Darów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Darów
osada
Ilustracja
Wypał węgla drzewnego w Darowie
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Jaśliska

Sołectwo

Moszczaniec

Wysokość

440–778 m n.p.m.

Liczba ludności (2018)

10[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-543[3]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0354548[4]

Położenie na mapie gminy Jaśliska
Mapa konturowa gminy Jaśliska, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Darów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Darów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Darów”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Darów”
Ziemia49°27′15″N 21°56′23″E/49,454167 21,939722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Darów – osada w Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Jaśliska[4][5]. Wieś prawa wołoskiego w latach 1501-1550, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do tenuty Besko starostwa sanockiego[7]. Wieś została zniszczona w 1946.

Do 31 grudnia 2016 miejscowość należała do gminy Komańcza w powiecie sanockim w tymże województwie[8].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Darów znajduje się we wschodniej części Beskidu Niskiego nad Darowskim Potokiem – prawym dopływem Wisłoka. Osada oddalona jest o 88 km od Rzeszowa, 37 km od Sanoka i 33 km od Komańczy. Najbliższy urząd pocztowy znajdował się w Bukowsku (12 km), a stacja kolejowa w Besku (18,5 km). Obecnie 5 km na południe od Darowa przebiega droga wojewódzka nr 897 z Tylawy do Wołosatego.

Północną granicę wsi stanowi grzbiet Pasma Bukowicy, którego najwyższym wzniesieniem jest Zrubań, będący zarazem punktem triangulacyjnym (778 m n.p.m.). W najniższym punkcie wieś położona jest na 440 m n.p.m. Darów graniczył bezpośrednio z Surowicą w miejscu, które określane było mianem Wandyriak (stał tam krzyż przydrożny i dwie lipy) oraz z Wisłokiem Wielkim (na granicy wiosek również stał krzyż przydrożny i dwie lipy). W 1931 wieś zajmowała powierzchnię 9,26 km²[9]. Przez miejscowość przebiega utwardzona droga z Moszczańca do Wisłoka Wielkiego[10].

Rzeźba terenu i gleba[edytuj | edytuj kod]

Żmija na terenie Darowa

Wieś o charakterze górskim, gleba jałowa. Obecnie w większości teren porośnięty przez drzewostan Leśnictwa Darów. Zachowały się pojedyncze drzewa owocowe na terenie dawnych gospodarstw. Północne fragmenty wsi leżą obecnie na terenie rezerwatu Bukowica[11].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Darów należy administracyjnie do gminy Komańcza, w powiecie sanockim, w województwie podkarpackim.

Miejscowość była początkowo wsią królewską, klucz beski, lokowana w 1559 za Mikołaja Cikowskiego z Wojsławic, kasztelana żarnowskiego i starosty sanockiego. Nazwa Darów po raz pierwszy w źródłach pojawia się w 1565[12]. W 1765 r. wójtem był szlachcic Stefan Ostrowski. Po 1772 r. dobra kameralne rządu austriackiego. W 1811 r. wójtostwo to nabył Ignacy Urbański. Po nim w 1842 właścicielem wsi został Franciszek Urbański z Haczowa. W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej w Darowie był Ksawery Urbański[13]. W 1880 Darów był własnością Ludwika Tomanka, aptekarza ze Lwowa[14]. W 1911 właścicielem tabularnym był Kazimierz Rodkiewicz, posiadający 121 ha[15].

W latach 1920-1939 w województwie lwowskim w powiecie sanockim, w latach 1939-1944, w dystrykcie krakowskim, w latach 1944-1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975-1998 w województwie krośnieńskim, a od 1999 w województwie podkarpackim w powiecie sanockim.

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa wsi być może pochodzi od przydomka "dar". Istnieje również legenda przekazywana przez miejscowych, mówiąca o bogatym właścicielu, który podarował chłopom ziemię, na której wybudowali wioskę i pamiętając o geście szlachcica nazwali ją Darów. Jedna z hipotez mówi również o tym, że Darów, podobnie jak Moszczaniec i Jasiel, przyjął nazwę od potoku, który tamtędy przepływał[16].

