Kaszczor
51°57′28″N 16°09′40″E/51,957778 16,161111
| wieś | |
 Późnobarokowy kościół pw. św. Wojciecha z lat 1764–1775 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1118[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-234[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PWL |
| SIMC |
0375384 |
Położenie na mapie gminy Przemęt  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  | |
| 51°57′28″N 16°09′40″E/51,957778 16,161111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Kaszczor – (pol. hist. Ptowo[4][5], Stary Klasztor[5], niem. Altkloster[6]), wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, w gminie Przemęt nad strumieniem Młynówką Kaszczorską. Miejscowość leży na trasie szlaku cysterskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie wieś nosiła nazwę Ptowo[4]. W 1278 w miejscowości osiadł zakon cystersów, a część wsi w jakiej zamieszkali mnisi określono nazwą Stary Klasztor. Oznaczała ona tylko tą część wsi w jakiej znajdowało się cysterskie opactwo. Z czasem nazwa Stary Klasztor objęła całą tę osadę, a nazwa Ptowo zanikła. Nazwa Stary Klasztor odnosiła się więc do pierwotnej siedziby opactwa Cystersów w Przemęcie, ufundowanego 1278 w miejscowości Ptowo, przeniesionego w latach 1296-1302 do Wielenia, a w początku XV wieku do Przemętu. W pierwotnej siedzibie opactwa pozostał w Starym Klasztorze kościół oraz placówka zakonna z własnym prepozytem[4][5].
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od początku XIII wieku. Notowana pod pierwotną nazwą Ptowo już w 1210, a także w 1252 błędnie Plove, 1278 Ptowe, 1278 błędnie Optoer, 1370 Ptow, 1379 Ptovo, 1445 Pthowy[5][4]
Od początku XV wieku notowana była także część wsi Ptowo należąca do cystersów pod nazwą Stary Klasztor. Wówczas nazwa Ptowo zaczęła zanikać. W 1401 wieś odnotowano pod staropolską nazwą Stariclastor, 1419 po łacinie Antiquum Monasterium, 1428 Stariklastor, 1429 Antiquum Claustrum, 1571 Stary Klastor. Później nazwa zmieniona została na Kaszczor[4][5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość była początkowo własnością książęcą, potem rycerską, a potem należała do opactwa cystersów z siedzibą w Ptowie, przeniesionego następnie do Wielenia, a w początku XV w. do Przemętu[4][5].
Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1210 kiedy książę wielkopolski oraz kaliski Władysław Odonic nadał wsie Mochy oraz Ptowo ufundowanemu przez siebie klasztorowi cystersów w Przemęcie. Fundacja ta jednak nie została zrealizowana. W 1252 książę wielkopolski Przemysł I nadał komesowi Beniaminowi Zarembie cztery dziedziny w kasztelanii przemęckiej: Ptowo, Wieleń, Łupice oraz Obrzycę. W 1278 książęta wielkopolscy Bolesław Pobożny oraz Przemysł II] potwierdzili wcześniejszy dokument mówiący o tym, że wojewoda poznański Beniamin nadał cystersom z Paradyża m. in. wsie Łupica, Ptowo, Pyriz, Osłonin oraz Wieleń w celu ufundowania nowego klasztoru[4].
W 1278 kapituła poleciła opatom z Kołbacza oraz Chorynia, aby wprowadzili nowy konwent do klasztoru w Ptowie, który był wtedy filią klasztoru paradyskiego. W 1296 biskup poznański Jan nadał klasztorowi w Wieleniu dziesięciny z Ptowa. W 1300 siedzibę opactwa przeniesiono z Ptowa do Wielenia, a w początku XV wieku do Przemętu[4].
W 1370 król polski Kazimierz III Wielki potwierdził dobra klasztoru w Wieleniu, w tym m. in. Mochy, Ptowo oraz Łupicę. W latach 1445-1567 Ptowo znajdowało się w dobrach opactwa przemęckiego. W 1533 król polski Zygmunt I Stary potwierdził dobra klasztoru w Przemęcie, w tym m. in. Ptowo oraz Stary Klasztor[4][5].
W latach 1401-1417 wieś leżała w opolu przemęckim będącym reliktem przedpaństwowej wspólnoty rodowo-terytorialnej, które stały się w średniowieczu podokręgami kasztelanii. W 1563 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1456 miejscowość była siedzibą własnej parafii, a w 1510 należała do dekanatu Wschowa[7].
