Proxima Centauri

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Docxent (dyskusja | edycje) o 17:15, 28 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Proxima Centauri
{{{oznaczenie Bayera}}}
Ilustracja
Proxima Centauri widziana przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Centaur

Rektascensja

14h 29m 42,95s

Deklinacja

-62° 40′ 46,1″

Paralaksa (π)

0,76813 ± 0,00104[1]

Odległość

4,2462 ± 0,0058 ly
1,3019 ± 0,0018 pc

Wielkość obserwowana

11,13[2]

Ruch własny (RA)

−3775,75 ± 1,63

Ruch własny (DEC)

765,54 ± 2,01[1]

Prędkość radialna

−22,40 ± 0,5

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

czerwony karzeł

Typ widmowy

M5,5V

Masa

0,1221 ± 0,0022[3] M☉

Promień

0,141 ± 0,007[4] R☉

Metaliczność [Fe/H]

0,19[5]

Wielkość absolutna

15,60[6]

Jasność

0,00155 ± 0,00002[5]

Okres obrotu

83,5 dnia[7]

Wiek

4,85 mld lat[8]

Temperatura

3042 ± 117[9]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

alfa Centauri AB

Półoś wielka

13000 +700−400 au[3]

Okres orbitalny

550 +66−40 tys. lat[3]

Mimośród

0,50 +0,08−0,09[3]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J14294291-6240465
Fundamentalny katalog gwiazd: {{{FK5}}}
Katalog Gliesego: GJ 551
Katalog Hipparcosa: HIP 70890
V645 Centauri, LHS 49
[[Plik:{{{mapa}}}|240x240px|alt={{{alt mapy}}}|{{{opis mapy}}}]]
{{{opis mapy}}}
Multimedia w Wikimedia Commons
Pozycja gwiazdy Proxima Centauri na niebie południowym

Proxima Centauri (łac. proxima – najbliższa[10]) – gwiazda typu czerwony karzeł, znajdująca się około 4,24 lat świetlnych (40 bilionów km) od Ziemi, w gwiazdozbiorze Centaura. Została odkryta w 1915 przez Roberta Innesa. Jest najbliższą Słońca gwiazdą, jednak jej blask jest zbyt słaby, aby można ją było dostrzec gołym okiem. Znajduje się w odległości ok. 0,205 roku świetlnego (13 000 AU) od układu podwójnego alfa Centauri i najprawdopodobniej stanowi razem z nim układ potrójny, a okres orbitalny wynosi 550 000 lat.[3]

Dzięki niewielkiej odległości tej gwiazdy od Ziemi udało się bezpośrednio zmierzyć jej rozmiar kątowy i na tej podstawie określić jej średnicę na około 1/7 średnicy Słońca. Ponieważ jej masa wynosi około 1/8 masy Słońca, jej średnia gęstość jest około 40 razy większa niż gęstość Słońca. Proxima Centauri jest gwiazdą rozbłyskową i choć jej średnia jasność jest bardzo niewielka, może się gwałtownie zwiększać w wyniku aktywności magnetycznej[11]. Pole magnetyczne tej gwiazdy powstaje w wyniku konwekcji w obrębie gwiazdy, a wywoływane przez nie rozbłyski w zakresie promieniowania rentgenowskiego dorównują jasnością tym wytwarzanym przez Słońce. Z powodu niewielkiej emisji energii i mieszania paliwa jądrowego w całej objętości dzięki konwekcji Proxima Centauri może pozostać w ciągu głównym przez następne 4 biliony lat, czyli prawie 300 razy dłużej niż obecny wiek Wszechświata.

Dokładne pomiary prędkości radialnej pozwoliły na wykrycie w 2016 roku planety typu ziemskiego o nazwie Proxima Centauri b, krążącej w ekosferze wokół Proximy. Obserwacje przy użyciu dokładniejszych urządzeń pomiarowych, takich jak planowany Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba, zapewne pozwolą na scharakteryzowanie tej planety. Ponieważ Proxima Centauri jest czerwonym karłem i gwiazdą rozbłyskową, kwestia możliwości istnienia życia na planecie krążącej wokół niej jest dyskusyjna. Niezależnie od tego z powodu swojej bliskości była ona proponowana jako cel lotu międzygwiezdnego.

Obserwacje

W 1915 Robert Innes, kierownik Union Observatory w Johannesburgu, odkrył gwiazdę o takim samym ruchu własnym jak alfa Centauri[12][13]. Zaproponował dla niej nazwę Proxima Centauri[14]. W 1917, korzystając z teleskopu w South African Astronomical Observatory na Przylądku Dobrej Nadziei, holenderski astronom Joan Voûte zmierzył paralaksę tej gwiazdy i potwierdził, że znajduje się ona w tej samej odległości co alfa Centauri. Potwierdził też, że jasność absolutna tej gwiazdy jest najmniejsza ze wszystkich dotychczas znanych[15]. Dokładniejsze pomiary paralaksy Proximy Centauri, przeprowadzone przez amerykańskiego astronoma Harolda Lee Aldena w 1928, ustaliły ją na 0,783 ± 0,005″[12][14].

W 1951 amerykański astronom Harlow Shapley odkrył, że Proxima Centauri jest gwiazdą rozbłyskową. Badania jej fotografii pokazały, że na około 8% z nich można zaobserwować widoczne zmiany jej jasności, co oznaczało, że była najaktywniejszą dotychczas znaną taką gwiazdą[16]. Dzięki niewielkiej odległości możliwe było przeprowadzenie dokładnych obserwacji. W 1980 teleskop kosmiczny Einstein Observatory zmierzył jej zmiany aktywności w zakresie promieniowania rentgenowskiego. Kolejne obserwacje były prowadzone przy użyciu satelitów Exosat, ROSAT, ASCA[17], XMM-Newton i Chandra[18].

