Bystrzyca (Czechy)
49°38′N 18°44′E/49,635556 18,730833
| gmina | |||||
 Widok na Bystrzycę z północy | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Kraina | |||||
| Starosta |
Roman Wróbel (2014) | ||||
| Powierzchnia |
16,09 km² | ||||
| Populacja (2015) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
739 15 | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba obrębów ewidencyjnych |
3 | ||||
| Liczba części gminy |
1 | ||||
| Liczba gmin katastralnych |
1 | ||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
| 49°38′N 18°44′E/49,635556 18,730833
| |||||
| Strona internetowa | |||||
_CoA.svg)
_flag.svg)
Bystrzyca (cz. ⓘBystřice, niem. Bistritz) – wieś gminna na Śląsku Cieszyńskim w Czechach, w kraju morawsko-śląskim (powiat Frydek-Mistek).
Jest to największa miejscowość w Czechach, która nie posiada statusu miasta ani miasteczka.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa osady, w formie Bistrzicze, wymieniana jest po raz pierwszy w 1523 r. w spisie wsi zobowiązanych do brania piwa z browaru miejskiego w Cieszynie. Następnie nazwa wsi w dokumentach pojawiała się jako m.in. wes Bystrzycze (1621), Bystrzice (1652), von Bystrzycz (1657), in villa Bystrzica (1679), Dorf Bystrzitz (1692), Bistrica (1724), Bistrzitz, pohlnish: Bistrzicza (1804) i Bystrzyca (1900)[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początków Bystrzycy należy szukać w przywileju księcia cieszyńskiego z 1470 r., którym nadał on pierwszemu osadnikowi na tym terenie ziemię z prawem założenia młyna o jednym kole i karczmy, tworząc w ten sposób wójtostwo dziedziczne. Nadanie to potwierdził książę Kazimierz II w 1503 r., a następnie (na prośbę wójta Jana Sturcza) w 1595 r. książę Adam Wacław, który pozwolił dostawić w młynie drugie koło młyńskie, jednak jednocześnie nałożył na posiadaczy wójtostwa czynsz od gruntu i młyna, tzw. furmańskie, daninę w naturze dostarczaną na cieszyński zamek oraz dziesięcinę w zbożu dla duchownego z Wędryni[3].
Zasiedlanie nowej wsi następowało powoli. Przez długi czas osadnicy budowali swoje zagrody w rozproszeniu, na łąkach i wyrębach wśród lasów. Ze względu na skromną ilość terenów zdatnych do uprawy roli, zajmowali się głównie pasterstwem: jednym z pierwszych osadników był Jerzy Wałach, który osiadł na "wyrobisku" i płacił z niego czynsz zw. "krówne". W XVI w. bystrzyczanie paśli głównie na Pasiekach za Olzą, które im wymierzono – tam, gdzie dziś znajduje się osiedle Bystrzycy o tej samej nazwie. W następnym wieku tereny pastwiskowe sięgnęły już po szczyty gór po obu stronach Olzy. Na Łączce powstały dwa szałasy: wójtowski z 372 owcami i Jónka Urbańczykowego z 343 owcami. Z czasem dało o sobie znać korzystne położenie wsi przy ruchliwym szlaku z Cieszyna przez Przełęcz Jabłonkowską na Węgry. Pod koniec XVI w. Bystrzyca liczyła już 74 gospodarstwa kmiece i była największą wsią w dobrach książąt cieszyńskich[4].
Od czasów reformacji większość mieszkańców wsi była protestantami. Taka też uwaga znalazła się w protokole wizytacyjnym archidiakona opolskiego z 1679 r. Po wydaniu patentu tolerancyjnego w 1782 r. z Kościoła katolickiego wystąpiły dodatkowo 84 osoby tak, że w 1784 r. było tu jedynie 37 katolików, a w 1846 tylko 34. Dopiero od II poł. XIX w. notowany jest wzrost liczby wiernych katolickich, do 269 w 1910 r.[5] Do dziś Bystrzyca jest jedną z najbardziej ewangelickich wsi na Zaolziu[6].
