52°00′32″N 16°17′59″E/52,008889 16,299722Przemęt (województwo wielkopolskie)
| |||
| |||
 Kościół św. Jana Chrzciciela (dawny kościół cysterski) | |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | wielkopolskie | ||
| Powiat | wolsztyński | ||
| Gmina | Przemęt | ||
| Liczba ludności (2011) | 1612[1] | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 65 | ||
| Kod pocztowy | 64-234 | ||
| Tablice rejestracyjne | PWL | ||
| SIMC | 0375527 | ||
Położenie na mapie gminy Przemęt   Przemęt | |||
Położenie na mapie Polski  Przemęt | |||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  Przemęt | |||
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  Przemęt | |||
| 52°00′32″N 16°17′59″E/52,008889 16,299722
| |||
| Strona internetowa miejscowości | |||
Przemęt (niem. Priment[2]) – wieś (ok. 1311–1797 miasto) w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim. Jest siedzibą gminy Przemęt. Miejscowość leży na trasie Szlaku Cysterskiego[3], nad jeziorami: Przemęckim Dużym i Małym oraz Południowym Kanałem Obry[4].
Przemęt uzyskał lokację miejską przed 1299 rokiem, zdegradowany 1 czerwca 1797 roku[5][6]. Prywatne miasto duchowne, własność opata cystersów w Przemęcie pod koniec XVI wieku leżało w powiecie kościańskim województwa poznańskiego[7].
Spis treści
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi wywodzi się od brodu przez bagna (przez męty)[potrzebny przypis] lub od staropolskiego imienia Przemęt.
Miejscowość pod nazwą Przemant wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1281 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II wymieniającego plebana przemęckiego Klemensa łac. "domino Clemente plebano de Przemant"[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ślady kultury łużyckiej pochodzą z około XII wiek p.n.e. W przeszłości była to jedna z najstarszych osad na pograniczu wielkopolsko-śląskim. W XI wieku wybudowano gród piastowski. Przemęt był ważnym ośrodkiem, wzmiankowanym po raz pierwszy jako gród kasztelański w 1210 roku[9][10]. U schyłku XIII wieku lokowano tu miasto królewskie (zapewne po 1296 r., gdy tereny te opanował książę głogowski Henryk). Edmund Callier wskazuje, że Przemęt był miastem już około 1140 roku[2]. Między 1261 i 1312 istniał powiat (districtus) przemęcki[2]. W 1395 roku król Władysław II Jagiełło miasto i gród wraz z należącymi do niego wsiami zastawił Borkom z Gryżyny[2]. Gdy w obliczu wojny z Krzyżakami nie było widoków na rychły wykup zastawu, król 3 lipca 1408 roku zgodził się oddać Przemęt cystersom pod warunkiem wykupienia przez nich zastawu. Zakonnicy pozostali w Przemęcie do 1805 roku. W czasie wojny trzynastoletniej Przemęt wystawił w 1458 roku 2 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[11]. W 1656 w czasie potopu szwedzkiego miasto zostało zniszczone, podobnie jak i w czasie wojen w latach 1702-1710 i 1756-1763. W tym okresie działał tutaj kompozytor polski Benedykt Cichoszewski. Z powodu słabego rozwoju 1 czerwca 1797 roku Przemęt utracił prawa miejskie[2]. Klasztor skasowano w 1805 roku[10]. Po rozbiorach dobra cysterskie skonfiskował rząd pruski i sprzedał marszałkowi dworu, hrabiemu von Keyserlink[2]. Okolica zachowała polski charakter, a okoliczni gospodarze 18 maja 1866 roku powołali jedno z najstarszych w Wielkopolsce kółek rolniczych.
W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Przement należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej[12]. Przement należał do kaszczorskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowił część majątku Kaszczor, który należał wówczas do rządu Królestwa Prus w Berlinie[12]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Przement liczył 272 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 38 dymów (domostw)[12]. Pod koniec XIX wieku Przemęt, nadal w powiecie babimojskim liczył 38 domostw i 453 mieszkańców[2]. We wsi istniała wtedy m.in. parafia, poczta i gorzelnia[2].
Po I wojnie światowej Przemęt znalazł się w Polsce. Od 1975 jest siedzibą gminy.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego[4].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zabytkowymi obiektami w Przemęcie jest założenie urbanistyczne z XIII-XIX wieku oraz obiekty sakralne[13]:
- cysterski zespół klasztorny z XVII wieku, w którego skład wchodzi kościół pw. św. Jana Chrzciciela z bogatym wyposażeniem. Poza kościołem ochronie podlegają również budynki klasztorne, ogród – dawny wirydarz i lipowa aleja
- kościół parafialny pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła z poł. XVII wieku ze starszymi fragmentami i rokokowym wyposażeniem wnętrza
- kościół cmentarny pw. św. Andrzeja z pocz. XIX wieku
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przemęt znajduje się na skraju Przemęckiego Parku Krajobrazowego[4]. Wieś jest ważnym ośrodkiem turystyki wodnej: w Przemęcie rozpoczyna i kończy się kajakowy Szlak Konwaliowy[4].
Przez miejscowość przebiega również Szlak Cysterski[3] oraz pieszy szlak czarny Olejnica – Perkowo – Przemęt – Błotnica[4].
Kościół św. Jana
Kościół św. Piotra i Pawła
Szkoła Podstawowa
ul. Opacka
ul. Jagiellońska
Pomnikowy jesion, ul. Klasztorna
Cysterski Szlak Rowerowy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 17 lipca 2015]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 czerwca 2015)].
- ↑ a b c d e f g h Przemęt (1) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IX: Pożajście – Ruksze. Warszawa 1888.
- ↑ a b Szlak Cysterski w Polsce. Szlak Cysterski, 2008. [dostęp 3 lipca 2016].
- ↑ a b c d e Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6.
- ↑ Historisch statistisch topographische Beschreibung von Südpreußen
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
- ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, ss.468-469
- ↑ Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 448. ISBN 83-7319-993-4.
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 422-423. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 190.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 248. [dostęp 6 marca 2016].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Martin Sprungala: Die deutsche Klostersiedlung Mauche (Mochy) und das Primenter Land (in Großpolen/ Wielkopolska) – zwischen Ethnizität und Konfessionalität. Langwaden: 2000. ISBN 3-934551-08-4. (niem.)
| |||||||||||||||||