Historyczny zasięg parafii rzymskokatolickiej w Nowotańcu: Nowotaniec, Nadolany, Wygnanka, Nagórzany, Pielnia, Bukowsko wieś i miasteczko, Bełchówka, Kamienne, Karlików, Płonna, Przybyszów, Wisłok, Moszczaniec, Darów, Puławy, Wola Sękowa, Wola Jaworowa, Radoszyce, Wolica.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieś należała do parafii łacińskiej w Nowotańcu[a], natomiast parafia greckokatolicka znajdowała się w Surowicy. Pod koniec XIX w. wieś posiadała 32 domy i 240 mieszkańców. Na początku 1892 dobra Darów i Darów adwokacki nabył od Tannenbaumów naczelnik gminy Bukowsko, Szapse Miller[17]. W 1900 wieś liczyła 244 mieszkańców[18]. Darów należał pod jurysdykcję sądu hrodzkiego w Bukowsku. W 1880 miejscowi chłopi gospodarzyli na 457 morgach, a w 1905 właścicielem 896 ha lasów był Kazimierz Rotkiewicz. Na granicy wsi przy drodze do Wisłoka Wielkiego, na tzw. Wójtostwie, stała karczma. W 1913 gorzelnia stanowiła własność Żyda Samuela Mellera, a do miejscowej parafii należało 15 ha gruntów[19].

W dwudziestoleciu międzywojennym w Darowie mieściła się Szkoła Podstawowa, w której wieloletnią nauczycielką była Czesława Szczepkowska z d. Słuszkiewicz (1906-1990). We wrześniu 1944 linia frontu sowiecko-niemieckiego przebiegała przez Sanok, Bukowsko, Besko, Wróblik Królewski i Krosno. Natarcie 38 armii, wchodzącej w skład 1 Frontu Ukraińskiego, weszło na tym terenie od strony Bukowska przez Darów na Wisłok Wielki[20].

Rejon Masnykiwki spłonął jesienią 1944 w czasie działań wojennych. Miejscowość przestała praktycznie istnieć po II wojnie światowej. Mieszkańcy sąsiednich wiosek Surowicy i Polan Surowicznych zostali zmuszeni przez polskich żołnierzy do opuszczenia swoich domostw w kwietniową niedzielę 1946. Darowianie dobrowolnie dołączyli do sąsiadów i w ogromnej większości zostali przesiedleni w okolice Tarnopola, natomiast trzy ostatnie rodziny rok później wyjechały na Ziemie Odzyskane[21]. Latem 1946 opuszczona wieś została spalona przez żołnierzy Wojska Polskiego, ponieważ mogła potencjalnie stanowić bazę dla UPA (oszczędzono jedynie cerkiew). Obecnie w Darowie znajduje się siedziba leśnictwa Darów, które należy do Nadleśnictwa Rymanów.

Cerkiew[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza świątynia została zbudowana prawdopodobnie już w XVIII w. i należała do parafii w pobliskiej Surowicy. W latach dwudziestych XX w. rozebrano starą cerkiew i w tym samym miejscu w 1927 wybudowano nowy kościół pw. Opieki Najświętszej Bogurodzicy (Pokrowy). Budowla była trójdzielna z trzema dużymi hełmami osadzonymi na ośmiobocznych tamburach. W latach trzydziestnych XX w. przed wejściem do kościoła postawiono dzwonnicę na podmurówce[22]. Świątynia stała w niecce wrzynającej się w zbocza kotliny[23]. Cerkiew została opuszczona w 1946, a z materiału, który został pozyskany z rozebranego budynku wzniesiono dom ludowy w Sieniawie. Elementy wyposażenia cerkwi (ornamenty późnobarokowe) znajdują się od 1949 w ołtarzu kościoła pw. św. Mikołaja w Nowotańcu[24].

Ludność[edytuj | edytuj kod]

Wieś zamieszkują obecnie pracownicy Leśnictwa Darów i ich rodziny.

Miejscowość przed II wojną światową podzielona była na przysiółki, których nazwy wywodziły się od zamieszkujących tam rodów: Hrybiwka, Dawidiwka, Masnykiwka i Skircykiwka.