Ponieważ Proxima Centauri znajduje się na niebie południowym, może być obserwowana jedynie na południe od równoleżnika 27° N. Z racji tego, że gwiazda jest czerwonym karłem, świeci zbyt słabo, żeby można było zaobserwować ją gołym okiem. Nawet dla kogoś patrzącego z orbity alfy Centauri A lub B byłaby jedynie gwiazdą czwartej[19] lub piątej wielkości[20]. Jej obserwowana wielkość gwiazdowa wynosi 11, co oznacza, że do jej zobaczenia potrzebny jest teleskop o aperturze co najmniej 8 cm (przy czystym niebie i gdy Proxima jest wysoko nad horyzontem)[21].

Charakterystyka

Artystyczna wizja tarczy czerwonego karła

Proxima Centauri jest klasyfikowana jako czerwony karzeł, ponieważ znajduje się w ciągu głównym na diagramie Hertzsprunga-Russella, a jej typ widmowy to M5,5. Typ ten oznacza, że jest mało masywna nawet jak na czerwonego karła[8]. Jej jasność absolutna wynosi 15,5[22]. Całkowita ilość wydzielanej przez nią energii na wszystkich długościach fali to 0,17% energii wydzielanej przez Słońce[23][24], ale w świetle widzialnym jej jasność to jedynie 0,0056% jasności Słońca[25]. Ponad 85% emitowanej przez nią energii należy do podczerwieni[26].

Porównanie wielkości gwiazd (od lewej do prawej): Słońce, alfa Centauri A, alfa Centauri B i Proxima Centauri

W 2002 za pomocą Very Large Telescope zmierzono rozmiar kątowy Proximy Centauri, równy 1,02 ± 0,08 milisekundy kątowej. Ponieważ znana jest odległość do niej, wyliczono na tej podstawie jej średnicę wynoszącą około 1/7 średnicy Słońca (1,5 razy większą niż Jowisz)[13]. Szacowana masa gwiazdy wynosi 12,3% masy Słońca (129 mas Jowisza)[8]. Jej średnia gęstość wynosi zatem 56,8 g/cm³. Jest to około 40 razy więcej niż średnia gęstość Słońca wynosząca 1,409 g/cm³. Jest to zgodne z modelami ewolucji gwiazd, mówiącymi, że gęstość gwiazd ciągu głównego jest tym mniejsza, im większa jest masa gwiazdy[27][28][29].

Proxima Centauri ma na tyle małą masę, że jej strefa konwektywna obejmuje całą jej objętość, co oznacza, że energia wytworzona w wyniku fuzji jądrowej jest transportowana na powierzchnię przez fizyczne przemieszczanie się plazmy, a nie tylko przez promieniowanie. Ta konwekcja powoduje, że wytworzony w wyniku fuzji hel nie pozostaje w jądrze tak jak to się dzieje w przypadku Słońca, tylko jest rozprowadzany w całej objętości. W przeciwieństwie do Słońca, które w ciągu swojego istnienia przekształci w hel około 10% swojego wodoru, Proxima Centauri wypali niemal cały posiadany wodór, zanim ustaną w niej reakcje jądrowe[30].

Konwekcja powoduje również powstanie pola magnetycznego, które na powierzchni anihiluje wywołując gwałtowne rozbłyski. W przypadku Proximy Centauri rozbłyski te mogą osiągać rozmiary samej gwiazdy i temperaturę 27 milionów K[18] – wystarczająco dużo, aby emitować promieniowanie rentgenowskie[31]. W stanie uśpienia Proxima Centauri emituje w postaci promieni rentgena około 4–16 ×1019 W, czyli mniej więcej tyle co Słońce. W momencie rozbłysku moc emitowanego promieniowania może sięgać 1021 W[18].

Chromosfera gwiazdy jest bardzo aktywna, a jej widmo optyczne zawiera wyraźną linię emisyjną pojedynczo zjonizowanego magnezu o długości fali 280 nm[32]. Około 88% jej powierzchni może być aktywne, co oznacza o wiele większą aktywność niż Słońca u szczytu jego aktywności. Nawet w okresach spoczynku, gdy na powierzchni nie pojawiają się żadne rozbłyski, aktywność ta zwiększa temperaturę jej korony do 3,5 milionów K (temperatura korony słonecznej sięga 2 milionów K)[33]. W porównaniu z innymi gwiazdami typu M, aktywność Proximy Centauri jest jednak uważana za niewielką[34]. Ponieważ szacowany wiek Proximy Centauri to 4,85 miliarda lat[8], taka aktywność jest zgodna z modelami ewolucji gwiazd, przewidującymi, że aktywność czerwonych karłów stopniowo maleje przez miliardy lat, w miarę zwalniania ich ruchu obrotowego[35]. Aktywność Proximy Centauri wydaje się ulegać cyklicznym zmianom o okresie 442 dni, wyraźnie krótszym niż jedenastoletni cykl Słońca[36].

Proxima Centauri generuje stosunkowo słaby wiatr gwiazdowy, o intensywności nie większej niż 20% wiatru słonecznego. Ponieważ jest znacznie mniejsza niż Słońce, spowodowana tym utrata masy w przeliczeniu na jej powierzchnię może być jednak osiem razy większa niż u Słońca[37].

