Tadeusz Szczepański

Tadeusz Szczepański

Tadeusz Szczepański Warszawa, 14 października 2023
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1947 Pleszew
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: kulturoznawstwo, filmoznawstwo
Alma Mater	Uniwersytet Łódzki
Doktorat	1982
Habilitacja	22 czerwca 1998
Profesura	17 kwietnia 2019
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; PWSFTviT w Łodzi; Uniwersytet Gdański

Tadeusz Stanisław Szczepański (ur. 16 czerwca 1947 w Pleszewie) – polski historyk filmu, krytyk, tłumacz, kulturoznawca, profesor PWSFTviT w Łodzi, znany szczególnie ze swoich prac na temat kina europejskiego, w tym Ingmara Bergmana, kina skandynawskiego i kina rosyjskiego.

Kariera naukowa

Absolwent Liceum im. Stanisława Staszica w Pleszewie. W latach 1965-1969 studiował polonistykę na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, w latach 1969-1971 filmoznawstwo (jako specjalność polonistyki) na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie w latach 1971-1981 był zatrudniony w Katedrze Teorii Literatury, Teatru i Filmu. Od 1977 do 1984 wykładał w PWSFTViT w Łodzi, a w 1981 otrzymał zatrudnienie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie w 1982 uzyskał tytuł doktora. W roku 1998 został adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej UMK, w tym samym roku habilitował się na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego (tytuł rozprawy: Zwierciadło Ingmara Bergmana). W 2002 został profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Gdańskim i profesorem nadzwyczajnym w PWSFTViT w Łodzi. Obecnie jest zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie wykłada historię filmu i prowadzi seminaria magisterskie; jest także profesorem na Wydziale Produkcji Filmowej i Telewizyjnej PWSFTiT i w Instytucie Kulturoznawstwa UWr; prowadzi wykłady na studiach podyplomowych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, na kierunku "filmoznawstwo".

Wypromował ok. 50 prac magisterskich i 1 doktorską. Ich tematyka to: współczesna kinematografia polska, związki literatury i filmu, historia polskiej krytyki filmowej.

W latach 1972-1973 odbywał staż naukowy w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego, w latach 1976-1977 przebywał na dziewięciomiesięcznym stypendium we Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinetografii w Moskwie, w 1984 odbył trzymiesięczny kurs języka szwedzkiego w Uniwersytecie w Uppsali, w 1986 uzyskał dwumiesięczne stypendium Muzeum Augusta Strindberga w Sztokholmie, na przełomie lat 1987 i 1988 odbywał 9-miesięczne Studium Języka i Literatury Francuskiej w Centre des Etudes Françaises na Université Stendhal w Grenoble. W latach 1994–2003 współpracował ze Studium Sztuk Plastycznych i Realizacji TV w Ostromecku (później Camerimage Film School w Toruniu).

Ojciec Piotra Szczepańskiego (ur. 1975), operatora i reżysera filmowego. Mieszka w Łodzi.

Działalność naukowa i publicystyczna

Zainteresowania badawcze prof. Szczepańskiego sięgają m.in. historii filmowej awangardy, twórczości Siergieja Eisensteina, związków teatru i filmu, filmu europejskiego, kinematografii rosyjskiej i skandynawskiej, kina autorskiego (w tym twórczości Ingmara Bergmana).

W 1980 został redaktorem naczelnym Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi, w latach 1988–1994 redagował dwumiesięcznik „Film na świecie”, a od 1991 był red. naczelnym pisma. Publikuje m.in. w „Dialogu”, „Odrze”, „Kwartalniku filmowym” oraz w „Kinie”, którego jest stałym współpracownikiem.

Jest członkiem Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk.

Nagrody i wyróżnienia

• 1993 - Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii "Laterna Magica" za wybitne zasługi dla kultury filmowej
• 1999 - Nagroda Polskiej Akademii Nauk w dziedzinie historii sztuki (za lata 1998-1999) za książkę Zwierciadło Bergmana
• 1999 - Nagroda Miasta Gdańska w dziedzinie kultury za książkę Zwierciadło Bergmana
• 1999 - Nagroda im. Bolesława Michałka za książkę "Zwierciadło Bergmana"
• 2003 - Złoty Krzyż Zasługi
• 2022 - Nagroda ZAiKS-u im. Krzysztofa T. Toeplitza w dziedzinie piśmiennictwa filmowego

Bibliografia (wybór)

Publikacje książkowe

• Eisenstein. U źródeł twórczości (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1986, ISBN 83-221-0358-1);
• Zwierciadło Ingmara Bergmana (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, ISBN 83-7017-749-2; jako Zwierciadło Bergmana: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 1999, ISBN 83-87316-87-3; wydanie drugie poprawione: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2002, ISBN 83-87316-87-3; wydanie trzecie, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-7453-734-6);
• Jan Troell (Korporacja ha!art - MFF Era Nowe Horyzonty, Kraków - Wrocław 2009, ISBN 978-83-61407-41-6; seria: "Linia Filmowa", 6);
• Kino nordyckie. Pierwsze stulecie (Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera - Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 2020, ISBN 978-83-65501-80-6).

