Tupaja okazała: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 32: | Linia 32: | ||
Tupaja ta jest [[Wszystkożerność|wszystkożerna]], jest zarówno [[Fitofag|roślinożercą]], jak i utalentowanym [[Drapieżnictwo|drapieżcą]], przy czym bardziej preferuje pokarm mięsny w postaci małych [[Bezkręgowce|bezkręgowców]]. Pożywienie podobnie jak małpiatki trzyma w łapkach. Pokarm roślinny, taki jak [[Jagoda (botanika)|jagody]] także jest chętnie pobierany. |
Tupaja ta jest [[Wszystkożerność|wszystkożerna]], jest zarówno [[Fitofag|roślinożercą]], jak i utalentowanym [[Drapieżnictwo|drapieżcą]], przy czym bardziej preferuje pokarm mięsny w postaci małych [[Bezkręgowce|bezkręgowców]]. Pożywienie podobnie jak małpiatki trzyma w łapkach. Pokarm roślinny, taki jak [[Jagoda (botanika)|jagody]] także jest chętnie pobierany. |
||
Podobnie jak i większość naczelnych, tupaje okazałe są zwierzętami [[Monogamia (biologia)|monogamicznymi]] |
Podobnie jak i większość naczelnych, tupaje okazałe są zwierzętami [[Monogamia (biologia)|monogamicznymi]]. |
||
IUCN uznaje tupaję okazałą za [[gatunek najmniejszej troski]] (LC – ''Least Concern''). |
IUCN uznaje tupaję okazałą za [[gatunek najmniejszej troski]] (LC – ''Least Concern''). |
||
| Linia 54: | Linia 54: | ||
* '''''T. t. speciosa''''' <small>[[Johann Andreas Wagner|Wagner]], 1841</small> |
* '''''T. t. speciosa''''' <small>[[Johann Andreas Wagner|Wagner]], 1841</small> |
||
* '''''T. t. utara''''' <small>Lyon, 1913</small> |
* '''''T. t. utara''''' <small>Lyon, 1913</small> |
||
Przeprowadzono badanie nad osobnikami muzealnymi, zbadano [[Czaszka|czaszki]] oraz [[Kończyna|kończyny]] okazów<ref name=":4">{{Cytuj |autor = Maya M Juman, Neal Woodman, Link E Olson, Eric J Sargis |tytuł = Ecogeographic variation and taxonomic boundaries in Large Treeshrews (Scandentia, Tupaiidae: Tupaia tana Raffles, 1821) from Southeast Asia |czasopismo = Journal of Mammalogy |data = 2021 |data dostępu = 8.02.2022 |wydanie = 4 |wolumin = 102 |s = 1054–1066 |url = https://academic.oup.com/jmammal/article-abstract/102/4/1054/6301373 |język = en}}</ref>. Okazało się, że większość podgatunków ''T. tana'' nie jest morfotycznie odmienna<ref name=":4" />. Co więcej, okazy z [[Borneo]] wydaje się, osiągają większe rozmiary niż te podgatunki z mniejszych, pobliskich wysp<ref name=":4" />. [[Teoria Fostera]], mówiąca że małe organizmy (<5 kg) z małych wysp stają się większe, nie „sprawdza” się tutaj<ref name=":4" />. Podobnie jest w przypadku ''[[Tupaja pospolita|T. glis]]<ref name=":4" />''. |
|||
=== Filogeneza === |
=== Filogeneza === |
||
| Linia 118: | Linia 119: | ||
=== Rozmnażanie === |
=== Rozmnażanie === |
||
Te małe zwierzęta są [[Monogamia (biologia)|monogamiczne]] |
Te małe zwierzęta są [[Monogamia (biologia)|monogamiczne]]<ref name=":1" />. Takie zachowania zaobserwowano także u lotokotowatych, naczelnych i u [[Myszak kalifornijski|myszaka kalifornijskiego]] (''Peromyscus californiens'')<ref>{{Cytuj |autor = Jason Munshi South, Louise H. Emmons, Henry Bernard |tytuł = Behavioral Monogamy and Fruit Availability in the Large Treeshrew (Tupaia tana) in Sabah, Malaysia |czasopismo = Journal of Mammalogy |data = 2007 |data dostępu = 7.02.2022 |wydanie = 6 |wolumin = 88 |s = 1427–1438 |url = https://academic.oup.com/jmammal/article/88/6/1427/858368?login=false |język = en}}</ref>. Samice czasami jednak odbywają inne dodatkowe [[Kopulacja|kopulacje]] z innymi samcami<ref name=":1" />. Para razem zacięcie broni swego terytorium. Samce nie opiekują się młodymi, opuszczają samicę po godach<ref name=":1" />. Samica wydaje na świat młode głównie w [[Dziupla|dziuplach]]<ref name=":1" />. [[Gniazdo (etologia)|Gniazda]] są dobrze ukryte, chronione, z liści, położone nawet do 8 metrów nad ziemią<ref name=":1" />. Młode przestają ssać [[mleko]] matki po 25 dniach<ref name=":2" />. |
||
== Status == |
== Status == |
||
Wersja z 10:36, 8 lut 2022
| Tupaia tana[1] | |
| (Raffles, 1821) | |
 Ilustracja Josepha Smit'a | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | Euarchontoglires |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
tupaja okazała |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Tupaja okazała[3] (Tupaia tana) – gatunek małego ssaka z rodziny tupajowatych (Tupaidae) zamieszkujący tereny Azji. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Wcześniej tupaje były uznawane za afrosorkowce (Afrosoricida) lub naczelne (Primates), jednak według obecnej klasyfikacji tupaje posiadają swój odrębny rząd (Scandentia). Mimo to, ich najbliższymi krewnymi są najprawdopodobniej naczelne – cechami szczególnymi obu tych grup jest duży mózg w stosunku do masy oraz wielkości ciała. Choć z wyglądu przypominają wiewiórkowate (Sciuridae), to w rzeczywistości nie są z nimi spokrewnione.