Czerwony karzeł o masie Proximy Centauri powinien pozostać w ciągu głównym przez około 4 biliony lat, czyli prawie 300 razy dłużej niż obecny wiek Wszechświata[30]. W miarę zwiększania się zawartości helu będzie się stawać coraz mniejszy i gorętszy, stopniowo zmieniając barwę z czerwonej na niebieską. Pod koniec tego okresu stanie się o wiele jaśniejszy, osiągając 2,5% jasności Słońca w ciągu ostatnich miliardów lat istnienia. Gdy wodór w jej wnętrzu się wypali, Proxima Centauri zamieni się w białego karła (bez przechodzenia przez fazę czerwonego olbrzyma) i stopniowo zacznie stygnąć[30].

Odległość i prędkość

Paralaksa Proximy Centauri, zmierzona za pomocą Fine Guidance Sensor zamontowanego na teleskopie Hubble’a, wynosi 768,7 ± 0,3 milisekund łuku[6]. Na tej podstawie można określić, że znajduje się ona około 4,2 lat świetlnych od Ziemi, czyli około 270 000 razy dalej niż Słońce. Patrząc z Ziemi, odległość kątowa między Proximą Centauri a alfą Centauri wynosi 2,18°[38], czyli około 4 średnice Księżyca[39]. Proxima ma też stosunkowo duży ruch własny, przemieszczając się po niebie o 3,85 sekundy łuku rocznie[40]. Jej prędkość radialna w kierunku Słońca wynosi 22,4 km/s[1].

Wykres odległości do najbliższych gwiazd od 20 000 lat temu do 80 000 lat w przyszłość. Proxima Centauri zaznaczona na żółto.

Spośród znanych gwiazd Proxima Centauri znajduje się najbliżej Słońca od około 32 tys. lat i pozostanie najbliższa przez kolejne 33 tys. lat. Po tym czasie bliżej znajdzie się Ross 248[41]. Wyliczono, że Proxima znajdzie się najbliżej Słońca za około 26400–26700 lat, w odległości 2,9–3,11 roku świetlnego[42][43]. Proxima Centauri krąży wokół centrum Drogi Mlecznej w odległości od 8,3 do 9,5 kpc, a ekscentryczność jej orbity wynosi 0,07[44].

Od momentu jej odkrycia podejrzewano, że Proxima Centauri może być częścią układu alfy Centauri. Będąc w odległości 0,21 roku świetlnego (15 000 ± 700 jednostek astronomicznych), może wykonywać okrążenia wokół tego układu z okresem 500 000 lat lub dłuższym. Dlatego czasem określa się ją jako alfa Centauri C. Współczesne pomiary, biorące pod uwagę niewielkie różnice we względnej prędkości tych gwiazd sugerują, że szansa na przypadkowe ułożenie się tych gwiazd w takiej konfiguracji wynosi około jeden do miliona[45]. Dane z satelity Hipparcos, w połączeniu z naziemnymi obserwacjami, potwierdzają hipotezę, że te trzy gwiazdy tworzą układ związany. Proxima Centauri jest obecnie blisko najdalszego od alfy Centauri punktu swojej orbity (apocentrum). Aby to potwierdzić, wymagane były dokładniejsze pomiary prędkości radialnej tych trzech gwiazd[46], szczególnie słabo świecącej Proximy. Pomiar ten stał się możliwy dzięki instrumentowi HARPS należącemu do ESO. W 2016 roku astronomowie wykazali z wysokim poziomem ufności że gwiazdy te tworzą układ związany grawitacyjnie i wyznaczyli parametry orbity Proximy wokół pary alfa Centauri AB[3][47].

Jeśli Proxima Centauri była związana z alfą Centauri od swojego powstawania, gwiazdy te powinny mieć podobny skład chemiczny. Proxima Centauri mogła wpłynąć swoją grawitacją na proces formowania się planet w dysku protoplanetarnym, w szczególności zwiększając ilość lotnych substancji takich jak woda w wewnętrznych regionach układu. Potencjalnie może to zwiększać szanse na powstanie życia na planetach skalistych[46].

Zidentyfikowano sześć gwiazd, dwa układy podwójne i jeden układ potrójny gwiazd, które poruszają się w przestrzeni z prędkościami podobnymi jak Proxima Centauri i alfa Centauri. Może to sugerować, że wszystkie stanowią gromadę gwiazd pochodzącą z jednego źródła[48]. Jeśli okazałoby się, że Proxima Centauri nie jest grawitacyjnie związana z alfą Centauri, mogłoby to wyjaśnić ich bliskie położenie[49].

Choć Proxima Centauri jest najbliższą znaną gwiazdą, istnieje możliwość, że bliżej znajdują się jakieś dotychczas nieodkryte brązowe karły[50].

Układ planetarny

Towarzysz
 Masa
(MJ) 		Okres orbitalny
(dni) 		Półoś wielka
(au) 		Ekscentryczność
b[51] 0,004 ± 0,0006 11,186 ± 0,001 0,0485 ± 0,0041 0 +0,35−0

Jeśli Proximie Centauri towarzyszyłyby planety o dużych masach, sama gwiazda również krążyłaby wokół wspólnego środka masy. Jeśli płaszczyzna tych orbit nie byłaby prostopadła do kierunku, z którego ją obserwujemy, krążenie to dałoby się zauważyć jako okresowe zmiany prędkości radialnej Proximy Centauri. Fakt, że wielokrotne pomiary nie wykryły takich zmian, pozwala wykluczyć możliwość istnienia wokół tej gwiazdy planet o dużej masie[6][52]. Planety o małych masach mogły uniknąć wykrycia, ponieważ poziom aktywności tej gwiazdy sprawia, że dokładne pomiary jej prędkości radialnej są utrudnione[53].

