Stary Zamek w Grodnie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Konarski (dyskusja | edycje)
ilustracja
Konarski (dyskusja | edycje)
drobne merytoryczne
Linia 39: Linia 39:


== Historia ==
== Historia ==

Pierwszy drewniany gród istniał tu w czasach panowania książąt ruskich, co po raz pierwszy wzmiankowano w 1128 roku<ref>Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, wyd. Pagina, Warszawa 1997, s.151, {{ISBN|83-86351-11-X}}</ref>. W obrębie wałów wzniesiono murowaną cerkiew (tzw. Dolna świątynia), którą datuje się na 2 połowę XII wieku<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Maria Kałamajska-Saeed|rozdział=Kościoły i Klasztory Grodna (1)|tytuł=Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego tom IV/1|data=2012|isbn=978-83-89273-98-7|miejsce=Kraków|wydawca=Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie|s=8|praca=Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczpospolitej}}</ref> . Przypuszczalnie to jej spalenie od pioruna zanotował [[latopis hipacki]] w 1183 roku<ref>Zdzisław Durczewski, ''Stary zamek w Grodnie w świetle wykopalisk 1937-1938,'' Grodno 1939, s.18</ref>. Najpóźniej w 1253 roku [[Grodno]] przeszło we władanie [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Pod koniec XIII wieku lub w 1 ćw. XIV wieku na dziedzińcu zbudowano z cegły gotyckiej kaplicę zamkową na planie kwadratu o boku 9 m (tzw. Górna świątynia)<ref name=":0" />. W 1277 roku wzmiankowano istnienie na terenie grodu murowanej wieży [[stołp|stołpu]], będącej miejscem ostatecznej ochrony obrońców w razie oblężenia. Gród ten został zdobyty i zniszczony przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] w latach 1284 i 1295. Po 1385 roku Jagiełło przekazał gród księciu [[Witold Kiejstutowicz|Witoldowi]]. Po tym, gdy Witold w 1389 roku zdradził Jagiełłę i uciekł do Krzyżaków, w kwietniu 1390 roku gród został zdobyty przez wojska Jagiełły. W 1392 i 1393 roku gród ponownie oblegali Krzyżacy. Gdy na mocy [[Ugoda w Ostrowie|Ugody w Ostrowie]] Witold pochodził się z Jagiełłą, w [[1393]] roku [[gród]] ponownie objął Witold. Gród spłonął w [[1398]] w związku z czym Witold wybudował tym razem w tym samym miejscu murowany [[zamek]] gotycki z pięcioma [[baszta]]mi i łączącymi je murami o grubości 3 metrów. Z tego założenia zachowały się do dzisiaj jedynie fragmenty. Zamek ten wytrzymał oblężenie Krzyżaków w 1402 roku. W tym też czasie zbudowano Zamek Dolny (w miejscu dzisiejszego Nowego Zamku).
=== Gród drewniano-ziemny ===
Pierwszy drewniany gród istniał tu w czasach panowania książąt ruskich, co po raz pierwszy wzmiankowano w 1128 roku<ref>Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, wyd. Pagina, Warszawa 1997, s.151, {{ISBN|83-86351-11-X}}</ref>. W obrębie wałów wzniesiono murowaną cerkiew (tzw. Dolna świątynia), którą datuje się na 2 połowę XII wieku<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Maria Kałamajska-Saeed|rozdział=Kościoły i Klasztory Grodna (1)|tytuł=Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego tom IV/1|data=2012|isbn=978-83-89273-98-7|miejsce=Kraków|wydawca=Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie|s=8|praca=Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczpospolitej}}</ref> . Przypuszczalnie to jej spalenie od pioruna zanotował [[latopis hipacki]] w 1183 roku<ref>Zdzisław Durczewski, ''Stary zamek w Grodnie w świetle wykopalisk 1937-1938,'' Grodno 1939, s.18</ref>. Najpóźniej w 1253 roku [[Grodno]] przeszło we władanie [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Pod koniec XIII wieku lub w 1 ćw. XIV wieku na dziedzińcu zbudowano z cegły gotyckiej kaplicę zamkową na planie kwadratu o boku 9 m (tzw. Górna świątynia)<ref name=":0" />. W 1277 roku wzmiankowano istnienie na terenie grodu murowanej wieży [[stołp|stołpu]], będącej miejscem ostatecznej ochrony obrońców w razie oblężenia. Gród ten został zdobyty i zniszczony przez [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]] w latach 1284 i 1295. Po 1385 roku Jagiełło przekazał gród księciu [[Witold Kiejstutowicz|Witoldowi]]. Po tym, gdy Witold w 1389 roku zdradził Jagiełłę i uciekł do Krzyżaków, w kwietniu 1390 roku gród został zdobyty przez wojska Jagiełły. W 1392 i 1393 roku gród ponownie oblegali Krzyżacy. Gdy na mocy [[Ugoda w Ostrowie|Ugody w Ostrowie]] Witold pochodził się z Jagiełłą, w [[1393]] roku [[gród]] ponownie objął Witold.