Liczba domów i mieszkańców
w 1627, 1665, 1785[25], 1900 i 1931[26]

Rok liczba domów liczba osób
1627 b.d. 6[b]
1665 b.d. 2[c]
1785 b.d. 143[d]
1900 37 244
1931 48 321

Stan ludności greckokatolickiej w latach 1785-1928[27]

Rok liczba parafian
1785 130
1879 235
1890 260
1894 262
1912 1303 (razem z Surowicą i Moszczańcem)
1928 300

Cmentarz[edytuj | edytuj kod]

Darowska nekropolia została założona w pobliżu cerkwi przed 1784. Do czasu likwidacji miejscowości pochowano tam ponad 850 osób. Cmentarz przez dziesięciolecia porosły drzewa i krzewy. Dopiero w latach 2001–2002 Szymon Modrzejewski, razem z przedstawicielami "Stowarzyszenia Magurycz”, doprowadził do całkowitego oczyszczenia nekropolii z krzaków. W zaroślach odnaleziono trzy zachowane nagrobki, które odrestaurowano i ustawiono na placu cmentarnym. Na cmentarzu rosną stuletnia lipa i świerk, a przez jego teren prowadziła przez pewien czas droga, tzw. stokówka. W 2008 na koszt Lasów Państwowych wynajęty geodeta wyznaczył na nowo granice cmentarza i został on ogrodzony żerdziami. Nad całością czuwał miejscowy leśniczy Jerzy Miliszewski, który bardzo zaangażował się w pielęgnowanie pamięci o wiosce i jej dawnych mieszkańcach. Od 2013 znajduje się tam czwarty, współcześnie postawiony, nagrobek osób pochowanych w latach 1791-1945.

Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]

  • Z 7 na 8 września 1957 w Darowie nocował ks. Karol Wojtyła wraz z szesnastoma uczestnikami wędrówki po Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Przyszły papież dotarł do wioski 7 września, gdzie przyszedł z Rymanowa-Zdroju przez Wołtuszową, Wisłoczek, Tarnawkę, Puławy Dolne i Wernejówkę. Następnego dnia, 8 września, rano ks. Karol Wojtyła odprawił w Darowie Mszę Świętą i udał się z pozostałymi wędrowcami w dalszą drogę przez Surowicę, Polany Surowiczne i Banię do Daliowej[28].
  • Leśniczówka Darów znajduje się, mimo swojej nazwy, już na terenie dawnej wsi Surowica, natomiast w samym Darowie, na pograniczu Skircykiwki i Masnykiwki znajduje się inny budynek Lasów Państwowych – tzw. chatka myśliwska[10].
  • W drugiej połowie XIX w. wybudowano nowy kościół w Parafii w Dudyńcach. Fundamenty świątyni wykonano z głazów, które przywieziono tam z Darowa.

Turystyka[23][edytuj | edytuj kod]

Zabytki

  • kilkadziesiąt metrów za skrętem zielonego szlaku w kierunku Działu (665), w pobliżu cerkwiska znajduje się kapliczka – stary krzyż przycierkiewny, o który oparte są pozostałości z krzyża, który umieszczony był na kopule cerkiewnej.
  • idąc w górę od miejsca opisanego powyżej, natrafimy na cmentarz, a na nim trzy zabytkowe nagrobki, na dwóch widoczne są daty: 1898 i 1902.
  • przy drodze do Surowicy (w dół potoku) kapliczka z krzyżem prawosławnym (z wnęką po figurce św. Mikołaja), która została pieczołowicie przeniesiona podczas poszerzania drogi. W latach minionej epoki był to niezwykle rzadki w tej okolicy przypadek troski o ślady przeszłości.