Ingmar Bergman (1918-2007) - szwedzki reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta oraz producent filmowy, uważany za jednego z najbardziej wpływowych twórców w historii kina; opisywany w publikacjach Tadeusza Szczepańskiego

Opracowania i prace zbiorowe

• W kręgu zagadnień awangardy [1] (współredakcja z Grzegorzem Gazdą; Uniwersytet Łódzki, Łódź 1982; seria: "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Scientiarum Artium et Librorum 0208-6115, 3");
• Eisenstein – artysta i myśliciel (współredakcja naukowa z Wojciechem Wierzewskim; autorzy: Siergiej Eisenstein, Wiesław Godzic, Alicja Helman, Jerzy Koenig, Jerzy Kossak, Leonid Kozłow, Zygmunt Machwitz, Tadeusz Miczka, Tadeusz Szczepański, Wojciech Wierzewski; Wydawnictwa Artystyczne i Fiilmowe, Warszawa 1982, ISBN 83-221-0146-5);
• Zbigniew Cybulski – aktor XX wieku (współredakcja z Janem Ciechowiczem; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk - Sopot 1997; serie: "Biblioteka 100-lecia Miasta Sopotu"; "Rozprawy i Monografie - Uniwersytet Gdański");
• Cudowny Kinemo. Rosyjska myśl filmowa (antologia; wybór, przekłady, redakcja i opracowanie; wspólnie z Bogusławem Żyłko; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2001, ISBN 83-88560-28-X);
• Biografistyka filmowa. Ekranowe interpretacje losów i faktów (materiały z konferencji filmoznawczej, Toruń, 7-8 grudnia 2006 r.; współredakcja z Sylwią Kołos; Wydawnictwo Adam Marszałek 2007, ISBN 978-83-7441-853-9);
• Idea zespołu filmowego. Historia i nowe wyzwania (opracowanie wspólnie z Anną Pachnicką; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź [2013], ISBN 978-83-87870-72-0; wydanie drugie: Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź [2014], ISBN 978-83-87870-72-0);
• Od Ibsena do Aho. Filmowe adaptacje literatury skandynawskiej (redakcja; współpraca Lech Sokół; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2015, ISBN 978-83-7453-252-5);
• Polski film dokumentalny w XXI wieku (współredakcja z Małgorzatą Kozubek; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej - Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, ISBN 978-83-65501-07-3);
• Sejsmograf duszy. Kino według Marii Kornatowskiej (wstęp, wybór i układ; współpraca: Marzena Bomanowska, Jarosław Czembrowski, Maciej Dowgiel, Mariusz Grzegorzek, Anna Maria Zarychta; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera - Muzeum Kinematografii, Łódź 2016, ISBN 978-83-65501-01-1);
• Polska animacja w XXI wieku (współredakcja z Małgorzatą Kozubek; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 2017, ISBN 978-83-65501-30-1);
• Kultura produkcji filmowej. Teorie, badania, praktyki (współredakcja z Arturem Majerem; Wydawnictwo Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, Łódź 2019, ISBN 978-83-65501-63-9).

Siergiej Eisenstein (1898-1948) - rosyjski reżyser, scenarzysta, montażysta, operator filmowy, scenograf filmowy i teatralny oraz teoretyk filmu; bohater publikacji Tadeusza Szczepańskiego

Artykuły (wybór)