Tupaja ta jest wszystkożerna, jest zarówno roślinożercą, jak i utalentowanym drapieżcą, przy czym bardziej preferuje pokarm mięsny w postaci małych bezkręgowców. Pożywienie podobnie jak małpiatki trzyma w łapkach. Pokarm roślinny, taki jak jagody także jest chętnie pobierany.
Podobnie jak i większość naczelnych, tupaje okazałe są zwierzętami monogamicznymi.
IUCN uznaje tupaję okazałą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern).
Systematyka
Gatunek naukowo opisał Thomas Stamford Raffles w roku 1821[4]. Nadał gatunkowi nazwę Tupaia tana, która obowiązuje do dziś[4]. Holotyp pochodził najprawdopodobniej, z Azji, a dokładnie z Sumatry należącej do Archipelagu indonezyjskiego[4]. W 2005 roku Helgen zcharakteryzował podgatunki tej tupaji[5]. Obecnie wyróżnia się aż 15 podgatunków tego ssaka, przy czym 10 obejmuje Borneo[5][6]:
- T. t. tana Raffles, 1821 – podgatunek nominatywny
- T. t. banguei Chasen & Kloss, 1932
- T. t. besara Lyon, 1913
- T. t. bunoae G.S. Miller, 1900
- T. t. cervicalis G.S. Miller, 1903
- T. t. chrysura Günther, 1876
- T. t. kelabit D.D. Davis, 1958
- T. t. kretami D.D. Davis, 1962
- T. t. lingae Lyon, 1913
- T. t. masae Lyon, 1913
- T. t. nitida Chasen, 1933
- T. t. paitana Lyon, 1913
- T. t. sirhassenensis G.S Miller, 1901
- T. t. speciosa Wagner, 1841
- T. t. utara Lyon, 1913
Przeprowadzono badanie nad osobnikami muzealnymi, zbadano czaszki oraz kończyny okazów[7]. Okazało się, że większość podgatunków T. tana nie jest morfotycznie odmienna[7]. Co więcej, okazy z Borneo wydaje się, osiągają większe rozmiary niż te podgatunki z mniejszych, pobliskich wysp[7]. Teoria Fostera, mówiąca że małe organizmy (<5 kg) z małych wysp stają się większe, nie „sprawdza” się tutaj[7]. Podobnie jest w przypadku T. glis[7].
Filogeneza
Li i Ni w 2016 opublikowali wyniki analizy filogenetycznej, w której przeanalizowali 1199 cech morfologicznych i 658 molekularnych gatunków jeżokształtnych, naczelnych, tupaji, latawców i innych małych ssaków owadożernych lasów[8]. Okazuje się, że T. tana to takson siostrzany co do tupaji pomalowanej (T. picta), natomiast same tupajowate (Tupaiidae) to grupa siostrzana co do plezjadapidów (Plesiadapiformes), naczelnych (Primates) oraz latawców (Dermoptera)[8]. W efekcie naukowcy uzyskali następujący kladogram[8]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etymologia
- Tupaia – w języku indonezyjskim określenie na wiewiórkę lub także tupaję[9],
- tana – w języku kodi oznacza „ziemię”[10]. Młodszy homonim Tana Reed, 1888 (Diptera).
