Słowackie powstanie narodowe
| II wojna światowa | |||
 Siły słowackie w 1944 | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
środkowa Słowacja | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
dążenia Słowaków do uniezależnienia się od Niemców | ||
| Wynik |
zwycięstwo Niemców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Słowackie powstanie narodowe (słow. Slovenské národné povstanie) – skierowane przeciw III Rzeszy powstanie na terenie Słowacji, trwające od 29 sierpnia 1944 do 28 października 1944.
Przebieg powstania
Z inicjatywy Rady Narodowej w obliczu ofensywy Armii Czerwonej i wkroczenia do Słowacji Wehrmachtu, który chciał rozbroić Armię słowacką, 29 sierpnia o godzinie 20 podpułkownik Ján Golian (szef sztabu generalnego wojsk lądowych armii słowackiej, a jednocześnie dowódca konspiracyjnego Centrum Wojskowego na Słowacji) wydał wszystkim jednostkom armii słowackiej umówiony sygnał do rozpoczęcia antynazistowskiego powstania rozkazem zacznijcie wypędzanie[1].
Dowódcą wojskowym powstania został podpułkownik (5 września mianowany generałem) Golian, a od 6 października przerzucony z Londynu via ZSRR generał dywizji Rudolf Viest. Najwyższą władzą w powstaniu była Słowacka Rada Narodowa, na czele której we wrześniu 1944 stanęli jako współprzewodniczący profesor Vavro Šrobár i Karol Šmidke. Powstańczą stolicą – siedzibą władz politycznych i sztabu wojskowego powstania została opanowana 30 sierpnia Bańska Bystrzyca. Walki toczyły się głównie w środkowej części kraju i na obszarach górskich – wbrew zamierzeniom dowódców powstanie nie objęło całej Słowacji i Bratysławy. Powstanie objęło obszar około 20 tysięcy km², zamieszkany przez 1,7 miliona ludzi. Powstańcom nie udało połączyć się z Armią Czerwoną i Czechosłowackim Korpusem Armijnym, powstrzymanymi na Przełęczy Dukielskiej, zaś Niemcy rozbroili trzon armii słowackiej – 2 dywizje piechoty, które miały obsadzić Przełęcz Dukielską, kluczową dla połączenia się z Armią Czerwoną.
Oddziały partyzanckie liczyły około 18 tysięcy osób, zaś armia słowacka po mobilizacji około 46 tysięcy żołnierzy. Oddziały te utworzyły 1 Armię Czechosłowacką. Powstańcy uzyskali wsparcie z ZSRR – na tereny opanowane przez powstańców przerzucona została 2 Czechosłowacka Samodzielna Brygada Desantowa, zrzuty broni oraz czechosłowacki pułk lotnictwa, który wylądował na zajętym przez nich lotnisku. Dysponowali 46 tysiącami karabinów, 4 tysiącami pistoletów maszynowych, 2700 karabinami maszynowymi, 200 działami i moździerzami, 24 czołgami, 4 działami pancernymi, 3 improwizowanymi pociągami pancernymi i pułkiem lotnictwa liczącym 34 samoloty – 1/4 żołnierzy 1 Armii Czechosłowackiej nie miała broni. Siły powstańcze podzielone były na 6 grup taktycznych.
Oddziały niemieckie pacyfikujące powstanie (2 dywizje grenadierów ludowych, 14 i 18 dywizje Waffen-SS, 36 Dywizja Grenadierów SS Dirlewanger i inne mniejsze oddziały) dowodzone przez SS-Obergruppenführera Hermanna Höfle liczyły około 48 tysięcy żołnierzy. W walkach po stronie hitlerowskiej brały także udział oddziały słowackiej Gwardii Hlinkowej, SS-Jagdgruppe 232 Slowakei, Abwehrgruppe 218. Jednym z pierwszych miast zajętych przez Niemców była Żylina, natomiast dużym sukcesem powstańców było zdobycie wsi Telgárt (3-5 września 1944). Dzięki dużej przewadze w uzbrojeniu i wyszkoleniu siły hitlerowskie zdobyły Bańską Bystrzycę 27 października oraz Zwoleń (26-27 października). W końcu października w miejscowości Donovaly odbyło się ostatnie posiedzenie Słowackiej Rady Narodowej i Sztabu 1 Armii Czechosłowackiej. Dowództwo powstania wydało rozkaz przejścia do działań partyzanckich, a walki regularnej armii ostatecznie ustały 1 listopada. Dowódcy powstania, generałowie Golian i Viest, po wzięciu do niewoli, zostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych i tam zamordowani przez hitlerowców. Żołnierze armii słowackiej w większości poszli do niewoli lub rozproszyli się.
Nowe dowództwo powstania przeniosło się w Niżne Tatry, gdzie na początku listopada 1944 r., w zamknięciu Doliny Łomnistej, utworzono siedzibę Sztabu Głównego wojsk powstańczych. Oddziały partyzanckie również wycofały się w góry, gdzie w odludnych dolinach, w trudnych warunkach nadchodzącej zimy, budowały swe ziemianki i obozy. Niemieckie akcje odwetowe i walki partyzanckie trwały aż do opanowania terenów Słowacji przez Armię Czerwoną i I Czechosłowacki Korpus Armijny.
30 października 1944 w zdobytej przez nazistów powstańczej stolicy Bańskiej Bystrzycy prezydent Republiki Słowackiej Jozef Tiso odprawił mszę dziękczynną z okazji zdławienia powstania. Następnie, po uroczystej defiladzie, udekorował on wysokimi odznaczeniami niemieckich żołnierzy biorących udział w tłumieniu powstania, wyrażając im głęboką wdzięczność[2].
W powstaniu (oprócz Słowaków) brali udział przedstawiciele 27 narodowości m.in. 4 tysiące obywateli ZSRR, 3 tysiące Czechów, 800 Węgrów, 250 Polaków, a także Francuzi, Jugosłowianie, Bułgarzy.
Galeria
-
Sytuacja polityczna pierwszych dni słowackiego powstania narodowego -
Pomnik bohaterów słowackiego powstania narodowego nad Szczyrbskim Jeziorem
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Odboj a SNP. muzeumsnp.sk. [dostęp 2017-12-22]. (słow.).
- ↑ Jozef Jablonický, Miroslav Kropilák: Slovník Slovenského národného povstania. Bratislava: Epocha, 1970, s. 290. (słow.).