W 1998 spektrograf zamontowany na teleskopie Hubble’a wykrył sygnały mogące stanowić dowód istnienia planety w odległości około 0,5 au[54]. Próby zaobserwowania tej planety za pomocą Wide Field and Planetary Camera 2 zakończyły się jednak niepowodzeniem[55]. Proxima Centauri, razem z alfą Centauri A i B, była głównym celem obserwacji dla anulowanej Space Interferometry Mission, która mogłaby wykryć planety o masie trzech mas Ziemi, krążące w odległości dwóch jednostek astronomicznych[56].

Ekosfera

Aby znajdować się w ekosferze, planeta krążąca wokół Proxima Centauri powinna utrzymywać się w odległości 0,023–0,054 au od gwiazdy, a jej okres obiegu powinien wynosić 3,6–14 dni[57]. W tej odległości siły pływowe zsynchronizowałyby obrót tej planety, tak że byłaby ona zwrócona cały czas tą samą stroną w kierunku gwiazdy. W ten sposób jedna część planety wystawiona byłaby cały czas na światło, a druga byłaby w permanentnych ciemnościach. Obecność atmosfery mogłaby jednak umożliwić rozprowadzenie ciepła z oświetlonej strony na nieoświetloną[58].

W 2016 roku w czasopiśmie Nature ogłoszono odkrycie planety Proxima Centauri b o masie minimalnej ok. 1,3 M🜨 krążącej w odległości 0,0485 ± 0,0041 au. Warunki panujące na powierzchni tej planety nie są znane, ale obliczona temperatura równowagowa mieści się w zakresie, w którym na powierzchni może występować ciekła woda, a zatem planeta leży w obrębie ekosfery[59].

Rozbłyski Proximy Centauri mogłyby zniszczyć atmosferę planety znajdującej się w tej odległości. Niektórzy astrobiolodzy spekulują, że planeta mogłaby tego uniknąć. Gibor Basri z University of California stwierdził, że jeśli planeta miałaby wystarczająco silne pole magnetyczne, mogłoby ono chronić atmosferę przed rozbłyskami. Nawet powolna rotacja planety obracającej się synchronicznie wystarczałaby do wygenerowania pola magnetycznego, jeśli tylko jądro planety pozostałoby stopione[60]. Inni naukowcy, w szczególności zwolennicy hipotezy rzadkiej Ziemi, nie zgadzają się z tym poglądem. Peter D. Ward napisał, że tak powolny obrót sprawiałby, że planeta miałaby słabe pole magnetyczne, przez co koronalne wyrzuty masy z gwiazdy łatwo niszczyłyby jej atmosferę[61][62]. Wyniki badań z 2017 roku przeprowadzonych przez interferomert radiowy ALMA wskazują na występowanie rozbłysków tak silnych, że uniemożliwiają istnienie warunków odpowiednich do istnienia życia[63].

Lot międzygwiezdny

Słońce oglądane z systemu alfy Centauri (obraz z programu Celestia).

Proxima Centauri była proponowana jako pierwszy cel lotu międzygwiezdnego[64]. Choć sondy programu Voyager mają jako pierwsze wejść w przestrzeń międzygwiezdną, poruszają się one stosunkowo powoli, z prędkością około 17 km/s (ok. 61 tysięcy km/na godzinę). Oznacza to, że przebycie jednego roku świetlnego zajmie im ponad 10 tysięcy lat[65]. Dla porównania Proxima Centauri aktualnie zbliża się do naszego układu z prędkością 22,4 km/s[1]. Zbliży się jednak jedynie na 3,11 roku świetlnego i za 26 700 lat zacznie się oddalać[42]. Dlatego powoli poruszające się sondy miałyby tylko kilkadziesiąt tysięcy lat na osiągnięcie Proximy Centauri w czasie jej zbliżenia i mogłyby jej nie dogonić, gdy zacznie się ona oddalać[66].

Przy użyciu współczesnych niejądrowych napędów, podróż do układu Proximy Centauri zajęłaby prawdopodobnie tysiące lat[67]. Silnik nuklearny umożliwiłby dotarcie do niej w czasie poniżej stu lat. Był on rozważany kolejno w niezrealizowanych programach Orion (1955), Dedal (1978) i Longshot (1988)[66].

Celem ogłoszonego w 2016 roku projektu Breakthrough Starshot jest skonstruowanie mikropróbników rozpędzanych przez lasery o mocy około 100 gigawatów. Po osiągnięciu prędkości równej około 20% prędkości światła w próżni, mikropróbniki mogłyby dotrzeć do układu alfa Centauri w czasie 20 lat[68].

Z orbity Proximy Centauri Słońce byłoby jasną gwiazdą o wielkości 0,4, zlokalizowaną w gwiazdozbiorze Kasjopei[69].

Poniższa tabela przedstawia potencjalny czas lotu na Proximę Centauri (z założeniem, że poszczególne maszyny będą lecieć regularnie ze swoją maksymalną prędkością oraz, że odległość pomiędzy układem słonecznym a Proximą będzie stale wynosić 40 bln km.)

