Jerzy Kosiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Kosiński
Joseph Novak
Ilustracja
Jerzy Kosiński (1969)
Imię i nazwisko

Jerzy Nikodem Kosiński

Data i miejsce urodzenia

14 czerwca 1933
Łódź

Data i miejsce śmierci

3 maja 1991
Nowy Jork

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Łódzki

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

współczesność

Ważne dzieła

Malowany ptak
Wystarczy być Randka w ciemno
Kroki

Faksymile
Nagrody

National Book Award (1969)
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej w kategorii najlepszy scenariusz (1979)

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Nikodem Kosiński, urodzony jako Józef Lewinkopf[1] (ur. 14 czerwca 1933 w Łodzi, zm. 3 maja 1991 w Nowym Jorku) – polsko-amerykański pisarz pochodzenia żydowskiego, piszący w języku angielskim.

Laureat National Book Award (1969) za książkę Kroki. Za scenariusz do filmu Wystarczy być, oparty na jego książce, uhonorowany nagrodą BAFTA oraz nominacją do Złotego Globu[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem żydowskiego przemysłowca Mieczysława (Mojżesza) Lewinkopfa i Elżbiety Linieckiej Weinreich. Mieszkali w Łodzi przy ulicy Gdańskiej 74[3] (do wybuchu II wojny światowej).

Lata II wojny światowej spędził w Sandomierzu i we wsi Dąbrowa Rzeczycka, gdzie dzięki pomocy księdza Eugeniusza Okonia rodzina Lewinkopfów znalazła schronienie w domu polskiej rodziny Andrzeja Warchoła. Rodzina zmieniła nazwisko na Kosiński z fikcyjnymi dokumentami i jego świadectwem chrztu[4].

Po wojnie w latach 1946–1947 mieszkał w Jeleniej Górze. W latach 1950–1956 zimą był instruktorem narciarskim w Zakopanem, latem kaowcem w Międzyzdrojach[5]. Studiował socjologię na Uniwersytecie Łódzkim, następnie był asystentem w Instytucie Historii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

W 1957 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał na stałe. Podjął studia podyplomowe w Uniwersytecie Columbia i New School for Social Research. W 1965 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Wykładał na amerykańskich uczelniach: Uniwersytecie Wesleyańskim, Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie w Princeton[6]. Był laureatem wielu prestiżowych nagród. W latach 1973–1975 był prezesem amerykańskiego PEN Clubu[7][8]. W 1989 odwiedził Polskę (złożył wizytę w Wydawnictwie Czytelnik i był gościem Dziennika Telewizyjnego).

Pisał w języku angielskim. Według niektórych źródeł, „wszystko, co napisał sam Kosiński – kwestia ta dotąd nie jest wyjaśniona – zostało napisane po polsku”[9]. Początkowo wydawał pod pseudonimem Joseph Novak.

Jego pierwszą żoną była Mary Hayward Weir (1915–1968). W 1968 roku zawarł drugie małżeństwo z pochodzącą z bawarskiej arystokracji Katheriną von Fraunhofer (1933–2007)[10].

3 maja 1991 zmarł śmiercią samobójczą. W pożegnalnej notce napisał: Kładę się teraz do snu, na trochę dłużej niż zwykle. Nazwijmy to wiecznością[11].

Malowany ptak[edytuj | edytuj kod]

Książką, która przyniosła mu światowy rozgłos, był Malowany ptak. Przedstawia ona dramatyczne losy sześcioletniego (w domyśle) żydowskiego chłopca w czasie wojny. Ze względu na opisywane zdarzenia początkowo sądzono, że książka oparta jest na wątkach autobiograficznych[12], czemu Kosiński nie zaprzeczał. W Polsce, w różnych środowiskach obwołano ją antypolską. W rzeczywistości była ona wytworem fantazji Kosińskiego[9], co sam potwierdza we wstępie do późniejszych wydań. Jest to drastyczne przedstawienie ludzkiego okrucieństwa i wynaturzeń przypisywanych przez autora mieszkańcom wiejskich okolic Europy Wschodniej. W powieści wielokrotnie wskazywany jest wątek nadużyć w stosunku do mniejszości etnicznych (Cyganie, Żydzi). Osią fabuły Malowanego ptaka jest pojęcie inności i wyobcowania (często pozornego lub powierzchownego) – w kluczowej scenie dzikie ptaki zadziobują osobnika swojego gatunku, który został schwytany i pomalowany przez człowieka w jaskrawe barwy.

