Przejdź do zawartości

Dziurawiec zwyczajny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dziurawiec zwyczajny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

malpigiowce

Rodzina

dziurawcowate

Rodzaj

dziurawiec

Gatunek

dziurawiec zwyczajny

Nazwa systematyczna
Hypericum perforatum L.
Sp. pl. 2:785. 1753
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Pokrój

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.) – gatunek rośliny należący do rodziny dziurawcowatych. Występuje naturalnie w Europie (w tym pospolicie w Polsce), zachodniej Azji, północnej Afryce. Zawleczony został do Ameryki Północnej i Południowej, południowej Afryki, Australii i Nowej Zelandii, Japonii[3]. Znajduje zastosowanie w medycynie oraz jako roślina ozdobna.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Osiąga wysokość 30-80 (a nawet 100) cm. Z rozrośniętego kłącza wyrastają pędy kwiatonośne i płonne.
Łodyga
Prosto wzniesiona, rozgałęziona w górnej części, u dołu drewniejąca. Naga, pełna, z nielicznymi gruczołkami w szczytowej części i czerwonawo nabiegła. Ma dwie podłużne, wystające listwy.
Liście
Ułożone naprzeciwlegle, siedzące, nagie, eliptyczne do równowąskich, długości ok. 3 cm. Blaszka liściowa prześwitująco kropkowana, z gruczołkami na brzegu. W prześwitujących kropkach znajdują się zbiorniki olejków eterycznych.
Kwiaty
Szypułkowe, średnicy do 3 cm, liczne, zebrane w gęste baldachogrono, osadzone w kątach naprzeciwległych przysadek. Działki kielicha są lancetowate, ogruczolone. Korona pięciopłatkowa, żółta, płatki czarno kropkowane, pręciki liczne.
Owoc
Wielonasienna torebka pokryta gruczołkami. Nasiona czarne, drobno kropkowane.
  • Łodyga i liście
    Łodyga i liście
  • Liść
    Liść
  • Pąki kwiatowe
    Pąki kwiatowe
  • Kwiat
    Kwiat
  • Owoce
    Owoce

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: ciepłolubne dąbrowy, trawiaste zarośla, ciepłolubne murawy, także ubogie, miedze. Kwitnie od czerwca do sierpnia, wytwarza dużo pyłku, z którego korzystają owady odwiedzające kwiaty.

Zmienność

[edytuj | edytuj kod]

Tworzy mieszańce z dziurawcem czterobocznym i dz. skrzydełkowatym[4].

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

W starożytnej Grecji stawiano w domach gałązki dziurawca nad obrazkami, czy posążkami, aby odpędzić złe duchy, wierząc w mistyczną siłę tej rośliny, co przypuszczalnie dało początek nazwie łac. hypericum od gr. hyper – „nad”, eikon – „ikona”. Nazwa „dziurawiec” jak i drugi człon nazwy łac. perforatum – dosłownie „dziurawy” – pochodzą od charakterystycznego wyglądu liści.

Z kolei nazwę zwyczajową – ziele świętojańskie czy też ziele Świętego Jana, ang. St John's wort – dziurawiec zyskał z powodu kwitnienia w dniu Świętego Jana, tj. 24 czerwca[5]. Wymieniany też pod nazwami: dziurawiec pospolity, ruta polna, krzyżowe ziele, arlika[6], przestrzelon, dzwonki Panny Marii[7]. Ze względu na swoje właściwości uczulające dziurawiec zwyczajny jest w Rosji nazywany: zwieroboj, co dosłownie oznacza zwierzobójca.

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]

Roślina lecznicza

[edytuj | edytuj kod]
Wzór strukturalny cząsteczki hyperycyny – jednej z wielu biologicznie czynnych substancji zawartych w zielu dziurawca.

Dziurawiec jest jedną z najlepiej poznanych roślin leczniczych i często znajduje zastosowanie w ziołolecznictwie.