Potencjalny czas podróży
Rodzaj statku lub napędu
 Maksymalna prędkość
 Przybliżony czas podróży
samolot pasażerski Boeing 747 980 km/h[70] 4,6 miliona lat
X-43 - najszybszy samolot świata 11 300 km/h[71] 404 000 lat
prom kosmiczny 28 000 km/h[72] 163 000 lat
Apollo 11 38 000 km/h[73] 120 000 lat
silnik plazmowy 50 km/s[74] 25 000 lat
silnik jonowy 80 km/s[75] 16 000 lat
silnik nuklearny, osiągający 5% prędkości światła w próżni 15 000 km/s[66] 84 lata
mikropróbniki, osiągające 20% prędkości światła w próżni 60 000 km/s[68] 20 lat
Prędkość Światła 300 000 km/s 4,22 Lat

Odniesienia w kulturze

Ze względu na bliskie względem Ziemi położenie i potencjalną dostępność dla lotu międzygwiezdnego, Proxima Centauri często pojawia się w utworach pisarzy science fiction, bądź jako cel pierwszych wypraw międzygwiezdnych ludzi, bądź też jej, hipotetyczny, układ planetarny jest miejscem akcji lub siedliskiem pozaziemskiej cywilizacji, z którą ludzkość wchodzi w interakcje. Jednym z pierwszych takich utworów jest nowela „Proxima Centauri” Murraya Leinstera, wydana w 1935 roku[76]. W powieści Stanisława Lema „Obłok Magellana”[77] ziemscy astronauci w trakcie wyprawy odwiedzają układ planetarny Proxima Centauri. Podobnie motyw Proximy Centauri wykorzystywali w swej twórczości Philip K. Dick[78] i Harry Harrison[79]. Trylogia Krzysztofa Borunia i Andrzeja Trepki „Zagubiona przyszłość”, „Proxima” i „Kosmiczni bracia” wyd. Iskry 1957 i 1959.

