Merwilla

*Merwilla*
	; Merwilla plumbea
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Merwilla
	Nazwa systematyczna
	Merwilla Speta; Phyton (Horn) 38: 107 (1998)
	Typ nomenklatoryczny
	Merwilla dracomontana (Hilliard & B.L.Burtt) Speta
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Merwilla Speta – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje dwa gatunki występujące w Południowej Afryce, Lesotho, Suazi, Malawi, Mozambiku i Zimbabwe^[3]. Silnie trujące rośliny z gatunku M. plumbea są na dużą skalę wykorzystywane w tradycyjnej medycynie południowej Afryki^[5].

Nazwa rodzaju jest zbitką wyrazową nazwiska Fredericka van der Merwe, południowoafrykańskiego lekarza i botanika amatora, żyjącego w latach 1894–1968, oraz nazwy rodzaju roślin Scilla (pl. cebulica), z którego Speta wyodrębnił rodzaj Merwilla^[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnie, rośliny zielne^[4].

Pęd: Jajowata cebula o wymiarach 3×3 cm (M. dracomontana) lub 6,5×8 cm (M. plumbea)^[6], częściowo wyrastająca ponad poziom gruntu, złożona z masywnych, nachodzących na siebie łuskowatych liści, żyjących około czterech lat. Okrywa cebuli bladożółtawo-szara, niewłóknista^[4].

Liście: Rośliny tworzą ok. 5–9, szerokich, jajowatych, nagich liści, o wymiarach 3–8×1–3,5 cm (M. dracomontana) lub 14–76×4,2–11 cm (M. plumbea)^[6].

Kwiaty: Zebrane w grono, wyrastające na okrągłym na przekroju, niekiedy owłosionym głąbiku^[4], o wysokości do 80 cm i średnicy do 6 mm^[6]. Przysadki bardzo drobne. Szypułki wzniesione. Okwiat promienisty, gwiaździsty, niebieski. Listki okwiatu wolne, o długości 5–6 mm^[4], u M. plumbea wierzchołkowo z kępką gruczołowatych włosków^[6]. Nitki pręcików spiczaste, trójkątne, zrośnięte u nasady, białe, wystające. Pylniki małe. Zalążnia kulistawa, trójkomorowa^[6], biała, z 4–10 zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka o długości 1 mm^[4], zakończona gruczołowatym znamieniem^[6].

Owoce: Kulistawa, wierzchołkowo spiczasta torebka, zawierająca wydłużone, spłaszczone, brązowe nasiona^[4].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Geofity cebulowe^[6]. Kwitną na wiosnę^[7]. Kwiaty tych roślin są zapylane przez bzygowate^[8] i pszczoły^[7].

Siedlisko: Merwilla plumbea zasiedla mgliste tereny górskie, stepowe tereny trawiaste i kamieniste oraz suche zbocza na wysokości od 300 do 2500 m n.p.m.^[9]. M. dracomontana jest endemitem niewielkiego fragmentu Gór Smoczych w KwaZulu-Natal, gdzie zasiedla wysokogórskie skaliste zbocza, szczeliny i tarasy skalne^[10].

Interakcje z innymi gatunkami: Merwilla są roślinami żywicielskimi dla larw bzygowatych z rodzaju Merodon^[8].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podplemienia Massoniinae, plemienia Hyacintheae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[11].

Wykaz gatunków^[3]

Merwilla dracomontana (Hilliard & B.L.Burtt) Speta
Merwilla plumbea (Lindl.) Speta

Zagrożenie[edytuj | edytuj kod]

Z uwagi na pozyskiwanie z natury cebul M. plumbea do celów leczniczych, gatunek ten jest uznany za bliski zagrożenia wyginięciem. Rośliny te są długowieczne, średni wiek dojrzałych roślin to około 25 lat. Szacuje się, że liczba tych roślin spadła o co najmniej 25% w ciągu ostatnich 75 lat^[9].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny ozdobne: Merwilla plumbea bywa uprawiana jako roślina ogrodowa. Wymaga ostrożnego traktowania ze względu na swoją toksyczność^[12].

