Spinel

Spinel

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	MgAl2O4
Twardość w skali Mohsa	8
Przełam	muszlowy
Łupliwość	niewyraźna
Pokrój kryształu	kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe)
Układ krystalograficzny	regularny, m3m
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	3,58 – 4,06 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	zróżnicowana; czerwona, niebieska, zielona, ciemnobrązowa, czarna
Rysa	biała
Połysk	szklisty
Współczynnik załamania	1,71-1,76
Inne	izotropia, Luminescencja – niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak, pleochroizm – brak

Spinel z Luc Yen w prowincji Yên Bái, Wietnam

Spinel (spinel właściwy) – minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich.

Nazwa pochodzi od charakterystycznego, ostrokrawędzistego kształtu kryształów (łac. spina „strzała”).

Właściwości

Tworzy kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia. Jest kruchy i przezroczysty. Niekiedy wykazuje asteryzm, a sporadycznie efekt kociego oka.
Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al
2O
3, obfite domieszki izomorficzne Cr, Zn, Fe, Mn powodują tworzenie wielu odmian różniących się barwą: czerwony w odcieniach (s. rubinowy), niebieskawy (s. szafirowy), zielony (cejlonit), brunatnawy (pleonast), żółtawy (rubicel), brunatnoczerwony (s. almandynowy), czarny (hercynit –s. żelazawy), ciemnobrunatny (galaxyt –s.manganawy), niebieskozielony lub żółty (gahnit –s. cynkowy). Występuje w skupieniach ziarnistych oraz odosobnionych ziarn.

Występowanie

Spinel i jego odmiany występują w utworach strefy kontaktowo-metasomatycznej, w zmienionych dolomitach i wapieniach zasobnych w tlenek magnezu. Powstają w wysokich temperaturach. Współwystępują z granatami, piroksenami, towarzyszą mu dolomit, magnetyt, cyrkon, korund.

Miejsca występowania: Spinele jakości jubilerskiej spotyka się w Tajlandii (w okolicach Bo Ploi), Kambodży i Laosie. W USA spinele można znaleźć przede wszystkim w stanie Nowym Jorku (kryształy z Amita osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej.
Także: Madagaskar, Birma, Afganistan, Kanada, Włochy. W Europie pojedyncze spinele pojawiają się w Norwegii (Akeru, kryształy ok. 3 cm), w Finlandii, Włoszech i Niemczech.

W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono głównie w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach. W 2019 roku w kopalni granodiorytu "Łażany II" koło Żarowa i Strzegomia w obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego. Odkrycie to jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej

Zastosowanie

• stosowane do produkcji materiałów ściernych
• do produkcji łożysk, ruchomych części zegarów
• ma znaczenie naukowe – wskaźnik warunków przeobrażeń skał
• poszukiwany, wysoko ceniony kamień kolekcjonerski
• wiele odmian to cenne kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej, są wykorzystywane do wyrobu cennej biżuterii.

Historia

Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano „karbunkułami”. Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” – 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” – 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.

• Syntetyczny spinel jest wytwarzany od 1910 r, imituje nie tylko spinele, lecz wiele innych kamieni szlachetnych, zwłaszcza rubin.

Zobacz też

• spinele
• rubin

Bibliografia

• Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl₂O₄) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827

Linki zewnętrzne

• The mineral spinel (ang.)