Zobacz też


Przypisy

  1. ↑ a b c d Proxima Centauri w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2016-03-31].
  2. ↑ Wei-Chun Jao, Todd J. Henry, John P. Subasavage, Jennifer G. Winters i inni. THE SOLAR NEIGHBORHOOD. XXXI. DISCOVERY OF AN UNUSUAL RED+WHITE DWARF BINARY AT ∼25 pc VIA ASTROMETRY AND UV IMAGING. „The Astronomical pismo”. 147 (1), s. 21, 2014. DOI: 10.1088/0004-6256/147/1/21. arXiv:1310.4746. ISSN 0004-6256. Bibcode: 2014AJ....147...21J. 
  3. ↑ a b c d e f P. Kervella, F. Thévenin, C. Lovis. Proxima’s orbit around α Centauri. , s. L7, 2017. DOI: 10.1051/0004-6361/201629930. ISSN 0004-6361. 
  4. ↑ B.-O. Demory, et al. Mass-radius relation of low and very low-mass stars revisited with the VLTI. „Astronomy and Astrophysics”. 505 (1), s. 205–215, październik 2009. DOI: 10.1051/0004-6361/200911976. Bibcode: 2009A&A...505..205D. (ang.). 
  5. ↑ a b Tabetha S. Boyajian, et al.. Stellar diameters and temperatures. II. Main-sequence K-and M-stars. „The Astrophysical Journal”. 757, s. 112, 2012-09-10. DOI: 10.1088/0004-637X/757/2/112. [dostęp 2016-08-26]. (ang.). 
  6. ↑ a b c Benedict, G. Fritz et al. Interferometric Astrometry of Proxima Centauri and Barnard’s Star Using HUBBLE SPACE TELESCOPE Fine Guidance Sensor 3: Detection Limits for Substellar Companions. „The Astronomical Journal”. 118 (2), s. 1086–1100, 1999. DOI: 10.1086/300975. Bibcode: 1999astro.ph..5318B. (ang.). 
  7. ↑ Benedict, G. Fritz et al. Photometry of Proxima Centauri and Barnard’s Star Using Hubble Space Telescope Fine Guidance Sensor 3: A Search for Periodic Variations. „The Astronomical Journal”. 116 (1), s. 429–439, 1998. DOI: 10.1086/300420. Bibcode: 1998AJ....116..429B. 
  8. ↑ a b c d Kervella, Pierre; Thevenin, Frederic: A Family Portrait of the Alpha Centauri System: VLT Interferometer Studies the Nearest Stars. ESO, 2003-03-15. [dostęp 2007-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-05)]. (ang.).
  9. ↑ D. Ségransan, Kervella, P.; Forveille, T.; Queloz, D. First radius measurements of very low mass stars with the VLTI. „Astronomy and Astrophysics”. 397 (3), s. L5–L8, 2003. DOI: 10.1051/0004-6361:20021714. Bibcode: 2003A&A...397L...5S. (ang.). 
  10. ↑ Latin Resources. Joint Association of Classical Teachers. [dostęp 2007-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-17)]. (ang.).
  11. ↑ D.J. Christian, Mathioudakis, M.; Bloomfield, D. S.; Dupuis, J.; Keenan, F. P. A Detailed Study of Opacity in the Upper Atmosphere of Proxima Centauri. „The Astrophysical Journal”. 612 (2), s. 1140–1146, 2004. DOI: 10.1086/422803. Bibcode: 2004ApJ...612.1140C. (ang.). 
  12. ↑ a b I.S. Glass. The Discovery of the Nearest Star. „African Sky”. 11, lipiec 2007. Bibcode: 2007AfrSk..11...39G. (ang.). 
  13. ↑ a b Didier Queloz: How Small are Small Stars Really? VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars. European Southern Observatory, 2002-11-29. [dostęp 2007-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)]. (ang.).
  14. ↑ a b Harold L. Alden. Alpha and Proxima Centauri. „Astronomical Journal”. 39 (913), s. 20–23, 1928. DOI: 10.1086/104871. Bibcode: 1928AJ.....39...20A. (ang.). 
  15. ↑ J. Voûte. A 13th magnitude star in Centaurus with the same parallax as α Centauri. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 77, s. 650–651, 1917. Bibcode: 1917MNRAS..77..650V. (ang.). 
  16. ↑ Harlow Shapley. Proxima Centauri as a Flare Star. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 37 (1), s. 15–18, 1951. DOI: 10.1073/pnas.37.1.15. PMID: 16588985. Bibcode: 1951PNAS...37...15S. (ang.). 
  17. ↑ Bernhard Haisch, Antunes, A.; Schmitt, J. H. M. M. Solar-Like M-Class X-ray Flares on Proxima Centauri Observed by the ASCA Satellite. „Science”. 268 (5215), s. 1327–1329, 1995. DOI: 10.1126/science.268.5215.1327. PMID: 17778978. Bibcode: 1995Sci...268.1327H. (ang.). 
  18. ↑ a b c M. Guedel, Audard, M.; Reale, F.; Skinner, S. L.; Linsky, J. L. Flares from small to large: X-ray spectroscopy of Proxima Centauri with XMM-Newton. „Astronomy and Astrophysics”. 416 (2), s. 713–732, 2004. DOI: 10.1051/0004-6361:20031471. Bibcode: 2004A&A...416..713G. (ang.). 
  19. ↑ Jim Kaler: Rigil Kentaurus. University of Illinois, 2013-10-15. [dostęp 2015-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-11)]. (ang.).
  20. ↑ Proxima Centauri UV Flux Distribution. ESA/Laboratory for Space Astrophysics and Theoretical Physics. [dostęp 2007-07-11]. (ang.).
  21. ↑ P. Clay Sherrod, Koed, Thomas L.; Aleichem, Thomas L. Sholem: A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. Courier Dover Publications, 2003. ISBN 0-486-42820-6. (ang.).
  22. ↑ K.W. Kamper, Wesselink, A. J. Alpha and Proxima Centauri. „Astronomical Journal”. 83, s. 1653–1659, 1978. DOI: 10.1086/112378. Bibcode: 1978AJ.....83.1653K. (ang.). 
  23. ↑ J.G. Doyle, Butler, C. J. Optical and infrared photometry of dwarf M and K stars. „Astronomy and Astrophysics”. 235, s. 335–339, 1990. Bibcode: 1990A&A...235..335D. (ang.). 
  24. ↑ P.J.E. Peebles: Principles of Physical Cosmology. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1993. ISBN 0-691-01933-9. (ang.).
