Muzyka polska

Fryderyk Chopin, najbardziej znany na świecie polski kompozytor

Historia muzyki polskiej obejmuje epoki od średniowiecza po czasy współczesne.

Średniowiecze

Pierwszą kompozycją w języku polskim jest pieśń weselna "Oj Chmielu, Chmielu". Wincenty z Kielczy jest pierwszym polskim zidentyfikowanym autorem utworu muzycznego, napisanego w XIII wieku, Gaude Mater Polonia (łac. Ciesz się, Matko Polsko). Ten twórca napisał też około 1255 r. officium "Dies Adest Celebris" na cześć świętego Stanisława. Z początku XV wieku znamy także 18 utworów związanego z Uniwersytetem w Krakowie Piotra z Grudziądza, a także Mikołaja z Radomia, autora pieśni "Hystorigraphi Aciem", w której opisywał wydarzenia na dworze króla Władysława Jagiełły inspirując się muzyką włoską oraz szkołami burgundzką i niderlandzką.

Renesans

Kompozytorzy polscy spełniali ważną rolę w kulturze europejskiej. Wiele utworów z I poł. XVI wieku znajduje się w tabulaturach organowych: Jana z Lublina i z kościoła św.Ducha w Krakowie. Ważne znaczenie dla kultury muzycznej miało także powołanie w 1543 roku przez króla Zygmunta I Capella Rorantistarum. Najbardziej znaczący kompozytorzy renesansowi ("Złoty wiek kultury polskiej") to: Mikołaj Gomółka, Wacław z Szamotuł, Marcin Leopolita, Mikołaj z Krakowa czy Jakub Polak.

Barok

W baroku muzykę instrumentalną komponowali m.in. Mikołaj Zieleński, Marcin Mielczewski i Adam Jarzębski. Twórcą dzieła uznawanego za pierwsze polskie oratorium ("Audite mortales") jest Bartłomiej Pękiel.

Początki opery

Za sprawą królewicza Władysława Wazy już w 1628 roku pojawiła się w Polsce opera, a w 1635 zainaugurował działalność teatr króla Władysława IV Wazy. Do czasu śmierci króla Władysława na jego dworze wystawiono kilkanaście oper pochodzenia włoskiego. Warszawa była po Florencji, Rzymie, Mantui i Bolonii piątym miastem, w którym prezentowano ten nowy gatunek muzyczny. Świetność operze w Polsce przywrócił król August III Sas oraz król Stanisław August Poniatowski. W tym czasie, w drugiej połowie XVIII wieku wielu kompozytorów pisywało utwory patriotyczne, związane z ówczesną sytuacją Polski. Tak utworem była m.in. opera, a właściwie wodewil z mówionymi tekstami Wojciecha Bogusławskiego i piosenkami Krakowiacy i górale, wystawiona w 1794 roku w Warszawie, z muzyką Jana Stefaniego. Pierwszą polską symfonię napisał Jacek Szczurowski około 1740 roku.

XIX wiek

Najbardziej znanym na świecie polskim kompozytorem jest Fryderyk Chopin, autor utworów fortepianowych i koncertów, których znaczenie wykracza poza ramy romantycznej stylistyki. Ogólnoświatowy posłuch miały także polonezy Michała Ogińskiego, a na europejskich muzycznych salonach często gościły takie postacie muzyki polskiej jak Józef Elsner (kompozycja "Passio Domini Nostri Jesu Christi"), Juliusz Zarębski("Kwintet fortepianowy g-moll") czy Karol Kurpiński.

Światową sławę zyskał także romantyczny wirtuoz i autor utworów skrzypcowych Henryk Wieniawski, kompozytor, pianista i polityk Ignacy Jan Paderewski, oraz wszechstronny kompozytor muzyki scenicznej i koncertowej Karol Szymanowski. Twórcą polskiej opery narodowej stał się Stanisław Moniuszko, uważany (obok Ignacego Dobrzyńskiego) za najwybitniejszego kompozytora polskiego drugiej połowy XIX wieku.

XX wiek

Szerokie uznanie w dziedzinie symfoniki zdobył Mieczysław Karłowicz (uczeń innego wybitnego polskiego kompozytora - Zygmunta Noskowskiego) określany jako "ojciec polskiego poematu symfonicznego". Natomiast w dziedzinie pieśni i dzieł muzyki kameralnej na międzynarodowy rynek muzyczny wkroczył organizator życia muzycznego Władysław Żeleński (ojciec Tadeusza Boy-Żeleńskiego). Do pomoniuszkowskich wybitnych kompozytorów należeli także m.in. dwaj słynni lwowiacy: Jan Gall i Stanisław Niewiadomski. Wielką sławę w początku wieku zyskał pianista Ignacy Jan Paderewski ale i kompozytor, który odniósł znaczny sukces swoją operą "Manru". W czasach "Młodej Polski" działał najwybitniejszy polski kompozytor po Chopinie Karol Szymanowski, twórca niezwykle popularnej do dzisiaj na całym świecie opery "Król Roger".

W drugiej połowie XX wieku międzynarodowe uznanie zdobyli: Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Marek Jasiński, Włodzimierz Kotoński, twórca muzyki chóralnej śpiewanej na całym świecie Andrzej Koszewski, a także współtwórcy awangardy Krzysztof Penderecki, Henryk Mikołaj Górecki, Witold Szalonek oraz słynący głównie z muzyki filmowej, autor utworów symfonicznych Wojciech Kilar. Następne pokolenia twórców reprezentują: urodzeni na przełomie dekady lat trzydziestych i czterdziestych: Tomasz Sikorski, Zygmunt Krauze, Krzysztof Meyer, Marta Ptaszyńska, Elżbieta Sikora, urodzeni w latach pięćdziesiątych: Andrzej Krzanowski, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Paweł Szymański i Stanisław Krupowicz, oraz młodsi Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel, Aleksandra Gryka.

Znaczące sukcesy polscy muzycy osiągnęli w dziedzinie muzyki jazzowej, tworząc oryginalny styl określany często mianem polskiej szkoły jazzu. Zwłaszcza w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku polska muzyka jazzowa cieszyła się dużym uznaniem w kraju i poza granicami. Do grona artystów o międzynarodowej sławie należą Krzysztof Komeda, Adam Makowicz, Tomasz Stańko, Michał Urbaniak. W okresie PRL duże znaczenie miał międzynarodowy festiwal Jazz Jamboree odbywający się w Warszawie, będący wydarzeniem bezprecedensowym we wschodniej Europie.

Polska muzyka rozrywkowa szczyci się znaną na całym świecie sceną metalową. Z polskich zespołów największą popularność na świecie zdobyły m.in Vader, Decapitated, Vesania, Hate oraz Behemoth.

Obecnie polska muzyka rozrywkowa, poza użyciem języka polskiego oraz w niektórych przypadkach charakterystycznych idiomów melodycznych i rytmicznych polskiej muzyki ludowej, nie różni się w istotny sposób od muzyki popularnej innych krajów, a jej zasięg poza nielicznymi wyjątkami odnosi się wyłącznie do rynku krajowego.

Ciekawostki

Adam Jarzębski, wybitny polski kompozytor wczesnego baroku, muzyk kapeli królewskiej w Warszawie, jako pierwszy użył słowa "koncert" do określenia utworów ściśle instrumentalnych, przedtem bowiem nazywano "koncertem" zespoły wokalno-instrumentalne o znamionach koncertowego współzawodniczenia.