Substancje aktywne

[edytuj | edytuj kod]

Surowiec zielarski pochodzący z dziurawca zwyczajnego tj. zebrane i ususzone jego kwiatostany określa się mianem ziela dziurawca (łac. Hyperici herba). Zawiera ono czerwony barwnik hiperycynę, pseudohiperycynę, hiperforynę, flawonoidy (rutyna, kwercetyna), hiperozyd, bakteriobójcze garbniki, witaminy A i C oraz olejek eteryczny[5].

Wskazania i mechanizmy działania

[edytuj | edytuj kod]

Suchy wyciąg z dziurawca uzyskany poprzez ekstrakcję alkoholem może zmniejszać objawy łagodnej lub umiarkowanej depresji. Mechanizm działania jest trudny do określenia ze względu na różnorodność substancji zawartych w dziurawcu. Żadna z substancji zawartych w dziurawcu zastosowana z osobna w dawkach odpowiadających leczeniu dziurawcem nie posiada działania wystarczająco silnego do uzyskania efektu przeciwdepresyjnego. Przyjmuje się, że dopiero współdziałanie ze sobą owych aktywnych biologicznie substancji zawartych w dziurawcu pozwala na uzyskanie efektu przeciwdepresyjnego. Obecnie największe znaczenie dla działania przeciwdepresyjnego przypisuje się hiperforynie, a w mniejszym stopniu hiperycynie i flawonoidom. Przypuszcza się, że główne mechanizmy pośredniczące w tym działaniu to hamowanie zwrotnego wychwytu serotoniny, noradrenaliny i dopaminy oraz słabe hamowanie enzymu monoaminooksydazy odpowiadającej za rozkład serotoniny, noradrenaliny i dopaminy (neurotransmiterów w mózgu). Poza tym wykazano powinowactwo substancji zawartych w dziurawcu m.in. do receptorów adenozynowych, GABA i glutaminianowych. Wykazano także, że składniki dziurawca na modelach zwierzęcych powodują desensytyzację receptorów beta-adrenergicznych i sensytyzację receptorów serotoninowych 5-HT2. Dziurawiec wpływa także na ekspresję genów zaangażowanych w regulację osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej[8][9][10][11]. Efektom przeciwdepresyjnym dziurawca może towarzyszyć działanie przeciwlękowe i zmniejszenie bezsenności. Co więcej, według części badaczy, dziurawiec w części przypadków może być lepiej tolerowany od leków przeciwdepresyjnych[5].

Skuteczność w leczeniu depresji

[edytuj | edytuj kod]

W przeglądzie metaanalizy z 2015 r. stwierdzono, że ma on lepszą skuteczność niż placebo w leczeniu depresji, jest tak samo skuteczny jak standardowe leki przeciwdepresyjne w leczeniu depresji i ma mniej działań niepożądanych niż inne leki przeciwdepresyjne[12]. W Niemczech ziele dziurawca zwyczajnego może być przepisywane na łagodną lub umiarkowaną depresję, szczególnie u dzieci i młodzieży[13]. W przeglądzie Cochrane z 2008 roku obejmującym 29 badań klinicznych stwierdzono, że jest lepszy od placebo u pacjentów z ciężką depresją i jest równie skuteczny jak standardowe leki przeciwdepresyjne, a także ma mniej skutków ubocznych[14]. W przeglądzie z 2016 r. stwierdzono, że stosowanie dziurawca zwyczajnego w łagodnej i umiarkowanej depresji było lepsze niż placebo w łagodzeniu objawów depresji i porównywalne z lekami przeciwdepresyjnymi[15]. Metaanaliza z 2017 r. wykazała, że ziele dziurawca ma porównywalną skuteczność i bezpieczeństwo do SSRI w przypadku łagodnej do umiarkowanej depresji, znacząco niższy wskaźnik odstawienia oraz potwierdza jego istotną skuteczność kliniczną w łagodzeniu objawów depresji[16].