• Kino autotematyczne (na przykładzie filmu "Wszystko na sprzedaż" Andrzeja Wajdy) („Teksty” 1972, nr 2);
• Film a wizja senna („Teksty” 1973, nr 2);
• Utopia semiotyczna Sergiusza Eisensteina. Zarys problemu („Acta Universitatis Lodziensis”. Nauki Humanistyczno-Społeczne, Folia Polonica. Seria I nr 2, 1975);
• Eisenstein i psychoanaliza („Kino” 1979, nr 11);
• OPOJAZ – Film – Eisenstein, [w:] Pogranicza i korespondencje sztuk (wybór materiałów XVII konferencji teoretyczno-literackiej zorganizowanej przez Instytut Teorii Literatury, Teatru i Filmu Uniwersytetu Łódzkiego oraz IBL PAN w Przyjezierzu k. Strzelna, 1-6 lutego 1978 r.; pod red. Teresy Cieślikowskiej i Janusza Sławińskiego; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980, ISBN 83-04-00373-2);
• Meyerhold, Eisenstein: mistrz i uczeń („Dialog” 1980, nr 10);
• „The Wise Man” Reconsidered, [in:] Eisenstein Revisited. A Collection of Essays (ed. L. Kleberg and H. Lövgren; Stockholm 1987);
• Pasja według Carla Theodora („Film na Świecie”, 1989, nr 6);
• Stalin i filmowcy, [w:] Autor w filmie. Z dziejów ewolucji filmowych form artystycznych, pod red. Marka Hendrykowskiego; Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 1991; seria: "Biblioteka Zeszytów Artystycznych");
• Droga Svena Nykvista („Kwartalnik Filmowy” 1994, nr 7-8);
• Kieślowski wobec Bergmana, czyli tam, gdzie spotykają się równoległe [w:] Kino Krzysztofa Kieślowskiego (pod red. Tadeusza Lubelskiego; Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas", Kraków 1997, ISBN 83-7052-926-7);
• Selma w krainie żywych obrazów („Dialog” 1998, nr 10);
• Bergman and Film, [in:] Music and Film (ed. by Don Fredricksen, Małgorzata Hendrykowska, Marek Hendrykowski; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2002, ISBN 83-232-1180-9);
• Eisenstein: sacrum i rewolucja, [w:] Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie (pod red. Mirosława Przylipiaka i Krzysztofa Kornackiego; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, ISBN 83-7326-083-8);
• Dreyer i von Trier. Perwersyjne dziedzictwo, [w:] Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie (pod red. Mirosława Przylipiaka i Krzysztofa Kornackiego; Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, ISBN 83-7326-083-8).

Przekłady

• Ingmar Bergman, Obrazy (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1993, ISBN 83-221-0645-9);
• Ingmar Bergman, Ryba: farsa filmowa („Kwartalnik Filmowy” 1996, nr 14);
• Per Olov Enquist, Ciemny prąd w głębinie („Dialog” 1998, nr 10);
• Lars von Trier, Spowiedź DOGMA-tyka (Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", Kraków 2000, ISBN 83-7006-971-1; Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", Kraków 2001, ISBN 83-240-0017-8);
• Ingmar Bergman, Wiarołomni: partytura dla medium wizualnego („Dialog” 2001, nr 1);
• Ingmar Bergman, Miłość bez kochanków („Kwartalnik Filmowy” 2002, nr 39/40);
• Maaret Koskinen, Epilog – miejsce gry pamięci („Kwartalnik Filmowy” 2002, nr 39/40);
• Andreas Wadensjö, Wyspa w czasie („Kwartalnik Filmowy” 2002, nr 39/40);
• Henrik Orrje, Film jako sztuka - ruch modernistyczny („Kwartalnik Filmowy” 2002, nr 39/40);
• Ingmar Bergman, Sarabanda („Dialog” 2004, nr 1);
• Kjell Westö, Lang (Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2004, ISBN 83-89405-99-7; seria: "Terytoria Skandynawii");
• Ingmar Bergman, Przedstawienia (zawiera: Wiarołomni, Duchowa przypadłość, Miłość bez kochanków; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2005, ISBN 83-7453-735-3; seria: "Terytoria Skandynawii");
• Ingmar Bergman, Ingrid von Rosen, Maria von Rosen, Trzy dzienniki / zestawione przez Marię von Rosen i Ingmara Bergmana (Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-7453-728-5; seria: "Terytoria Skandynawii");
• Ingmar Bergman: Kuba u aktorów: sztuka w dwóch aktach („Dialog” 2009, nr 1);
• Maaret Koskinen, Wczesne alter ego: Kacper, Kuba i inni kuglarze („Dialog” 2009, nr 1);
• Ingmar Bergman, Dziennik roboczy 1955-1974 (Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej - Fundacja Rozwoju Szkoły Filmowej w Łodzi 2023, ISBN 978-83-67397-18-6);
• Ingmar Bergman, Dziennik roboczy 1975-2001 (w przygotowaniu).

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Szczepański w bazie filmpolski.pl
• Tadeusz Szczepański w serwisie internetowym Stowarzyszenia Filmowców Polskich
• Tadeusz Szczepański - Akademia Polskiego Filmu
• Tadeusz Szczepański, "Bergman i radio", Uniwersytet Gdański, 10 grudnia 2008
• Irena Kuczyńska, "Pleszewianin, prof. Tadeusz Szczepański, wykłada w łódzkiej filmówce"; 5 października 2017