=== Zamek gotycki ===
Gród spłonął w [[1398]] w związku z czym Witold wybudował tym razem w tym samym miejscu murowany [[zamek]] gotycki z pięcioma [[baszta]]mi i łączącymi je murami o grubości 3 metrów. Z tego założenia zachowały się do dzisiaj jedynie fragmenty. Zamek ten wytrzymał oblężenie Krzyżaków w 1402 roku. W tym też czasie zbudowano Zamek Dolny (w miejscu dzisiejszego Nowego Zamku).


W XV wieku na Zamku Dolnym powstał Dom Królewski (tzw. ''Domus Regia''), który stał się główną rezydencją królewską. W [[1445]] roku [[Władcy Litwy|wielki książę litewski]] [[Kazimierz IV Jagiellończyk]] przyjął w nim poselstwo koronne, oferujące mu [[korona (atrybut)|koronę]] Królestwa Polskiego. Król zmarł na zamku w [[1492]] roku. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 roku także syn króla Kazimierza – [[święty Kazimierz]].
W XV wieku na Zamku Dolnym powstał Dom Królewski (tzw. ''Domus Regia''), który stał się główną rezydencją królewską. W [[1445]] roku [[Władcy Litwy|wielki książę litewski]] [[Kazimierz IV Jagiellończyk]] przyjął w nim poselstwo koronne, oferujące mu [[korona (atrybut)|koronę]] Królestwa Polskiego. Król zmarł na zamku w [[1492]] roku. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 roku także syn króla Kazimierza – [[święty Kazimierz]].


=== Zamek w czasach Stefana Batorego ===
Powrót do świetności zamku górnego nastąpił w czasach panowania króla [[Stefan Batory|Stefana Batorego]], który w trakcie wojen z Moskwą w latach 1576-1582 uczynił z zamku swoją główną rezydencję. Z inicjatywy Batorego zamek został przebudowany około 1580 roku w stylu [[renesans]]owym przez włoskiego architekta [[Scoto z Parmy]]. Król Stefan Batory zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku.
Powrót do świetności zamku górnego nastąpił w czasach panowania króla [[Stefan Batory|Stefana Batorego]], który w trakcie [[Wojna polsko-rosyjska (1577–1582)|wojny z Moskwą w latach 1577-1582]] o Inflanty uczynił z zamku swoją główną rezydencję. Z inicjatywy Batorego zamek został przebudowany około 1580 roku w stylu [[renesans]]owym przypuszczalnie przez włoskiego architekta [[Scoto z Parmy]]. Król Stefan Batory zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku.


W [[1655]] roku zamek został doszczętnie zniszczony przez wojska moskiewskie pod dowództwem Chowańskiego.
W grudniu 1659 roku zamek został doszczętnie zniszczony przez wojska moskiewskie pod dowództwem [[Iwan Chowański (zm. 1682)|Iwana Chowańskiego]].


=== Zamek w czasach Jana III Sobieskiego jako siedziba Sejmu ===
Na [[Sejm pacyfikacyjny|Sejmie pacyfikacyjnym]] w [[1673]] roku na wniosek posłów litewskich podjęto decyzję by w Grodnie odbywał się w nim co trzeci [[sejm walny|sejm]] zwyczajny Rzeczypospolitej. W związku z tą decyzją pod nadzorem [[kanclerz wielki litewski|kanclerza wielkiego litewskiego]] i starosty grodzieńskiego [[Krzysztof Zygmunt Pac|Krzysztofa Zygmunta Paca]] w latach 1673-1678 przebudowano zamek i wzniesiono przy murze od strony Niemna specjalny piętrowy budynek mieszczący Izbę poselską i Izbę senatorską. Przebudowę tę upamiętniła specjalna tablica wmurowana nad bramą zamkową.
Na [[Sejm pacyfikacyjny|Sejmie pacyfikacyjnym]] w [[1673]] roku na wniosek posłów litewskich podjęto decyzję by w Grodnie odbywał się w nim co trzeci [[sejm walny|sejm]] zwyczajny Rzeczypospolitej. W związku z tą decyzją pod nadzorem [[kanclerz wielki litewski|kanclerza wielkiego litewskiego]] i starosty grodzieńskiego [[Krzysztof Zygmunt Pac|Krzysztofa Zygmunta Paca]] w latach 1673-1678 przebudowano zamek i wzniesiono przy murze od strony Niemna specjalny piętrowy czworokątny budynek mieszczący Izbę poselską i Izbę senatorską. Przebudowę tę upamiętniła specjalna tablica wmurowana nad bramą zamkową. W [[1708]] roku zamek został zniszczony przez szwedzkie wojska Karola XII czasie [[III wojna północna|III wojny północnej]]. W 1729 roku mur od strony rzeki oraz czworoboczna wieżą osunęły się do Niemna, a dodatkowo w 1735 roku zamek zniszczył pożar.


