Kiwi plamisty
| Apteryx maxima | |||
| P.L. Sclater & von Hochstetter, 1861[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kiwi plamisty | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Kiwi plamisty[4] (Apteryx maxima) – gatunek nielotnego ptaka z rodziny kiwi (Apterygidae). Zasiedla północną część Wyspy Południowej w Nowej Zelandii; gatunek endemiczny. Jest narażony na wyginięcie. Samce są nieco mniejsze niż samice.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisali w 1861 roku angielski zoolog Philip Lutley Sclater i niemiecko-austriacki geolog Ferdinand von Hochstetter, nadając mu nazwę Apteryx maxima[1]. Miejsce typowe to Wyspa Południowa w Nowej Zelandii[1]. Do 2021 roku na oznaczenie tego gatunku używano nazwy Apteryx haastii ukutej przez Thomasa Henry’ego Pottsa w 1872 roku[2]; jednak analizy oparte o dane genetyczne przeprowadzone w 2021 roku przez Shepherd i współpracowników wykazały, że opis A. haastii bazował na dwóch osobnikach (syntypy CM AV2828 i CM AV2829) będących mieszańcami dwóch różnych gatunków – A. rowi z A. owenii i nie reprezentuje tego, co jest dziś powszechnie znane jako „kiwi plamisty”[5]. Wobec powyższego następną dostępną nazwą dla tego taksonu była nazwa Apteryx maxima, która w 2003 roku została uznana za nomen oblitum[6]; analizy wykonane przez Shepherd i współpracowników wykazały, że holotyp A. maxima nie jest mieszańcem i jest przedstawicielem gatunku znanego dziś jako „kiwi plamisty”, dlatego nazwa została wskrzeszona zgodnie z artykułem 23.3.5 Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej (ICZN)[5].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Apteryx: gr. negatywny przedrostek α- a- „bez, brak”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”[7].
- maxima: łac. maximus „największy”, stopień wyższy od magnus „wielki”[8].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała 50–60 cm, dzioba samic 125–135 mm, samców 90–100 mm; masa ciała samic 1530–3270 g, samców 1215–2610 g[9]. Całe upierzenie szare, z czarnymi, dużymi plamami (stąd nazwa). Dziób jest żółtoszary, nogi czarne. Ma nozdrza na końcu dzioba (tak jak inne kiwi). Ma 3 palce.
Występowanie i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Dawniej był spotykany niemal na całej Wyspie Południowej, teraz ograniczył się do trzech lokalizacji w północnej części wyspy. Zasiedla wyżej położone tereny. Populacje są od północno-zachodniej Nelson do Buller River, na północno-zachodnim wybrzeżu oraz Paparoa Range, jak również na Lake Rotoiti i Little Barrier Island. Często się przemieszczają, są w innym miejscu każdego dnia. Ich siedliska mieszczą się między poziomem morza a 1500 m n.p.m., ale większość koncentruje się w zakresie od 700–1100 m, w subalpejskich strefach. Żyją w murawach, zaroślach, na pastwiskach i w lasach.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Liczebność kiwi plamistego spadła, gdy pierwsi europejscy osadnicy przybyli na Nową Zelandię. Przed ich przybyciem mogło żyć aż 12 milionów tych ptaków. Osadnicy przywieźli ze sobą fretki domowe, świnie, koty i łasice, co doprowadziło do obniżenia przeżywalności piskląt do 5%. W ciągu ostatnich 45 lat populacja spadła o 43%, a o 90% zmniejszyła się od 1900 roku. Zasięg jego występowania to około 15 900 km², a liczbę przedstawicieli tego gatunku ocenia się na 14 500 dorosłych[3]. Ta liczba zmniejsza się o około 5,8% rocznie.