Szlaki piesze

Turystom zmierzającym przez dolinę Darowa zielonym szlakiem na grzbiet Bukowicy poleca się skrót: nie należy iść szlakiem w kierunku Działu, tylko dojść do zabudowań leśnictwa i podążać wyraźną drogą w górę, ok. 1 godz., aż do osiągnięcia grzbietu, którym wiedzie główny beskidzki szlak czerwony. Pod grzbiet Bukowicy można również podejść leśną drogą, prowadzącą do Wisłoka Wielkiego.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ sąsiednie wsie Surowica i Moszczaniec przynależały do parafii Jaśliska
  2. ↑ liczba kmieci
  3. ↑ liczba kmieci
  4. ↑ w tym 13 katolików

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 21518
  2. ↑ Strona gminy. Stan ludności w dn. 05.02.2018
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2017, s. 204 [zarchiwizowane 2017-08-15].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Tomasz Figlus, Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, w: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej tom 5 (2016), s. 31.
  7. ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 249.
  8. ↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 1134
  9. ↑ Jerzy Czajkowski: Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1999, s. 165. ISBN 83-86634-79-0.
  10. ↑ a b Wojciech Krukar: Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2012, s. 281. ISBN 978-83-62460-24-3.
  11. ↑ Wojciech Krukar: Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2012, s. 148-149. ISBN 978-83-62460-24-3.
  12. ↑ Jerzy Czajkowski: Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1999, s. 16. ISBN 83-86634-79-0.
  13. ↑ Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 42.
  14. ↑ Andrzej Potocki: W dolinie górnego Wisłoka i od Rymanowa po Jaśliska. Przewodnik historyczny z legendami. Krosno: Ruthenius-Rafał Barski, 2013, s. 87-88. ISBN 978-83-7530-136-6.
  15. ↑ Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 5.
  16. ↑ Jerzy Czajkowski: Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1999, s. 58. ISBN 83-86634-79-0.
  17. ↑ Kronika. „Gazeta Przemyska”, s. 3, Nr 11 z 7 lutego 1892. 
  18. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Tom XII. Galizien. 10 grudnia 1900. Wien 1907.
  19. ↑ Andrzej Potocki: W dolinie górnego Wisłoka i od Rymanowa po Jaśliska. Przewodnik historyczny z legendami. Krosno: Ruthenius-Rafał Barski, 2013, s. 88. ISBN 978-83-7530-136-6.
  20. ↑ Andrzej Potocki: W dolinie górnego Wisłoka i od Rymanowa po Jaśliska. Przewodnik historyczny z legendami. Krosno: Ruthenius-Rafał Barski, 2013, s. 52. ISBN 978-83-7530-136-6.
  21. ↑ Krukar W., Kryciński S. i in.: op. cit., s. 274
  22. ↑ Roman Szubrycht: Cerkiew w Darowie [w:] Echo Połonin nr 36/59. Sanok: Grupa Bieszczadzka GOPR, 2008, s. 34.
  23. ↑ a b Witold Grzesik: Beskid Niski od Komańczy do Wysowej. Przewdonik krajoznawczy. Warszawa: Wydawnictwo Sklepu Podróżnika, 2012, s. 46. ISBN 978-83-7136-087-9.
  24. ↑ Ewa Śnieżyńska-Stolotowa: Katalog zabytków sztuki. Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice. T. I. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, 1982, s. 75.
  25. ↑ Andrzej Potocki: W dolinie górnego Wisłoka i od Rymanowa po Jaśliska. Przewodnik historyczny z legendami. Krosno: Ruthenius-Rafał Barski, 2013, s. 87. ISBN 978-83-7530-136-6.
  26. ↑ Jerzy Czajkowski: Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1999, s. 172. ISBN 83-86634-79-0.
  27. ↑ Jerzy Czajkowski: Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 1999, s. 180. ISBN 83-86634-79-0.
  28. ↑ Andrzej Potocki: Bieszczadzkimi i beskidzkimi śladami Karola Wojtyły. Rzeszów: Carpathia, 2010, s. 54. ISBN 978-83-62076-44-4.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Beskid Niski. Mapa turystyczna 1:50 000, Roman Trzmielewski (red.), Włodzimierz Dyzio (oprac.), Kraków: Wyd. Compass, 2004, ISBN 83-89165-54-6, OCLC 838912473.
  • Krukar Wojciech, Kryciński Stanisław, Luboński Paweł, Olszański Tadeusz A. i in.: Beskid Niski. Przewodnik, wyd. II poprawione i aktualizowane, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2002, ISBN 83-85557-98-9;

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Jaśliska
Wsie
Osady
Części wsi
  • Ochronka
  • Pod Lasem
  • Radiów
  • Sołtyskie
  • Średnie
  • Za Murami
  • Za Wodą

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Darów&oldid=72832982”