=== Zamek w czasach Augusta III Sasa ===
W [[1708]] roku zamek został zniszczony przez szwedzkie wojska Karola XII czasie [[III wojna północna|III wojny północnej]] i nigdy już nie powrócił do dawnej świetności. W 1729 roku część zamku osunęła się do Niemna, a dodatkowo w 1735 roku jego pozostałości zniszczył pożar. W związku z tym, że stary zamek był zrujnowany, król [[August III Sas]] na potrzeby reprezentacyjne wybudował na sąsiednim wzgórzu '''[[Nowy Zamek w Grodnie|Nowy Zamek]]'''. W związku z tym Stary Zamek w [[XVIII wiek]]u pozostawał ruiną.
W związku z tym, że stary zamek był zrujnowany, król [[August III Sas]] na potrzeby reprezentacyjne wybudował na sąsiednim wzgórzu barokowy pałac zwany '''[[Nowy Zamek w Grodnie|Nowym Zamkiem]]''', jednak Stary Zamek także przypuszczalnie został wyremontowany o czym świadczą rzuty elewacji z około 1740 roku w stylu saskiego baroku.


=== Zamek jako koszary ===
W [[XIX wiek]]u stary zamek został przebudowany na koszary [[Armia Imperium Rosyjskiego|rosyjskiej armii]]. Wtedy też zamek utracił swoje walory architektoniczne i przekształceniu uległy wnętrza.
Po 1845 roku stary zamek został przebudowany na koszary [[Armia Imperium Rosyjskiego|rosyjskiej armii]]. Wtedy też obniżono kryty dachówką dach na Pałacu Batorego, uproszczono jego elewacje oraz przekształceniu uległy wnętrza pałacu.


=== Czasy współczesne ===
Po odzyskaniu przez Polskę Grodna w 1919 roku, stary zamek został przystosowany do pełnienia funkcji muzealnych – jego twórcą i kustoszem był [[Józef Jodkowski]] (1890–1950), miłośnik miasta, historyk i archeolog, autor wielu prac o Grodnie i ziemi grodzieńskiej. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] większość zbiorów zgromadzonych na zamku uległo rozkradzeniu. Zachował się jednak m.in. oryginalny testament [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]] z 1817 roku, który prezentowany jest obecnie w muzeum<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Sobecki | imię = Michał | tytuł = Kultura symboliczna a tożsamość | miejsce = Białystok | data = 2007 | isbn = 978-83-89190-99-4| wydawca = Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie | strony = 166}}</ref>
Po odzyskaniu przez Polskę Grodna w 1919 roku, stary zamek został przystosowany do pełnienia funkcji muzealnych – jego twórcą i kustoszem był [[Józef Jodkowski]] (1890–1950), miłośnik miasta, historyk i archeolog, autor wielu prac o Grodnie i ziemi grodzieńskiej. Powstały także niezrealizowane projekty przebudowy zamku. Po 1939 roku w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] większość zbiorów zgromadzonych na zamku uległo rozkradzeniu. Zachował się jednak m.in. oryginalny testament [[Tadeusz Kościuszko|Tadeusza Kościuszki]] z 1817 roku, który prezentowany jest obecnie w muzeum<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Sobecki | imię = Michał | tytuł = Kultura symboliczna a tożsamość | miejsce = Białystok | data = 2007 | isbn = 978-83-89190-99-4| wydawca = Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie | strony = 166}}</ref>


Na początku XXI wieku powstały plany przebudowy istniejących budynków zamkowych w stylistyce największej świetności zamku w końcu XVI wieku, czyli z czasów panowania Stefana Batorego<ref>[http://kamunikat.h2.pl/7932.html Як можа выглядаць адноўлены Стары замак у Горадні – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка КАМУНІКАТ.org<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>.
Około 1993 roku powstał plan przebudowy istniejących budynków zamkowych w stylistyce nawiązującej do wyglądu zamku z końca XVI wieku, czyli z czasów panowania Stefana Batorego<ref>[http://kamunikat.h2.pl/7932.html Як можа выглядаць адноўлены Стары замак у Горадні – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка КАМУНІКАТ.org<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>. Projekt ten w 2017 roku został skierowany do realizacji.