Działania niepożądane i przeciwwskazania

[edytuj | edytuj kod]

Podczas stosowania dziurawca należy unikać światła słonecznego, gdyż zawarta w nim hiperycyna może spowodować reakcje fototoksyczne, zwłaszcza w przypadku przedawkowania[17][18]. Przeciwwskazane jest stosowania dziurawca w depresji o wysokim nasileniu ze względu na brak wystarczających dowodów na jego skuteczność w takich przypadkach oraz jego niższą skuteczność w tych przypadkach niż leków przeciwdepresyjnych[5].

Interakcje

[edytuj | edytuj kod]

Podczas stosowania dziurawca często dochodzi do, niekiedy groźnych, interakcji z innymi zażywanymi lekami. W związku z tym, zawsze przed zastosowaniem ziela dziurawca (lub zawierających go preparatów) należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą[5]. Spożywanie preparatów z dziurawca może osłabiać działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych[17][19]. Nasila działanie przeciwzakrzepowe antagonistów witaminy K (acenokumarol, warfaryna). Nie należy przyjmować z innymi lekami przeciwdepresyjnymi (MAOI, SSRI) oraz z dekstrometorfanem, podczas suplementacji tryptofanem i 5-HTP, z uwagi na kazuistyczne doniesienia wskazujące, iż dziurawiec może spowodować potencjalnie śmiertelny zespół serotoninowy. Ponadto stosowany łącznie z teofiliną, digoksyną lub lekami antyretrowirusowymi obniża ich poziom w organizmie, a co za tym idzie obniża ich skuteczność i może być przyczyną komplikacji. Część interakcji dziurawca wynika z indukcji wątrobowego cytochromowego izoenzymu CYP3A4, co może przyśpieszać eliminację z organizmu wielu różnych substancji i leków. Między innymi osłabia działanie cyklosporyny, leku immunosupresyjnego stosowanego przede wszystkim przy przeszczepianiu narządów; interakcja z tym lekiem grozi odrzuceniem przeszczepu[20]. Zaobserwowano, że dziurawiec nie wpływa na aktywność CYP2D6, NAT2 i XO[21].

Wpływ na zwierzęta

[edytuj | edytuj kod]