Występowanie i środowisko
Zasiedla przede wszystkim lasy tropikalne, lasy położone na bagnach, do wysokości 1500 m n.p.m., czasem występuje w lasach tych wtórnie utworzonych[5][11]. Spotykana także na plantacjach owoców[5]. Ssaki te są przede wszystkim naziemne[11]. Czasami wchodzą na drzewa, ale w większości pędzą naziemny tryb życia, szukając wśród liści i ziemi bezkręgowców[11].
Zamieszkuje tereny Azji, a dokładniej jej wyspy m.in. Sumatrę, Borneo, Malezję i pobliskie małe wysepki[4]. Obecna też jest na wyspach Tuangku i Bangkaru, Bintan, Bangka oraz Banyak (Indonezja), jednak podgatunki jakie tam występują nie zostały dokładnie rozpoznane[4]. Poszczególne podgatunki zamieszkują różne wyspy[4]:
- T. t. tana – Sumatra
- T. t. banguei – wyspa Banggi oraz północne Borneo
- T. t. besara – zachodni Kalimantan i zachodnie Borneo
- T. t. bunoae – archipelag Tambelan oraz zachodnie Borneo
- T. t. cervicalis – miasto Tanahbala na wyspie Batu, zachodnia Sumatra
- T. t. chrysura – południowo-zachodni Sabah, Labuan oraz północno-zachodnie Borneo
- T. t. kelabit – północno-centralne Borneo, Kelabit Plateu (Sarawak)
- T. t. kretami – Kinabatangan oraz Lahad Datu, wschodni Sabah, północno-wschodnie Borneo
- T. t. lingae – Lingga, wschodnia Sumatra
- T. t. masae – Tanahmasa w Batu, zachodnia Sumatra
- T. t. nitida – południowy Sarawak, zachodnie Borneo
- T. t. paitana – Sabah oraz północny Kalimantan, północne Borneo
- T. t. sirhassenensis – Serasan na wyspie Natuna Besar, także zachodnie Borneo
- T. t. speciosa – wschodnie i południowe Borneo
- T. t. utara – Brunei i północny Sarawak, zachodnie Borneo
Morfologia
Jedna z większych tupaji, osiąga 22 cm ciała (bez ogona), waży od 198 do 220 gram.
Ekologia
Tryb życia
Zwierzę aktywne za dnia[5]. Jedna z bardziej naziemnych tupaji[11]. Samice bardziej aktywne od samców, w większości przypadków częściej wędrowały niż samce[12][11].
Drapieżnictwo
Na te ssaki poluje wiele zwierząt, głównie inne ssaki drapieżne z rodziny wiwerowatych (Viveridae) m.in. kunołaz pręgowany (Hemigalus derbyanus), linzang pręgowany (Prionodon linsang), binturong orientalny (Arctictis binturong) lub także kotowate (Felidae) jak lamparcik marmurkowy (Pardofelis marmorata), pantery mgliste (Neofelis nebulosa) czy kotki bengalskie (Prionailurus bengalensis)[11]. Wśród innych ssaków polujących na te tupaje to: fetornik sundajski z rodziny skunksowatych (Mephitidae), łasica malajska z rodziny łasicowatych (Mustelidae), makak krabożerny (Macaca fascicularis, Makakowate), lapunder (Macaca nemestrina) i gołyszek właściwy (Echinosorex gymnurus)[11]. Tupajom zagrażają także inne zwierzęta jak waran leśny (Varanus salvator), szponiaste oraz mrówki (Formicidae)[11].
Odżywianie się
Gatunek ten jest wszystkożercą[5]. Odżywia się różnymi bezkręgowcami, takimi jak chrząszcze (Coleoptera), mrówki (Formicidae), pająki (Araneae), karaczany (Blattodea) czy świerszcze (Grylloidea), jednak zaobserwowano, że bardziej wolą dżdżownice oraz inne większe bezkręgowce, jak pareczniki (Chilopoda), dwuparce (Diplopoda) oraz pędraki[5]. Powoli się skradają po ziemi i szukają tych bezkręgowców, używają swoich łap pyska do wyszukiwania oraz wykopywania swych ofiar[5]. Schwytane dżdżownice trzyma (podobnie jak też inne tupaje) w łapach[13][14]. Podobną taktykę też stosuje tupaja mała (P. minor). Chętnie także odżywia się owocami, jak jagodami[11]. Kiedy one występują, są częściej przyjmowane, niż wtedy, gdy jest jej mniej[11]. Mimo to owoce stanowią 30% diety[11]. Wydaje się, że najchętniej przyjmowanym pokarmem roślinnym są owoce figowca (Ficus)[11]. Co ciekawe, tupaja ta wypija wyłącznie sok z owoców[11]. Niekiedy wypluwają nasiona po spożyciu owocu[11]. Odżywianie się owocami zaobserwowano także u innych tupaji[15]. Defekacja i trawienie u tupaji okazałej trwa nawet do 57 min (przy masie do 220 g)[15].