  25. ↑ James Binney, Scott Tremaine: Galactic Dynamics. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1987. ISBN 0-691-08445-9. (ang.).
  26. ↑ S.K. Leggett. Infrared colors of low-mass stars. „Astrophysical Journal Supplement Series”. 82 (1), s. 351–394, 1992. DOI: 10.1086/191720. Bibcode: 1992ApJS...82..351L. (ang.). 
  27. ↑ Martin V. Zombeck: Handbook of Space Astronomy and Astrophysics. Wyd. Third. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2007, s. 109. ISBN 0-521-78242-2. (ang.).
  28. ↑ Munsell, Kirk; Smith, Harman; Davis, Phil; Harvey, Samantha: Sun: Facts & Figures. [w:] Solar System Exploration [on-line]. NASA, 2008-06-11. [dostęp 2008-07-12]. (ang.).
  29. ↑ Bergman, Marcel W.; Clark, T. Alan; Wilson, William J. F.: Observing Projects Using Starry Night Enthusiast. Wyd. 8. Macmillan, 2007, s. 220–221. ISBN 1-4292-0074-X. (ang.).
  30. ↑ a b c Fred C. Adams, Laughlin, Gregory; Graves, Genevieve J. M: Red Dwarfs and the End of the Main Sequence. Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica, 2004. s. 46–49. [dostęp 2016-12-27]. (ang.).
  31. ↑ Staff: Proxima Centauri: The Nearest Star to the Sun. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics, 2006-08-30. [dostęp 2007-07-09]. (ang.).
  32. ↑ Guinan E. F., Morgan, N. D. Proxima Centauri: Rotation, Chromosperic Activity, and Flares. „Bulletin of the American Astronomical Society”. 28, s. 942, 1996. Bibcode: 1996BAAS...28S.942G. (ang.). 
  33. ↑ Bradford J. Wargelin, Drake, Jeremy J. Stringent X-Ray Constraints on Mass Loss from Proxima Centauri. „The Astrophysical Journal”. 578 (1), s. 503–514, 2002. DOI: 10.1086/342270. Bibcode: 2002ApJ...578..503W. (ang.). 
  34. ↑ Wood, B. E.; Linsky, J. L.; Müller, H.-R.; Zank, G. P. Observational Estimates for the Mass-Loss Rates of α Centauri and Proxima Centauri Using Hubble Space Telescope Lyα Spectra. „The Astrophysical Journal”. 547 (1), s. L49–L52, 2001. DOI: 10.1086/318888. Bibcode: 2001ApJ...547L..49W. [dostęp 2007-07-09]. (ang.). 
  35. ↑ J.R. Stauffer, Hartmann, L. W. Chromospheric activity, kinematics, and metallicities of nearby M dwarfs. „Astrophysical Journal Supplement Series”. 61 (2), s. 531–568, 1986. DOI: 10.1086/191123. Bibcode: 1986ApJS...61..531S. (ang.). 
  36. ↑ Cincunegui, C.; Díaz, R. F.; Mauas, P. J. D. A possible activity cycle in Proxima Centauri. „Astronomy and Astrophysics”. 461 (3), s. 1107–1113, 2007. DOI: 10.1051/0004-6361:20066027. Bibcode: 2007A&A...461.1107C. (ang.). 
  37. ↑ B.E. Wood, Linsky, J. L.; Muller, H.-R.; Zank, G. P. Observational Estimates for the Mass-Loss Rates of Alpha Centauri and Proxima Centauri Using Hubble Space Telescope Lyman-alpha Spectra. „Astrophysical Journal”. 537 (2), s. L49–L52, 2000. DOI: 10.1086/309026. Bibcode: 2000ApJ...537..304W. (ang.). 
  38. ↑ Kirkpatrick, J. Davy et al. Brown Dwarf Companions to G-type Stars. I: Gliese 417B and Gliese 584C. „The Astronomical Journal”. 121 (6), s. 3235–3253, 1999. DOI: 10.1086/321085. Bibcode: 2001AJ....121.3235K. (ang.). 
  39. ↑ D.R. Williams: Moon Fact Sheet. NASA, 2006-02-10. [dostęp 2007-10-12]. (ang.).
  40. ↑ The Parallax and Proper Motion of Proxima Centauri. W: Benedict, G. F. et al.: Astrometric Stability and Precision of Fine Guidance Sensor #3. s. 380–384. (ang.).
  41. ↑ R.A.J. Matthews. The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood. „Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society”. 35, s. 1–9, 1994. Bibcode: 1994QJRAS..35....1M. (ang.). 
  42. ↑ a b J. García-Sánchez, Weissman, P. R.; Preston, R. A.; Jones, D. L.; Lestrade, J.-F.; Latham, D. W.; Stefanik, R. P.; Paredes, J. M. Stellar encounters with the solar system. „Astronomy and Astrophysics”. 379 (2), s. 634–659, 2001. DOI: 10.1051/0004-6361:20011330. Bibcode: 2001A&A...379..634G. (ang.). 
  43. ↑ V.V. Bobylev. Searching for stars closely encountering with the solar system. „Astronomy Letters”. 36 (3), s. 220–226, marzec 2010. DOI: 10.1134/S1063773710030060. Bibcode: 2010AstL...36..220B. (ang.). 
  44. ↑ C. Allen, Herrera, M. A. The galactic orbits of nearby UV Ceti stars. „Revista Mexicana de Astronomia y Astrofisica”. 34, s. 37–46, 1998. Bibcode: 1998RMxAA..34...37A. (ang.). 
  45. ↑ Matthews, Robert; Gilmore, Gerard. Is Proxima really in orbit about Alpha CEN A/B?. „MNRAS”. 261, s. L5, 1993. Bibcode: 1993MNRAS.261L...5M. (ang.). 
  46. ↑ a b Wertheimer, Jeremy G.; Laughlin, Gregory. Are Proxima and α Centauri Gravitationally Bound?. „The Astronomical Journal”. 132 (5), s. 1995–1997, 2006. DOI: 10.1086/507771. Bibcode: 2006astro.ph..7401W. (ang.). 
  47. ↑ Orbit of Proxima Centauri Determined After 100 Years. ESO, 2016-12-22. [dostęp 2016-12-27]. (ang.).
  48. ↑ Kathryn V. Johnston. Fossil Signatures of Ancient Accretion Events in the Halo. „Bulletin of the American Astronomical Society”. 27, s. 1370, 1995. DOI: 10.1086/177418. Bibcode: 1996ApJ...465..278J. (ang.). 
  49. ↑ J. Anosova, Orlov, V. V.; Pavlova, N. A. Dynamics of nearby multiple stars. The Alpha Centauri system. „Astronomy and Astrophysics”. 292 (1), s. 115–118, 1994. Bibcode: 1994A&A...292..115A. (ang.). 