W pierwszej połowie XIX w. w Bystrzycy było wielu "sanetrorzy" – wędrownych robotników, wyruszających corocznie już w marcu do pracy przy produkcji potażu i "warzeniu" saletry potasowej na terenach dzisiejszej Słowacji. Potwierdzenia uprawiania tej działalności pochodzą z lat 1781-1865[7]. Również w XIX w. wieś była znanym ośrodkiem koronkarstwa klockowego, którą to metodą wykonywano tu koronkowe "czółka" do "czepców czółkowych", wchodzących zarówno w skład żeńskiego stroju "wałaskiego" (cieszyńskiego) jak i góralskiego[8]. W tym samym czasie wydobywano tu rudę żelaza dla huty w Trzyńcu, a wielu mężczyzn z Bystrzycy pracowało w tej hucie. Nieco później w Bystrzycy wyrabiano w dużych ilościach dla potrzeb trzynieckiej huty proste miotły z witek brzozowych, co przyniosło mieszkańcom wsi pogardliwy przydomek "mietlorzy"[7].
Według austriackiego spisu ludności z roku 1910 było w Bystrzycy 2426 mieszkańców, z tego 2382 (98,2%) jako ich język codzienny (Umgangssprache) podało polski, 13 (0,5%) czeski a 31(1,3%) niemiecki[9]. Pod względem politycznym miejscowość zamieszkała była głównie przez pro-polskich ewangelików. Okolica była czasem nazywana w ówczesnej prasie „Michejdaland“, a w wyborach parlamentarnych w latach 1907 i 1911 bez problemu wygrywał tu Jan Michejda.
We wprowadzonym od 1 stycznia 1980 r. podziale administracyjnym Czechosłowacji Bystrzyca stała się, obok Trzyńca i Jabłonkowa, siedzibą trzeciej wielkiej gminy w dolinie Olzy[7].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Obiektami zabytkowymi w miejscowości są[10]:
- Kościół katolicki pw. Podwyższenia Świętego Krzyża – drewniany, wzniesiony wg projektu Albína Prokopa w 1899 r. w miejsce starszego, pochodzącego zapewne z 1587 r.[11] Zbudowany w stylu historyzującym, jednonawowy, z węższym, ośmiobocznie zamkniętym prezbiterium i z czworokątną wieżą na osi, zwieńczoną izbicą przykrytą ostrosłupowym dachem.
- Kościół ewangelicko-augsburski – murowany, wybudowany w stylu empire w latach 1811-1817, z wieżą z 1848 roku. Kościół jest użytkowany przez dwa zbory protestanckie: Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania i Luterańskiego Ewangelickiego Kościoła Augsburskiego Wyznania[12].
Poza zabytkami, w Bystrzycy znajdują się także inne obiekty o znaczeniu historycznym:
- Stare cmentarze przy obu kościołach. Od początku istnienia kościoła katolickiego był przy nim cmentarz. Początkowo grzebano na nim wspólnie katolików i ewangelików. Gdy jego powierzchnia okazała się niewystarczająca, gmina poszerzyła go w roku 1784 i ponownie w 1839, dokupując lub wynajmując sąsiednie grunty od miejscowych gospodarzy. W 1849 r. ewangelicy założyli własny cmentarz, zwany później "starym kierchowem", jednak już w 1860 r. okazał się on nieodpowiednim. W związku z tym zakupili oni grunt w sąsiedztwie cmentarza katolickiego, a sprowadzona komisja przydzieliła im dodatkowo 275 sążni kwadratowych z terenu cmentarza katolickiego. Zgodnie z rozporządzeniem Rządu Krajowego w Opawie cmentarz ewangelicki musiał zostać oddzielony parkanem i posiadać osobne wejście[13].