W rolnictwie, masowo występując na łąkach obniża jakość siana. Czerwony barwnik zawarty w kwiatach barwi mleko krów żywiących się takim sianem. Także negatywnie wpływa na zwierzęta o jasnej skórze, wywołując uczulenie na światło. Zwierzęta karmione paszą z dużą ilością dziurawca mogą cierpieć na stany zapalne skóry spowodowane przedawkowaniem hiperycyny[potrzebny przypis].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Roślina bywa uprawiana w celach leczniczych i ozdobnych. Rośnie najlepiej na ciepłych i nasłonecznionych stanowiskach. Preferuje gleby żyzne i przepuszczalne z domieszką piasku, ale toleruje różne, ważne by nie były nazbyt zlewne, podmokłe oraz jałowe. Przed zimą część nadziemna całkowicie obumiera. W warunkach środkowoeuropejskich roślina całkowicie mrozoodporna (strefa mrozoodporności 5)[22].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-11] (ang.).
  3. ↑ Hypericum perforatum [online], Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2009-03-30] (ang.).
  4. ↑ Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, ISBN 83-01-14342-8.
  5. ↑ a b c d e Iwona Koszewska, Dziurawiec zwyczajny w leczeniu depresji, „Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii”, 1, 2003, s. 45-54 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-20].
  6. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
  7. ↑ Dziurawiec zwyczajny, [w:] Leszek Marek Krześniak, Apteczka ziołowa, Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1986, s. 33, ISBN 83-217-2576-7.
  8. ↑ Veronika Butterweck, Mechanism of action of St John's wort in depression : what is known?, „CNS drugs”, 17 (8), 2003, s. 539–562, ISSN 1172-7047, PMID: 12775192 [dostęp 2017-09-09].
  9. ↑ W.E. Müller, A. Singer, M. Wonnemann, Mechanism of action of St. Johns wort extract, „Praxis”, 89 (50), 2000, s. 2111–2121, ISSN 1661-8157, PMID: 11155494 [dostęp 2017-09-09].
  10. ↑ J. Barnes, L.A. Anderson, J.D. Phillipson, St John's wort (Hypericum perforatum L.): a review of its chemistry, pharmacology and clinical properties, „The Journal of Pharmacy and Pharmacology”, 53 (5), 2001, s. 583–600, DOI: 10.1211/0022357011775910, ISSN 0022-3573, PMID: 11370698 [dostęp 2017-09-09].
  11. ↑ Enderle-Ogrocka H, Olaszewska-Glanowska K, Folwarczna J., Wyciąg z dziurawca w leczeniu depresji - mechanizmy działania przeciwdepresyjnego, działania niepożądane i interakcje, „Farm Przegl Nauk”, 4, 2010, s. 17-22 [dostęp 2017-09-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-10].
  12. ↑ K. Linde i inni, Efficacy and Acceptability of Pharmacological Treatments for Depressive Disorders in Primary Care: Systematic Review and Network Meta-Analysis, „The Annals of Family Medicine”, 13 (1), 2015, s. 69–79, DOI: 10.1370/afm.1687, ISSN 1544-1709, PMID: 25583895, PMCID: PMC4291268 [dostęp 2021-09-19] (ang.).
  13. ↑ Michael Dörks i inni, Antidepressant drug use and off-label prescribing in children and adolescents in Germany: results from a large population-based cohort study, „European Child & Adolescent Psychiatry”, 22 (8), 2013, s. 511–518, DOI: 10.1007/s00787-013-0395-9, ISSN 1018-8827 [dostęp 2021-09-19] (ang.).
  14. ↑ Klaus Linde, Michael M Berner, Levente Kriston, St John's wort for major depression, Cochrane Common Mental Disorders Group (red.), „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2008, DOI: 10.1002/14651858.CD000448.pub3, PMID: 18843608, PMCID: PMC7032678 [dostęp 2021-09-19] (ang.).
  15. ↑ Eric A. Apaydin i inni, A systematic review of St. John’s wort for major depressive disorder, „Systematic Reviews”, 5 (1), 2016, s. 148, DOI: 10.1186/s13643-016-0325-2, ISSN 2046-4053, PMID: 27589952, PMCID: PMC5010734 [dostęp 2021-09-19] (ang.).
  16. ↑ Qin Xiang Ng, Nandini Venkatanarayanan, Collin Yih Xian Ho, Clinical use of Hypericum perforatum (St John's wort) in depression: A meta-analysis, „Journal of Affective Disorders”, 210, 2017, s. 211–221, DOI: 10.1016/j.jad.2016.12.048 [dostęp 2021-09-19] (ang.).
  17. ↑ a b Deprim. Charakterystyka produktu leczniczego [online], rejestrymedyczne.csioz.gov.pl [dostęp 2020-12-07].
  18. ↑ Agnieszka Szałańska, Zioła latem – na co uważać? - Dbam o Zdrowie [online], www.doz.pl, 31 sierpnia 2018 [dostęp 2020-12-07].
  19. ↑ Justyna Wodowska, Jakie leki mogą osłabić skuteczność antykoncepcji? [online], www.doz.pl, 9 września 2014 [dostęp 2020-12-07].
  20. ↑ Cyklosporyna, [w:] Monograph, Drugs.com (ang.).
  21. ↑ Markus Wenk, Liliane Todesco, Stephan Krähenbühl, Effect of St John's wort on the activities of CYP1A2, CYP3A4, CYP2D6, N-acetyltransferase 2, and xanthine oxidase in healthy males and females, „British Journal of Clinical Pharmacology”, 57 (4), 2004, s. 495–499, DOI: 10.1111/j.1365-2125.2003.02049.x, ISSN 0306-5251, PMID: 15025748, PMCID: PMC1884478 [dostęp 2021-09-19].
  22. ↑ Agnieszka Mike-Jeziorska, Dziurawiec zwyczajny [online], 2013 [dostęp 2013-06-10].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziurawiec_zwyczajny&oldid=74810940”