Wieś odnotowano również w historycznych rejestrach podatkowych. W 1563 miał w niej miejsce pobór podatków od 4 łanów oraz karczmy dorocznej. W 1566 pobrano podatki od 3 łanów, jednego łana sołeckiego, karczmy dorocznej, 4 zagrodników z rolami, 3 komorników, 4 kuczników (kuczka to mała chatka). W 1571 pobór podatków od 3 łanów kmiecych oraz kolejnego łana kmiecego, jednej karczmy dorocznej, 3 zagrodników. W 1580 pobór płacono od 4 łanów, dwóch zagrodników, jednej komornicy, 2 łanów sołtysich. W 1619 we wsi Stary Klasztor było 7 kmieci, dwóch sołtysów oraz młynarz[5].
Prawdopodobnie pod koniec XIII wieku powstał pierwszy drewniany kościół parafialny św. Wojciecha, który zastąpiony w latach 1764–1775 murowanym, w stylu późnego baroku. Wieś duchowna Stary Klasztor, własność opata cystersów w Przemęcie pod koniec XVI wieku leżała w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[8].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Kaszczor (Alt Kloster) należała do ówczesnego powiatu babimojskiego[9]. Kaszczor był siedzibą odrębnego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowił siedzibę rozległego majątku, który należał do rządu pruskiego w Berlinie[9]. W skład majątku Kaszczor wchodziło łącznie 26 wsi, w tym jedna karczma (Kron), jedna kolonia (Wincentowo), jeden folwark (Nowy) i trzy osady. Według urzędowego spisu ludności z 1837 roku Kaszczor liczył 707 mieszkańców w 89 dymach (domostwach)[9]. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka 17 batalionu celnego, a potem komisariat Straży Granicznej „Kaszczor” i placówka Straży Granicznej I linii „Kaszczor”[10].
W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kaszczor, po jej zniesieniu w gromadzie Mochy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości warto zobaczyć dwa wiatraki koźlaki (przy ul. Wiatracznej – największy tego typu w Wielkopolsce) oraz budynek przedszkola z XIX w. (1867), który był kiedyś pierwszym kościołem ewangelickim, a później szkołą ewangelicką.
W lesie w kierunku północnym znajduje się stary cmentarz poewangelicki. Przy Placu Wolności znajduje się kościół ewangelicki z początku XX wieku z wieżą widokową w kształcie pruskiego hełmu. Kaszczor posiada ciekawy układ urbanistyczny oraz wiele starych kamienic m.in. budynek starej szkoły katolickiej. Przy kościele katolickim znajduje się kamienna misa o średnicy ok. 1 m oraz pomnik św. Jana Nepomucena z 1745.
W Kaszczorze do 1939 znajdowało się polsko-niemieckie przejście graniczne (pozostałości słupa granicznego widoczne przy rowie granicznym na drodze do miejscowości Spokojna). W roku 2011 w 80. rocznicę odsłonięto odbudowany Pomnik Wolności zniszczony przez okupantów.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Dawny kościół ewangelicki, zbudowany w latach 1908–1910 (stan w 2005) -
Dawny kościół ewangelicki, po remoncie w latach 2010–2011 (stan w 2017) -
Pomnik w centrum miejscowości
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 51267
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 432 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i Gąsiorowski 1999 ↓, s. 913-914.
- ↑ a b c d e f g h Jurek 2003 ↓, s. 654–655.
- ↑ Altkloster 2264 [Neue Nr 4062] - po 1938, „6541-III.C./2264”, 1938 [dostęp 2024-02-26].
- ↑ Gąsiorowski 1999 ↓, s. 778-781.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 190–191.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 22. ISBN 83-87424-77-3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. III (L – Q), zeszyt 4, hasło „Ptowo”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1999, s. 913-914.
- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. IV (R – S), zesz. 2, hasło „Stary Klasztor”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2003, s. 654–655.
- Martin Sprungala: Wsie na pograniczu głogowsko-wielkopolskim. Zarys dziejów wybranych miejscowości. Sława – Wijewo 2010, ISBN 978-83-932235-0-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kaszczor pod pierwotną nazwą Ptowo w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
- Kaszczor jako Stary Klasztor w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
| Nieistniejące osady |