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się stacja kolejowa Bystřice (Bystrzyca), leżąca na linii kolejowej nr 320 (Bogumin – Mosty koło Jabłonkowa).
Sport[edytuj | edytuj kod]
Swoją siedzibę miał tu klub piłkarski Groń Bystrzyca.
Postacie związane z Bystrzycą[edytuj | edytuj kod]
W Bystrzycy urodzili się m.in.[12]:
- Jan Lasota (1883-1973) – polski działacz społeczny, pastor ewangelicki i polityk komunalny,
- Oskar Michejda (1885-1966) – pastor ewangelicki, zwierzchnik Kościoła Luterańskiego w Czechosłowacji
- Kornel Michejda (1887-1960) – polski chirurg, prezes Towarzystwa Chirurgów Polskich, autor podręczników z zakresu chirurgii
- Karol Śliwka (1894-1943) – polski działacz społeczny i komunistyczny.
- Wiktor Niemczyk (1898-1998) – polski biblista, pastor ewangelicki, jeden z tłumaczy Biblii Warszawskiej, zwanej „Brytyjką”
- Jerzy Cymorek (1904-1971) – pastor ewangelicki, biskup SCEAV
- Adam Michejda (1916-1961) – polski lekarz,
- Wilhelm Stonawski (1926-2009) – pastor ewangelicki, biskup wpierw SCEAV, a w latach 1995-2000 biskup LECAV
- Jan Niedoba (ur. 1949) – pastor ewangelicki, od 2000 roku biskup LECAV
- Tadeusz Wantuła (ur. 1950) – polski pisarz i działacz narodowy,
- Jan Wacławek (ur. 1954) – pastor ewangelicki, od 2011 r. biskup SCEAV
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Český statistický úřad: Informativní počet občanů v ČR ve všech obcích, v obcích 3. typu a v městských částech. [w:] Počty obyvatel v obcích [on-line]. Ministerstvo vnitra České republiky, 2015-01-01. [dostęp 2015-04-08]. (cz.).
- ↑ Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984 ISBN 82-00-00622-2, s. 50
- ↑ Franciszek Popiołek: Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim. Część II: Powstanie wsi beskidzkich. Pamiętnik Instytutu Śląskiego t. XIII, Katowice 1939, s.120-127
- ↑ Piotr Nowicki: Beskid Śląsko-Morawski. Przewodnik turystyczny. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1997, s. 72, seria: Góry za miedzą. ISBN 83-7005-387-4.
- ↑ Londzin Józef: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim (z pośmiertnych zapisków Autora przejrzał, uzupełnił I do druku przygotował ks. Rudolf Tomanek), Nakładem i drukiem „Dziedzictwa błog. Jana Sarkandra”, Cieszyn 1932, s. 44.
- ↑ Mirosław J. Barański, Beskid Śląski. Przewodnik, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 378, ISBN 978-83-89188-71-7, OCLC 297532256.
- ↑ a b c Jan Rusnok: Pod Czantorią. Gawędy o ziemi rodzinnej. Katowice: Śląsk, 1984, s. 61-62. ISBN 83-216-0439-0.
- ↑ Ota Anders, Miloslav Baláš, Jaroslav Bača, Antonín Bendl i in.: Beskydy. Turisctický průvodce ČSSR. Svazek 8. wyd. Olympia, Praha 1982, s. 219
- ↑ Stanisław Zahradnik, Struktura narodowościowa Zaolzia na podstawie spisów ludności 1880-1991, Trzyniec: s. n., 1991, OCLC 749519031 [dostęp 2020-06-21] (pol.).
- ↑ Národní památkový ústav: Zabytki powiatu Frydek-Mistek. [dostęp 2013-10-07]. (cz.).
- ↑ Londzin Józef: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim ..., s. 38
- ↑ a b Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 237. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Londzin Józef: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim ..., s. 43