  50. ↑ WISE Satellite Set to Map the Infrared Universe. Scientific American, 2009-12-09. [dostęp 2009-12-10]. (ang.).
  51. ↑ Proxima Centauri w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
  52. ↑ Kürster, M. et al. Precise radial velocities of Proxima Centauri. Strong constraints on a substellar companion. „Astronomy & Astrophysics Letters”. 344, s. L5–L8, 1999. Bibcode: 1999A&A...344L...5K. (ang.). 
  53. ↑ Steven H. Saar, Donahue, Robert A. Activity-related Radial Velocity Variation in Cool Stars. „Astrophysical Journal”. 485 (1), s. 319–326, 1997. DOI: 10.1086/304392. Bibcode: 1997ApJ...485..319S. (ang.). 
  54. ↑ A.B. Schultz, Hart, H. M.; Hershey, J. L.; Hamilton, F. C.; Kochte, M.; Bruhweiler, F. C.; Benedict, G. F.; Caldwell, John; Cunningham, C.; Wu, Nailong; Franz, O. G.; Keyes, C. D.; Brandt, J. C. A possible companion to Proxima Centauri. „Astronomical Journal”. 115 (1), s. 345–350, 1998. DOI: 10.1086/300176. Bibcode: 1998AJ....115..345S. (ang.). 
  55. ↑ Daniel J. Schroeder, Golimowski, David A.; Brukardt, Ryan A.; Burrows, Christopher J.; Caldwell, John J.; Fastie, William G.; Ford, Holland C.; Hesman, Brigette; Kletskin, Ilona; Krist, John E.; Royle, Patricia; Zubrowski, Richard. A. A Search for Faint Companions to Nearby Stars Using the Wide Field Planetary Camera 2. „The Astronomical Journal”. 119 (2), s. 906–922, 2000. DOI: 10.1086/301227. Bibcode: 2000AJ....119..906S. (ang.). 
  56. ↑ Susan Watanabe: Planet-Finding by Numbers. NASA JPL, 2006-10-18. [dostęp 2007-07-09]. (ang.).
  57. ↑ M. Endl, Kuerster, M.; Rouesnel, F.; Els, S.; Hatzes, A. P.; Cochran, W. D. Extrasolar Terrestrial Planets: Can We Detect Them Already?. , s. 75–79, June 18–21, 2002. (ang.). 
  58. ↑ Tarter, Jill C. et al. A Reappraisal of The Habitability of Planets around M Dwarf Stars. „Astrobiology”. 7 (1), s. 30–65, 2007. DOI: 10.1089/ast.2006.0124. PMID: 17407403. Bibcode: 2007AsBio...7...30T. (ang.). 
  59. ↑ Guillem Anglada-Escudé, et al.. A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri. „Nature”. 536, s. 437–440, 2016-08-25. DOI: 10.1038/nature19106. [dostęp 2016-08-24]. (ang.). 
  60. ↑ Mark Alpert: Red Star Rising. Scientific American, 2005-11-01. [dostęp 2008-05-19]. (ang.).
  61. ↑ Peter D. Ward, Brownlee, Donald: Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe. Springer, 2000. ISBN 0-387-98701-0. (ang.).
  62. ↑ Khodachenko, Maxim L. et al. Coronal Mass Ejection (CME) Activity of Low Mass M Stars as An Important Factor for The Habitability of Terrestrial Exoplanets. I. CME Impact on Expected Magnetospheres of Earth-Like Exoplanets in Close-In Habitable Zones. „Astrobiology”. 7 (1), s. 167–184, 2007. DOI: 10.1089/ast.2006.0127. PMID: 17407406. Bibcode: 2007AsBio...7..167K. (ang.). 
  63. ↑ Meredith A. MacGregor, et al.. Detection of a Millimeter Flare from Proxima Centauri. „The Astrophysical Journal Letters”. 855, Number 1, 2018-02-26. [dostęp 2018-03-07]. (ang.). 
  64. ↑ Paul Gilster: Centauri Dreams: Imagining and Planning. Springer, 2004. ISBN 0-387-00436-X. (ang.).
  65. ↑ Mallove, Eugene F.; Gregory L. Matloff: The starflight handbook: a pioneer’s guide to interstellar travel. Wiley, 1989, s. 6. ISBN 0-471-61912-4. (ang.).
  66. ↑ a b c K.A. Beals, Beaulieu, M.; Dembia, F.J.; Kerstiens, J.; Kramer, D.L.; West, J.R.; Zito, J.A.: Project Longshot, an Unmanned Probe to Alpha Centauri. [w:] NASA-CR-184718 [on-line]. U.S. Naval Academy, 1988. [dostęp 2008-06-13]. (ang.).
  67. ↑ I.A. Crawford. Interstellar Travel: A Review for Astronomers. „Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society”. 31, s. 377–400, wrzesień 1990. Bibcode: 1990QJRAS..31..377C. (ang.). 
  68. ↑ a b Internet Investor and Science Philanthropist Yuri Milner & Physicist Stephen Hawking Announce Breakthrough Starshot Project to Develop 100 Million Mile per Hour Mission to the Stars within a Generation. 2016-04-12. [dostęp 2016-08-27]. (ang.).
  69. ↑ Roger John Tayler: The Stars: Their Structure and Evolution. Cambridge University Press, 1994, s. 16. ISBN 0-521-45885-4. (ang.).
  70. ↑ Lotnictwo cywilne: Samoloty pasażerskie: Boeing 747
  71. ↑ Rekord prędkości: 10 Machów.
  72. ↑ Shuttle FAQ.
  73. ↑ Księżyc - Plan Apollo'11. [dostęp 2016-06-15]. (pol.).
  74. ↑ G. Nowak: Napęd plazmowy zabierze nas na Marsa?. [dostęp 2016-06-16].
  75. ↑ M. Kamiński: Silnik jonowy w pigułce - najważniejsze informacje o przełomowym napędzie rakietowym. [dostęp 2016-06-16].
  76. ↑ Leinster M. 1935. Proxima Centauri. Astounding Stories, ed. F.O. Tremaine, vol. 15/1, 160 str., Street & Smith Publ.
  77. ↑ Obłok Magellana na Lem.pl – serwisie poświęconym twórczości S. Lema; data dostępu: 2014-12-14.
  78. ↑ Dick P.K. 2012. „Trzy stygmaty Palmera Eldritcha”. Tłum. Z. Królicki, Dom Wyd. Rebis, s. 296, ISBN 978-83-7510-922-1.
  79. ↑ Harrison H. 1986. „Uwięziony Wszechświat”. Wyd. Klubowe, ser. Klasycy Współczesnej SF, s. 167.


Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Proxima_Centauri&oldid=53008603”