Giedymin: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
infobox, drobne redakcyjne, drobne merytoryczne
Linia 1: Linia 1:
{{Inne znaczenia|władcy litewskiego|[[Giedymin (imię)|imię Giedymin]]}}
{{Inne znaczenia|władcy litewskiego|[[Giedymin (imię)|imię Giedymin]]}}
{{Władca kraju infobox
⚫
[[Plik:Giedymin.PNG|thumb|Wielki książę litewski Giedymin]]
| król = Giedymin
| tytuł = Wielki książę litewski
| dynastia = [[Giedyminowicze]]
| urodzony = ok. [[1275]]
| zmarł = [[1341]]
| ojciec = nieznany (Butywid? Pukuwer?)
| matka = nieznana
| żona = Jewna
| dzieci =
}}
⚫
[[Plik:Giedymin.PNG|thumb|Wyobrażenie Giedymina z 1709 r.]]
'''Giedymin''', także Gedymin, [[język litewski|lit.]] Gediminas, [[język białoruski|biał.]] Гедымін (''Giedymin'') (ur. ok. [[1275]]<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów'', Poznań – Wrocław 1999, s. 15.</ref>, zm. w grudniu [[1341]] pod [[Wielona|Wieloną]]) – [[władcy Litwy|wielki książę litewski]] w latach 1316–1341, założyciel dynastii [[Giedyminowicze|Giedyminowiczów]], dziad [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]].
'''Giedymin''', także Gedymin, [[język litewski|lit.]] Gediminas, [[język białoruski|biał.]] Гедымін (''Giedymin'') (ur. ok. [[1275]]<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów'', Poznań – Wrocław 1999, s. 15.</ref>, zm. w grudniu [[1341]] pod [[Wielona|Wieloną]]) – [[władcy Litwy|wielki książę litewski]] w latach 1316–1341, założyciel dynastii [[Giedyminowicze|Giedyminowiczów]], dziad [[Władysław II Jagiełło|Jagiełły]].


=== Pochodzenie ===
Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna [[Butywid|Butywida (Pukuwera)]]<ref>Np. M. Duczmal, ''Jagiellonowie'', s. 14-15.</ref>. Litewski historyk [[Edvardas Gudavičius]] zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.
Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna [[Butywid|Butywida (Pukuwera)]]<ref>Np. M. Duczmal, ''Jagiellonowie'', s. 14-15.</ref>. Litewski historyk [[Edvardas Gudavičius]] zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.


=== Panowanie ===
Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, [[Witenes]]a. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony [[zakon krzyżacki|państwa krzyżackiego]]. Jednocześnie, wykorzystując kryzys [[Złota Orda|Złotej Ordy]], zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.
Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, [[Witenes]]a. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony [[zakon krzyżacki|państwa krzyżackiego]]. Jednocześnie, wykorzystując kryzys [[Złota Orda|Złotej Ordy]], zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.


Linia 13: Linia 26:
Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i [[Białoruś|białoruskich]], jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.
Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i [[Białoruś|białoruskich]], jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.


=== Podział państwa ===
Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: [[Monwid]]a, [[Kiejstut Giedyminowicz|Kiejstuta]], [[Olgierd Giedyminowic|Olgierda]], [[Narymunt Gleb|Narymunta]], [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriata]], [[Lubart]]a i [[Jawnuta|Jawnutę]] (którego wyznaczył jako władcę [[Wilno|Wilna]] i swojego następcę).
Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: [[Monwid]]a, [[Kiejstut Giedyminowicz|Kiejstuta]], [[Olgierd Giedyminowic|Olgierda]], [[Narymunt Gleb|Narymunta]], [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriata]], [[Lubart]]a i [[Jawnuta|Jawnutę]] (którego wyznaczył jako władcę [[Wilno|Wilna]] i swojego następcę).


== Małżeństwo i potomstwo ==
=== Małżeństwo i potomstwo ===
Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. ''[[Kronika Bychowca]]'' z XVI wieku podaje, że jego żoną była [[Jewna]]. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów''.</ref>.
Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. ''[[Kronika Bychowca]]'' z XVI wieku podaje, że jego żoną była [[Jewna]]. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci<ref>J. Tęgowski, ''Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów''.</ref>.