<gallery widths="170" heights="170">
<gallery widths="170" heights="170">

Wersja z 17:46, 10 sie 2017

Stary Zamek w Grodnie
Ilustracja
Stary Zamek w Grodnie
Państwo

 Białoruś

Miejscowość

Grodno

Typ budynku

zamek rezydencyjny

Styl architektoniczny

manierystyczny

Architekt

Scoto z Parmy

Rozpoczęcie budowy

1398

Ważniejsze przebudowy

lata 80. XVI w.

Pierwszy właściciel

Stefan Batory

Położenie na mapie Grodna
Mapa konturowa Grodna
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego
Mapa konturowa obwodu grodzieńskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

Stary Zamek – zamek królewski w Grodnie, miejsce sejmów walnych I Rzeczypospolitej. Miejsce śmierci królów Polski: Kazimierza Jagiellończyka i Stefana Batorego, a także patrona Rzeczypospolitej św. Kazimierza.

Historia

Gród drewniano-ziemny

Pierwszy drewniany gród istniał tu w czasach panowania książąt ruskich, co po raz pierwszy wzmiankowano w 1128 roku[1]. W obrębie wałów wzniesiono murowaną cerkiew (tzw. Dolna świątynia), którą datuje się na 2 połowę XII wieku[2] . Przypuszczalnie to jej spalenie od pioruna zanotował latopis hipacki w 1183 roku[3]. Najpóźniej w 1253 roku Grodno przeszło we władanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod koniec XIII wieku lub w 1 ćw. XIV wieku na dziedzińcu zbudowano z cegły gotyckiej kaplicę zamkową na planie kwadratu o boku 9 m (tzw. Górna świątynia)[2]. W 1277 roku wzmiankowano istnienie na terenie grodu murowanej wieży stołpu, będącej miejscem ostatecznej ochrony obrońców w razie oblężenia. Gród ten został zdobyty i zniszczony przez Krzyżaków w latach 1284 i 1295. Po 1385 roku Jagiełło przekazał gród księciu Witoldowi. Po tym, gdy Witold w 1389 roku zdradził Jagiełłę i uciekł do Krzyżaków, w kwietniu 1390 roku gród został zdobyty przez wojska Jagiełły. W 1392 i 1393 roku gród ponownie oblegali Krzyżacy. Gdy na mocy Ugody w Ostrowie Witold pochodził się z Jagiełłą, w 1393 roku gród ponownie objął Witold.

Zamek gotycki

Gród spłonął w 1398 w związku z czym Witold wybudował tym razem w tym samym miejscu murowany zamek gotycki z pięcioma basztami i łączącymi je murami o grubości 3 metrów. Z tego założenia zachowały się do dzisiaj jedynie fragmenty. Zamek ten wytrzymał oblężenie Krzyżaków w 1402 roku. W tym też czasie zbudowano Zamek Dolny (w miejscu dzisiejszego Nowego Zamku).

W XV wieku na Zamku Dolnym powstał Dom Królewski (tzw. Domus Regia), który stał się główną rezydencją królewską. W 1445 roku wielki książę litewski Kazimierz IV Jagiellończyk przyjął w nim poselstwo koronne, oferujące mu koronę Królestwa Polskiego. Król zmarł na zamku w 1492 roku. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł w 1483 roku także syn króla Kazimierza – święty Kazimierz.

Zamek w czasach Stefana Batorego

Powrót do świetności zamku górnego nastąpił w czasach panowania króla Stefana Batorego, który w trakcie wojny z Moskwą w latach 1577-1582 o Inflanty uczynił z zamku swoją główną rezydencję. Z inicjatywy Batorego zamek został przebudowany około 1580 roku w stylu renesansowym przypuszczalnie przez włoskiego architekta Scoto z Parmy. Król Stefan Batory zmarł na zamku w Grodnie 12 grudnia w 1586 roku.