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Samice kiwi plamistego posiadają 2 jajniki, w odróżnieniu od innych ptaków. „Związek” jest monogamiczny, może trwać przynajmniej 2–3 sezony lęgowe, a nawet przez całe życie. Samica znosi jedno jajo w sezonie lęgowym, nosi je w sobie przez blisko miesiąc. Jajo osiąga zwykle 20–25% masy ciała samicy[10]. Żółtko stanowi 65% objętości jaja (u większości ptaków 35-40%)[10]. Ze względu na dużą objętość jaja samica przestaje w ostatnich dniach przed zniesieniem jeść i wykorzystuje zapas tkanki tłuszczowej nagromadzony w poprzednich miesiącach. Duży rozmiar jaja sprawia, że jego noszenie jest uciążliwe i bolesne dla samicy oraz ogranicza swobodę ruchów. Aby złagodzić stany zapalne i dyskomfort spowodowany „ciążą”, samica często opuszcza norę i moczy kuper w chłodnej kałuży. Wysiadywanie trwa 75–85 dni i należy do najdłuższych wśród wszystkich ptaków[3]. Gdy samiec wysiaduje, jego partnerka pilnuje gniazda. Kiedy samiec wychodzi na polowanie, samica przejmuje wysiadywanie. Samo wykluwanie się pisklęcia z jaja trwa 2–3 dni. Rodzice porzucają pisklę po wykluciu. Pisklę kluje się w pełni opierzone, w ciągu dziesięciu dni od wyklucia pisklę zaczyna opuszczać norę, by samemu zdobywać pożywienie. Samce osiągają dojrzałość płciową w wieku najwcześniej 14 miesięcy, samice po dwóch latach. Osiągają pełną wielkość w wieku 6 lat. Jednak większość piskląt ginie przez pierwsze 6 miesięcy, padając ofiarą drapieżników.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Wyruszają na poszukiwanie pokarmu min. pół godziny po zachodzie słońca. Jedzą owady, ślimaki, pająki, dżdżownice, raki, opadłe owoce i jagody. Swoim czułym węchem szukają też stworzeń podziemnych, a następnie wsadzają dziób do ziemi, szukając ich. Połykają małe kamienie, które pomagają im w trawieniu (gastrolity).
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Żeruje w nocy. W dzień zwykle przebywa w wykopanych przez siebie norach. Jest silnym ptakiem, więc w razie zagrożenia może odeprzeć atak kota, fretki domowej (zbiegłej z domu), łasicy. Jednak pies jest w stanie zabić kiwi plamistego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c P.L. Sclater & F. von Hochstetter. Report on the present state of our knowledge of the species of Apteryx living in New Zealand. „The Natural history review”. 1 (4), s. 506, 1861. (ang.).
- ↑ a b T.H. Potts. Notes and descriptions of some birds lately added to the Museum, Canterbury, New Zealand. „The Ibis”. Third series. 2 (5), s. 35, 1872. (ang.).
- ↑ a b c BirdLife International, Apteryx haastii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-03] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Apterygidae Gray,GR, 1840 - kiwi - Kiwis (wersja: 2023-03-13). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-04-25].
- ↑ a b L.D. Shepherd, A.J.D. Tennyson1, H.A. Robertson, R.M. Colbourne & K.M. Ramstad. Hybridisation in kiwi (Apteryx; Apterygidae) requires taxonomic revision for the Great Spotted Kiwi. „Avian Research”. 12 (1), s. 24, 2021. DOI: 10.1186/s40657-021-00257-6. (ang.).
- ↑ R. Palma, T.H. Worthy & A.J.D. Tennyson. Resolution of the status of the taxon Apteryx maxima. „Tuhinga”. 14, s. 1–9, 2003. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Apteryx [dostęp 2023-04-25].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, maxima [dostęp 2023-04-25].
- ↑ A. Folch, D.A. Christie & F. Jutglar: Great Spotted Kiwi (Apteryx haastii), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.grskiw1.01. [dostęp 2020-07-03]. (ang.).
- ↑ a b L. Reiland: How do Great Spotted Kiwis reproduce?. [w:] BioWeb [on-line]. University of Wisconsin, 2008. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- C. Matherly: Apteryx haastii great spotted kiwi. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. 2000. [dostęp 2019-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-14)]. (ang.).
- Great spotted kiwi (Apteryx haastii). [w:] ARKive [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-31)]. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).