Linia 22: Linia 36:
Synami Giedymina byli:
Synami Giedymina byli:
* [[Narymunt Gleb|Narymunt]] (ok. [[1300]] – [[2 lutego]] [[1348]]), książę [[pińsk]]i, [[połock]]i i [[Nowogródek|nowogródzki]]
* [[Narymunt Gleb|Narymunt]] (ok. [[1300]] – [[2 lutego]] [[1348]]), książę [[pińsk]]i, [[połock]]i i [[Nowogródek|nowogródzki]]
* [[Witold Giedyminowic|Witold]] (ok. [[1303]] – [[1336]]), książę [[Troki|trocki]],
* [[Witold Giedyminowic|Witold Giedyminowic]] (ok. [[1303]] – [[1336]]), książę [[Troki|trocki]],
* [[Olgierd Giedyminowic|Olgierd]] (ok. [[1304]], zm. [[1377]]), wielki książę Litwy od [[1345]],
* [[Olgierd Giedyminowic|Olgierd]] (ok. [[1304]], zm. [[1377]]), wielki książę Litwy od [[1345]],
* [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriat (Michał)]] (ok. [[1306]] – ok. [[1365]]), książę [[Nowogródek|nowogródzki]],
* [[Koriat Michał Giedyminowicz|Koriat (Michał)]] (ok. [[1306]] – ok. [[1365]]), książę [[Nowogródek|nowogródzki]],
Linia 39: Linia 53:


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
⚫
* [[Order Wielkiego Księcia Giedymina]]
* [[Skirmuntowicze]]
* [[Skirmuntowicze]]
* [[Giedyminowicze]]
* [[Giedyminowicze]]
Linia 45: Linia 58:
** [[Koriatowicze]]
** [[Koriatowicze]]
*** [[Czartoryscy]]
*** [[Czartoryscy]]

== Ciekawostki ==
⚫
* W Republice Litewskiej najwyższym odznaczeniem jest [[Order Wielkiego Księcia Giedymina]]
* ''Wieża Giedymina'' na Zamku górnym w Wilnie nie ma nic wspólnego z Giedyminem, ponieważ zbudowano ją dopiero po jego śmierci


{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

Wersja z 14:25, 11 cze 2013

Szablon:Władca kraju infobox

Wyobrażenie Giedymina z 1709 r.

Giedymin, także Gedymin, lit. Gediminas, biał. Гедымін (Giedymin) (ur. ok. 1275[1], zm. w grudniu 1341 pod Wieloną) – wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły.

Pochodzenie

Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna Butywida (Pukuwera)[2]. Litewski historyk Edvardas Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.

Panowanie

Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, Witenesa. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony państwa krzyżackiego. Jednocześnie, wykorzystując kryzys Złotej Ordy, zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.

Około 1318 (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował Witebsk, w następnych latach także Pińsk, Wołyń, Podlasie (przez małżeństwo syna Lubarta) i w 1331 Kijów, którym zarządzał brat Giedymina, Fiodor[potrzebny przypis] (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fiodora od Złotej Ordy). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi smoleńskiej.

Utrzymywał poprawne kontakty z Rygą (przede wszystkim handlowe), z Polską (jego córka, Aldona, poślubiła następcę polskiego tronu – Kazimierza, później zwanego Wielkim) i z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie chrztu. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, prawosławnej metropolii litewskiej.

Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i białoruskich, jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.

Podział państwa

Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: Monwida, Kiejstuta, Olgierda, Narymunta, Koriata, Lubarta i Jawnutę (którego wyznaczył jako władcę Wilna i swojego następcę).

Małżeństwo i potomstwo

Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. Kronika Bychowca z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci[3].

Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci – zwłaszcza synów – pozostaje dyskusyjna.

Synami Giedymina byli:

Córkami Giedymina były:

Zobacz też

Ciekawostki

  • W Republice Litewskiej najwyższym odznaczeniem jest Order Wielkiego Księcia Giedymina
  • Wieża Giedymina na Zamku górnym w Wilnie nie ma nic wspólnego z Giedyminem, ponieważ zbudowano ją dopiero po jego śmierci
  1. ↑ J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań – Wrocław 1999, s. 15.
  2. ↑ Np. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 14-15.
  3. ↑ J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów.

Szablon:Władca-Litwa

Władcy Litwy
Wielkie Księstwo Litewskie
(XIII w.-1385)
Wielkie Księstwo Litewskie
(w unii z Koroną Królestwa Polskiego)
(1385-1569)
Wielkie Księstwo Litewskie
(jako część Rzeczypospolitej
Obojga Narodów)
(1569-1795)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Giedymin&oldid=36683663”