Rośliny lecznicze: Merwilla plumbea w stanie surowym jest rośliną śmiertelnie trującą dla ssaków, w tym dla ludzi. Sok z tej rośliny powoduje silne poparzenia skóry^[5]. Wpływ na owce wydaje się podobny do spowodowanego zatruciem glikozydami nasercowymi^[13]. W tradycyjnej medycynie południowoafrykańskiej roślina ta jest wykorzystywana antybakteryjnie, przeciwrobaczo, przeczyszczająco, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Służy do sporządzania maści wspomagających gojenie się ran, leczenia skręceń, złamań, czyraków i ropni. Popiół ze spalonej rośliny i sproszkowaną cebulę wciera się w skaleczenia i zadrapania, a także stosuje na skręcenia i złamania. Wywary są przyjmowane jako lewatywy w przypadku niepłodności kobiet oraz w celu zwiększenia męskiej potencji seksualnej^[5].

Szacuje się, że w 2006 roku ponad dwa miliony cebul tych roślin o wartości ponad jednego miliona złotych zostało pozyskanych z natury i sprzedanych na rynku roślin leczniczych w Durbanie i Johannesburgu^[14].

Rośliny magiczne: Sproszkowane cebule M. plumbea są wcierane przez ludzi z plemion Tswana w plecy, stawy i inne części ciała, aby zwiększyć ich siłę i odporność na czary^[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Franz Speta. Systematische Analyse der Gattung Scilla L. s.l. (Hyacinthaceae). „Phyton”. 38 (1), s. 1-224, 1998-08-14. Austria. (niem.).
↑ ^a ^b ^c Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 2487. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Van Jaarsveld E.: Merwilla. W: U. Eggli, R. Nyffeler: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Berlin: Springer, 2018. ISBN 978-3-662-56324-3.
↑ ^a ^b Wildflowers: Merwilla plumbea. Dargle Conservancy. [dostęp 2021-03-18].
↑ ^a ^b AracilA. Adrea AracilA. i inni, Species diversity and abundance of pollinator visits of closely related African Merodon species (Diptera: Syrphidae) with description of larval stage, European Union: Horizon 2020, Marie Skłodowska-Curie action, RISE Programme: FlyHigh – “Insect-plant relationships: insights into biodiversity and new applications” .
↑ ^a ^b Threatened Species Programme | SANBI Red List of South African Plants. South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2021-03-18].
↑ Ladislav Hoskovec: Merwilla dracomontana (Hilliard et B. L. Burtt) Speta. Botany.cz. [dostęp 2021-03-18].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ Merwilla plumbea (Blue squill, blue hyacinth). Plants and garderning in South Africa. [dostęp 2021-03-18]. (ang.).
↑ ^a ^b Alice Notten: PlantZAfrica: Merwilla plumbea |. South African National Biodiversity Institute, 2001-10. [dostęp 2021-03-18].
↑ V.L. Williams, D. Raimondo, A.B. Cunningham. Trade, bulb age and impacts on Merwilla plumbea. „South African Journal of Botany”. 73 (2), s. 321–322, 2007-04. DOI: 10.1016/j.sajb.2007.02.144.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[rev-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Franz Speta. Systematische Analyse der Gattung Scilla L. s.l. (Hyacinthaceae). „Phyton”. 38 (1), s. 1-224, 1998-08-14. Austria. (niem.).

[crc-5] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 2487. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).

[jaarsveld-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Van Jaarsveld E.: Merwilla. W: U. Eggli, R. Nyffeler: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Berlin: Springer, 2018. ISBN 978-3-662-56324-3.

[psz-7] Wildflowers: Merwilla plumbea. Dargle Conservancy. [dostęp 2021-03-18].

[eu-8] AracilA. Adrea AracilA. i inni, Species diversity and abundance of pollinator visits of closely related African Merodon species (Diptera: Syrphidae) with description of larval stage, European Union: Horizon 2020, Marie Skłodowska-Curie action, RISE Programme: FlyHigh – “Insect-plant relationships: insights into biodiversity and new applications” .

[red-9] Threatened Species Programme | SANBI Red List of South African Plants. South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2021-03-18].

[draco-10] Ladislav Hoskovec: Merwilla dracomontana (Hilliard et B. L. Burtt) Speta. Botany.cz. [dostęp 2021-03-18].

[grin-11] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[ogr-12] Merwilla plumbea (Blue squill, blue hyacinth). Plants and garderning in South Africa. [dostęp 2021-03-18]. (ang.).

[pza-13] Alice Notten: PlantZAfrica: Merwilla plumbea |. South African National Biodiversity Institute, 2001-10. [dostęp 2021-03-18].

[handel-14] V.L. Williams, D. Raimondo, A.B. Cunningham. Trade, bulb age and impacts on Merwilla plumbea. „South African Journal of Botany”. 73 (2), s. 321–322, 2007-04. DOI: 10.1016/j.sajb.2007.02.144.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]