Przejdź do zawartości

Jan Stapiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Stapiński
Ilustracja
Jan Stapiński (przed 1898)
Data i miejsce urodzenia

21 grudnia 1867
Jabłonica Polska, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

17 lutego 1946
Krosno, Polska

Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego
Okres

od 8 marca 1908
do 13 grudnia 1913

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Ludowe

Poprzednik

Henryk Rewakowicz

Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego – Lewica
Okres

od 5 kwietnia 1914
do 11 maja 1924

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Ludowe – Lewica

Prezes Związku Chłopskiego
Okres

od 15 sierpnia 1925
do 3 marca 1926 i ponownie od 11 stycznia 1928 do 28 stycznia 1931

Przynależność polityczna

Związek Chłopski

Poprzednik

Andrzej Pluta

Poseł II kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 4 marca 1928
do 8 grudnia 1930

Przynależność polityczna

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (Związek Chłopski)

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski

Jan Stapiński (ur. 21 grudnia 1867 w Jabłonicy Polskiej, zm. 17 lutego 1946 w Krośnie) – polski polityk, jeden z twórców i przywódców polskiego ruchu ludowego, publicysta, poseł do parlamentu austriackiego i na Sejm II RP.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 21 grudnia 1867 w Budzyniu we wsi Jabłonica Polska jako syn Wojciecha i Heleny z Kielarów[1]. Pochodził z rodziny chłopskiej. Ojciec posiadał młyn i gospodarstwo rolne o powierzchni 7 morgów[2].

Ukończył szkołę wiejską w Komborni, potem uczył się w szkole wydziałowej w Krośnie. Przejściowo przerwał naukę z powodu choroby oczu. Za namową ks. Szymona Zuzaka kontynuował kształcenie[1]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum w Przemyślu (I klasa w 1881)[3], następnie w C. K. Gimnazjum w Sanoku (w klasach IV i V w latach 1883–1885; katechetą był tam ks. Zuzak)[4][5], a potem w C. K. Gimnazjum w Jaśle (klasy VI–VIII w latach 1885–1889 i egzamin dojrzałości)[6][7][8][1][9]. Studiował przez cztery semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie. Został członkiem założonej w czerwcu 1890 w Tarnowie tajnej organizacji szkolno-akademickiej pod nazwą Liga Narodowa (wraz z nim m.in. Stanisław Augustyński, Wacław Borzemski, Bolesław Gawiński), za co przeciw niemu było prowadzone śledztwo władz austriackich i był zagrożony aresztowaniem[10]. Po jego uwięzieniu 24 czerwca 1891 wniesiono akt oskarżenia przed trybunałem orzekającym we Lwowie przeciw niemu i towarzyszom, czemu Jan Stapiński wraz z towarzyszami zaprzeczył[11].

Sekretarz pierwszego Włościańskiego Komitetu Wyborczego w Jaśle (1888), współzałożyciel Ludowego Towarzystwa Zaliczkowego i Ochrony Własności Rolnej w Wadowicach (1889), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Oświaty we Lwowie[12] (1889). Był współredaktorem „Kuriera Lwowskiego” (1894–1903), wydawcą „Gazety Powszechnej” w Krakowie (1909–1910) i autorem wielu broszur. Członek korespondent Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1898[13].

Działacz ruchu ludowego w Galicji. W 1895 był jednym z założycieli Stronnictwa Ludowego, którego sekretarzem został w 1901. W latach 1908–1913 był prezesem tej partii, działającej już jako Polskie Stronnictwo Ludowe. Przed 1914 został napadnięty i pobity przez chłopów w Kielanowicach[14][15].

Od 1902 był redaktorem naczelnym pisma „Przyjaciel Ludu”. Jego osobistym sekretarzem był Fryderyk Krasicki. W latach 1898[16]–1900 i 1907–1918 zasiadał w parlamencie austriackim w Wiedniu. Był wiceprezesem Koła Polskiego w austriackiej Radzie Państwa. W 1913 stanął na czele rozłamowego stronnictwa PSL Lewica, którym był do końca istnienia tej partii (1924). Po jej przekształceniu był do 1925 wiceprezesem, a następnie prezesem nowego ugrupowania Związek Chłopski, które w 1926 współtworzyło partię Stronnictwo Chłopskie. Jan Stapiński był jego wiceprezesem. W 1928, po opuszczeniu SCh, reaktywował ZCh jako formację prosanacyjną i ponownie stanął na jego czele. W 1931 uległa ona rozwiązaniu, tworząc chłopską frakcję w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem.