W opinii m.in. prof. Iwa Cypriana Pogonowskiego, pornograficzny charakter książki (naturalistyczne opisy gwałtów zbiorowych, seksu z kozłem i psem itp.), będący nadużyciem wobec historiografii Holocaustu, legł u podłoża jej komercyjnej popularności w Ameryce Północnej[13][14].

Eliot Weinberger w książce Karmic Traces twierdzi, że Kosiński nie mógł być autorem Malowanego ptaka, bowiem jego znajomość języka angielskiego w czasie, gdy książka ta powstała, była jeszcze za słaba. Weinberger utrzymuje, iż Kosiński wykorzystywał teksty pisane przez kilku amerykańskich redaktorów, którzy pracowali dla niego pod kluczem w nowojorskim hotelu[15]. Do autorstwa Malowanego ptaka miał się przyznać amerykański poeta i tłumacz George Reavey[16]. Wysuwano też supozycje, że Malowany ptak został napisany po polsku, a następnie przetłumaczony na angielski. W obronie Kosińskiego stanął natomiast dziennikarz John Corry, twierdząc, że oskarżenia o plagiat były inspirowane przez propagandę komunistyczną[17].

W maju 2010 Václav Marhoul ogłosił, że nabył prawa do filmowej adaptacji powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego[18]. W 2013 na Festiwalu Filmowym w Cannes za adaptację książki otrzymał Wyróżnienie Specjalne nagrody ScripTeast im. Krzysztofa Kieślowskiego za scenariusz[19][20]. W uzasadnieniu werdyktu czytamy: Podjęty z determinacją przez scenarzystę niezwykle trudny i ambitny projekt przyniósł w efekcie fascynujący i poruszający scenariusz, który może doprowadzić do powstania wstrząsającego i poruszającego wyobraźnię filmu[19]. Film powstał w koprodukcji czesko-słowacko-ukraińskiej. Premiera odbyła się we wrześniu 2019[21][22].

Wystarczy być[edytuj | edytuj kod]

Kolejna książka Kosińskiego, po Steps z 1968 (Kroki) – National Book Award w 1969, która przyniosła mu uznanie nosiła tytuł Wystarczy być (Being There). Opisywała losy upośledzonego umysłowo Chance’a O’Grodnicka (w oryginale: Chauncey Gardinier), który niczego nie rozumiejąc zostaje uznany za genialnego polityka, finansistę i kandydata na prezydenta USA. Jest to karykatura bezmyślnego społeczeństwa, uzależnionego od mediów, a zwłaszcza telewizji. Na podstawie powieści nakręcono film Wystarczy być (1979) w reżyserii Hala Ashby’ego z Peterem Sellersem w roli głównej. Scenariusz do filmu na podstawie książki napisał wraz z Kosińskim nagradzany scenarzysta Robert C. Jones.

Według opinii wyrażonej w czasopiśmie „Village Voice” w 1982, książka Wystarczy być miała być plagiatem powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza pt. Kariera Nikodema Dyzmy, nieznanej wówczas czytelnikom zachodnim[23].

Inna twórczość[edytuj | edytuj kod]

Kosiński był nie tylko pisarzem. Jako aktor w 1981 zagrał Grigorija Zinowjewa w filmie Czerwoni, w reżyserii Warrena Beatty’ego. Zajmował się także fotografią i czynnie uczestniczył w działalności łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.