W grudniu 1659 roku zamek został doszczętnie zniszczony przez wojska moskiewskie pod dowództwem Iwana Chowańskiego.

Zamek w czasach Jana III Sobieskiego jako siedziba Sejmu

Na Sejmie pacyfikacyjnym w 1673 roku na wniosek posłów litewskich podjęto decyzję by w Grodnie odbywał się w nim co trzeci sejm zwyczajny Rzeczypospolitej. W związku z tą decyzją pod nadzorem kanclerza wielkiego litewskiego i starosty grodzieńskiego Krzysztofa Zygmunta Paca w latach 1673-1678 przebudowano zamek i wzniesiono przy murze od strony Niemna specjalny piętrowy czworokątny budynek mieszczący Izbę poselską i Izbę senatorską. Przebudowę tę upamiętniła specjalna tablica wmurowana nad bramą zamkową. W 1708 roku zamek został zniszczony przez szwedzkie wojska Karola XII czasie III wojny północnej. W 1729 roku mur od strony rzeki oraz czworoboczna wieżą osunęły się do Niemna, a dodatkowo w 1735 roku zamek zniszczył pożar.

Zamek w czasach Augusta III Sasa

W związku z tym, że stary zamek był zrujnowany, król August III Sas na potrzeby reprezentacyjne wybudował na sąsiednim wzgórzu barokowy pałac zwany Nowym Zamkiem, jednak Stary Zamek także przypuszczalnie został wyremontowany o czym świadczą rzuty elewacji z około 1740 roku w stylu saskiego baroku.

Zamek jako koszary

Po 1845 roku stary zamek został przebudowany na koszary rosyjskiej armii. Wtedy też obniżono kryty dachówką dach na Pałacu Batorego, uproszczono jego elewacje oraz przekształceniu uległy wnętrza pałacu.

Czasy współczesne

Po odzyskaniu przez Polskę Grodna w 1919 roku, stary zamek został przystosowany do pełnienia funkcji muzealnych – jego twórcą i kustoszem był Józef Jodkowski (1890–1950), miłośnik miasta, historyk i archeolog, autor wielu prac o Grodnie i ziemi grodzieńskiej. Powstały także niezrealizowane projekty przebudowy zamku. Po 1939 roku w czasie II wojny światowej większość zbiorów zgromadzonych na zamku uległo rozkradzeniu. Zachował się jednak m.in. oryginalny testament Tadeusza Kościuszki z 1817 roku, który prezentowany jest obecnie w muzeum[4]

Około 1993 roku powstał plan przebudowy istniejących budynków zamkowych w stylistyce nawiązującej do wyglądu zamku z końca XVI wieku, czyli z czasów panowania Stefana Batorego[5]. Projekt ten w 2017 roku został skierowany do realizacji.

Zobacz też

  1. Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, wyd. Pagina, Warszawa 1997, s.151, ISBN 83-86351-11-X
  2. a b Kościoły i Klasztory Grodna (1), [w:] Maria Kałamajska-Saeed, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa trockiego tom IV/1, [w:] Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczpospolitej, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, 2012, s. 8, ISBN 978-83-89273-98-7.
  3. Zdzisław Durczewski, Stary zamek w Grodnie w świetle wykopalisk 1937-1938, Grodno 1939, s.18
  4. Michał Sobecki: Kultura symboliczna a tożsamość. Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, 2007, s. 166. ISBN 978-83-89190-99-4.
  5. Як можа выглядаць адноўлены Стары замак у Горадні – Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка КАМУНІКАТ.org.

Bibliografia

  • Grodno: miasto nad Niemnem, Kraków 2005, ISBN 83-89676-33-8
  • Wojciechowski, J., Stary zamek w Grodnie, I // Biuletyn Historii Sztuki i Kultury Nr. 2. – Warszawa: Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej, 1938
  • Wojciechowski, J., Stary zamek w Grodnie, II // Biuletyn Historii Sztuki i Kultury Nr. 3. – Warszawa: Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej, 1938
  • Sprawozdanie Wojewódzkiego Komitetu Uczczenia Króla Stefana Batorego z prac na Starym Zamku w Grodnie (1933 – 1937). – Grodno: Wydawnictwo Wojewódzkiego Komitetu Uczczenia Króla Stefana Batorego w Grodnie, 1938. – 46 s.
  • Zdzisław Durczewski, Stary zamek w Grodnie w świetle wykopalisk 1937-1938, Grodno 1939, s.18