Był zastępcą naczelnika wydziału górnictwa Polskiej Komisji Likwidacyjnej w 1918[17].

W latach 1919–1922 i 1928–1930 był posłem na Sejm II Rzeczypospolitej (na Sejm Ustawodawczy – wybrany został w okręgu wyborczym nr 41 obejmującym Jasło, Krosno i Sanok[18] – oraz na Sejm II kadencji). Poparł przewrót majowy w 1926 i został zwolennikiem sanacji (w 1928 został posłem w okręgu wyborczym nr 48 z listy Związku Chłopskiego, po czym przystąpił do klubu BBWR). W 1934 wycofał się z życia politycznego.

We wrześniu 1910 otrzymał tytuł obywatelstwa honorowego miasta Łańcut[19]. 11 listopada 1937 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[20].

Nagrobek Jana Stapińskiego

Po zakończeniu II wojny światowej, zamieszkując w Haczowie, w 1945 był nakłaniany przez małopolskich działaczy Stronnictwa Ludowego do zaangażowania się na rzecz tej partii, powtórnego wydawania „Przyjaciela Ludu” oraz do wydania apelu do mas chłopskich o poparcie SL, co nie zostało zrealizowane[21]. Przed śmiercią nawrócił się na wiarę katolicką[22]. Zmarł 17 lutego 1946 w Krośnie i został tam pochowany na miejscowym cmentarzu komunalnym[23][24].

Został patronem ulic w Białej Podlaskiej[25], Sanoku[26] i Krośnie[27]. Z inicjatywy Józefa Putka w 1946 z okazji pięćdziesiątej rocznicy Ruchu Ludowego[28], wydana została seria znaczków pocztowych, m.in. z podobizną Jana Stapińskiego[29].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Jan Stapiński. ipsb.nina.gov.pl.
  2. Praca zbiorowa, Roczniki dziejów ruchu ludowego, Warszawa 1965, s. 18.
  3. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Przemyślu za rok szkolny 1881. Przemyśl: 1881, s. 72.
  4. Sprawozdanie C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1884. Sanok: Fundusz Naukowy, 1884, s. 115.
  5. Sprawozdanie C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1885. Sanok: Fundusz Naukowy, 1885, s. 39.
  6. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jaśle za rok 1887. Sanok: 1887, s. 80.
  7. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jaśle za rok 1888. Sanok: 1888, s. 69.
  8. Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 20, 116.
  9. Jubileusz jasielskiej szkoły. „Nowiny”, s. 4, Nr 144 z 18 czerwca 1968. 
  10. Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 49, 51, 52, 190.
  11. Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 55–56, 60.
  12. Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 121.
  13. Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 10,
  14. Krwawa polityka na wsi galicyjskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 9, 20 czerwca 1914. 
  15. „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego”, Tom 3, Wydania 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963, s. 217.
  16. Telegramy „Kurjera Warszawskiego”. Burzliwy wybór. „Kurier Warszawski”, s. 5, Nr 172 z 24 czerwca 1898. 
  17. Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, Warszawa 1987, s. 32.
  18. Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 58, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  19. Kronika. Obywatelstwo honorowe. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 427 z 20 września 1910. 
  20. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 („za zasługi na polu pracy społecznej”).
  21. Walka polityczna na Rzeszowszczyźnie w okresie lipiec 1945 – czerwiec 1946). W: Edward Olszewski: Początki władzy ludowej na Rzeszowszczyźnie 1944–1947. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1974, s. 196.
  22. Kościół jest matką – zawsze przyjmuje. „Rycerz Niepokalanej”. Nr 5, s. 122, 1946. 
  23. Zgon zasłużonego ludowca. „Dziennik Rzeszowski”, s. 3, Nr 53 z 1 marca 1946. 
  24. Informacje w serwisie Grobonet.
  25. Ulica Stapińskiego. fotopolska.eu.
  26. Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012.
  27. Krosno. Dzielnica „Zawodzie”. umkrosno.pl.
  28. 1946.12.01. 50. rocznica Ruchu Ludowego. kzp.pl.
  29. Słownik Biograficzny 1989 ↓, s. 335.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]