Pojawia się również w filmie Nocny kowboj (Midnight Cowboy 1969, reż. John Schlesinger) – niewymieniony w czołówce, w scenie, w której bohaterowie filmu odwiedzają imprezę artystycznej bohemy Nowego Jorku[potrzebny przypis].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

  • 1960 – The Future Is Ours, Comrade (Przyszłość należy do nas, towarzyszu, wydanie polskie 1996) – jako Joseph Novak
  • 1962 – No Third Path (Nie ma trzeciej drogi) – jako Joseph Novak
  • 1965 – The Painted Bird (Malowany ptak, wydanie polskie 1989)
  • 1968 – Steps (Kroki, wydanie polskie 1989)
  • 1971 – Being There (Wystarczy być, wydanie polskie 1990)
  • 1973 – The Devil Tree (Diabelskie drzewo, wydanie polskie 1992)
  • 1975 – Cockpit (Cockpit, wydanie polskie 1992)
  • 1977 – Blind Date (Randka w ciemno, wydanie polskie 1992)
  • 1979 – Passion Play (Pasja, wydanie polskie 1993)
  • 1982 – Pinball (Gra, wydanie polskie 1993)
  • 1988 – The Hermit of 69th Street (Pustelnik z 69 ulicy, wydanie polskie, 1994)
  • 1992 – Passing By (Przechodząc obok – eseje wydane pośmiertnie, wydanie polskie 1994).

Książki poświęcone Kosińskiemu[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Moshe Pelli: The Shadow of Death: Letters in Flames. University Press of America, 2007.
  2. ↑ Jerzy Kosinski – Awards – IMDb [online], www.imdb.com [dostęp 2020-08-19].
  3. ↑ Księga adresowa m. Łodzi, 1937–1939, s. 263 w Dziale II: „Wykaz mieszkańców m. Łodzi”. Tu także wymieniony stryj J. Kosińskiego – Stanisław, dr filozofii.
  4. ↑ Zbigniew Włodzimierz Fronczek: Farbowany ptak. „Nasz Dziennik”, 2001-06-15.
  5. ↑ Jerzy Kosinski Home Page, West Texas A&M University (ang.).
  6. ↑ Na podstawie notek biograficznych zamieszczonych w polskich wydaniach książek Kosińskiego Cockpit, Randka w ciemno.
  7. ↑ Board of Trustees: 1973–1974. PEN America.
  8. ↑ Board of Trustees: 1974–1975. PEN America.
  9. ↑ a b Norman G. Finkelstein, „Przedsiębiorstwo Holokaust”, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2001, s. 71.
  10. ↑ Magdalena Krzeczkowska, Pomalować ten świat [online], „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, nr 10 (89), lipiec 2001 [dostęp 2023-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2023-01-29].
  11. ↑ Newsweek, 13 maja 1991.
  12. ↑ James Park Sloan, Jerzy Kosiński. Biografia, Warszawa 1996.
  13. ↑ Iwo Cyprian Pogonowski: Jerzy Josek Nikodem Lewinkopf Kosinski and two other literary profiteers of the Holocaust, pogonowski.com, 2006-07-09 (ang.).
  14. ↑ Jerzy Kosinski, The Painted Bird [online], John Pistelli, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2024-03-04] (ang.).
  15. ↑ Eliot Weinberger: Genuine Fakes, z kolekcji Karmic Traces; Wydawnictwo New Directions, 2000.
  16. ↑ D.G. Myers: A Life Beyond Repair.
  17. ↑ John Corry: 17 years of ideological attack on a cultural target, The New York Times, 7 listopada 1982.
  18. ↑ The Painted Bird w bazie IMDb (ang.), 7 marca 2019.
  19. ↑ a b Paulina Bez, Polacy laureatami ScripTeast 2013 [online], pisf.pl, 23 maja 2013 [dostęp 2024-03-19] [zarchiwizowane z adresu 2022-04-28] (pol.).
  20. ↑ Václav Marhoul si veze z Cannes za svůj scénář zvláštní uznání poroty.
  21. ↑ Malowany ptak w bazie Filmweb
  22. ↑ Łukasz Grzesiczak: Czesi ekranizują „Malowanego ptaka” za czeskie, słowackie i ukraińskie pieniądze. Polacy odmówili wyborcza.pl, 10 lipca 2017.
  23. ↑ Jerzy Kosiński, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Kosiński&oldid=73222315”