Rozmnażanie
Te małe zwierzęta są monogamiczne[5]. Takie zachowania zaobserwowano także u lotokotowatych, naczelnych i u myszaka kalifornijskiego (Peromyscus californiens)[16]. Samice czasami jednak odbywają inne dodatkowe kopulacje z innymi samcami[5]. Para razem zacięcie broni swego terytorium. Samce nie opiekują się młodymi, opuszczają samicę po godach[5]. Samica wydaje na świat młode głównie w dziuplach[5]. Gniazda są dobrze ukryte, chronione, z liści, położone nawet do 8 metrów nad ziemią[5]. Młode przestają ssać mleko matki po 25 dniach[11].
Status
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje tupaję okazałą za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[17]. Liczebność populacji nie jest znana, a jej trend uznawany jest za spadkowy[17]. Na te małe ssaki poluje wiele zwierząt, zagraża im także wycinka lasów. Tupaja okazała jest prawnie chroniona i umieszczona w II załączniku CITES[17][5].
Przypisy
- ↑ Tupaia tana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Tupaia tana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ W. Cichocki i inni, Polskie nazewnictwo ssaków świata, Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN 2015, s. 27–28, ISBN 978-83-88147-15-9 [dostęp 2022-01-31] (pol.).
- ↑ a b c d e f Family Tupaidae (Treeshrews), [w:] C.J. Burgin i inni, Illustrated Checklist of the Mammals of the World, wyd. Cz. 1: Monotremata to Rodentia, 2020, s. 132, ISBN 978-84-16728-34-3 [dostęp 2022-02-07] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Family Tupaiidae (Treeshrews), [w:] M. Hawkins, Handbook of the Mammals of the World, t. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos, 2018, ISBN 978-84-16728-08-4 [dostęp 2022-02-06].
- ↑ species Tupaia tana. Mammal Species of the World. [dostęp 7.02.2022]. (ang.).
- ↑ a b c d e Maya M Juman i inni, Ecogeographic variation and taxonomic boundaries in Large Treeshrews (Scandentia, Tupaiidae: Tupaia tana Raffles, 1821) from Southeast Asia, „Journal of Mammalogy”, 4, 102, 2021, s. 1054–1066 [dostęp 2022-02-08] (ang.).
- ↑ a b c Qiang Li, Xijun Ni, An early Oligocene fossil demonstrates treeshrews are slowly evolving “living fossils”, „Scientific Reports”, 6, 2016, s. 18627, DOI: 10.1038/srep18627. (ang.).
- ↑ Palmer, Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals, „North American Fauna”, 1904, s. 697 [dostęp 2022-02-06] (ang.).
- ↑ M.W. Lyon, Treeshrews: an account of the mammalian family Tupaiidae, „Proceedings of the United States National Museum”, 45, 1913, s. 134 [dostęp 2022-02-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Emmeline Miller: Tupaia tana large tree shrew: INFORMATION. ADW: Animal Diversity Web. [dostęp 6.02.2022]. (ang.).
- ↑ Jason Munshi-South, Female-Biased Dispersal and Gene Flow in a Behaviorally Monogamous Mammal, the Large Treeshrew (Tupaia tana), „PLoS ONE”, 2008 [dostęp 2022-02-07] (ang.).
- ↑ Eric J. Sargis. The grasping behaviour, locomotion and substrate use of the tree shrews Tupaia minor and T. tana (Mammalia, Scandentia). „Journal of Zoology”, 2001. Cambridge University Press. [dostęp 7.02.2022]. (ang.).
- ↑ Wiewióreczniki, [w:] Dmitrij Strelnikoff, Wielka Encyklopedia Zwierząt ssaki, t. 2: Latawce, Ryjkonosy, Wiewióreczniki, Naczelne, Oxford, s. 10, ISBN 83-7425-342-8 [dostęp 2022-02-07] (pol.).
- ↑ a b Frugivory in Treeshrews (Tupaia). „The American Naturalist”. 138, 1991. [dostęp 7.02.2022]. (ang.).
- ↑ Jason Munshi South, Louise H. Emmons, Henry Bernard, Behavioral Monogamy and Fruit Availability in the Large Treeshrew (Tupaia tana) in Sabah, Malaysia, „Journal of Mammalogy”, 6, 88, 2007, s. 1427–1438 [dostęp 2022-02-07] (ang.).
- ↑ a b c Large Treeshrew Tupaia tana. IUCN Red List of Threated Species.org. [dostęp 6.02.2022]. (ang.).