Wojciech Skalmowski

Wojciech Jan Skalmowski (pseud. „Maciej Broński”, „M. Broński”, „Piotr Meynert”; ur. 24 czerwca 1933 w Poznaniu, zm. 18 lipca 2008 w Brukseli) – polski orientalista, literaturoznawca, eseista, pisarz, publicysta, krytyk literacki.

Życiorys

Syn lekarzy: Tadeusza Jana Skalmowskiego (1901–1978) i Heleny z d. Bieszk (1894–1976). Podczas II wojny światowej przebywał z rodziną w Sędziszowie k. Jędrzejowa. Po wojnie uczęszczał do gimnazjum i liceum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Od 1951 do 1956 r. studiował orientalistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Był następnie stypendystą Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie, gdzie w 1960 uzyskał stopień doktora. Kilka lat później zrobił też doktorat na UJ. Od 1960 pracował w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego UJ, którą kierował Jerzy Kuryłowicz. W latach 50. i 60. publikował na łamach czasopism naukowych: „Folia Orientalia” i „Przeglądu Orientalistycznego”, a także recenzje książek na łamach „Tygodnika Powszechnego” (pod pseud. „Piotr Meynert”).

W 1968 wyjechał na stypendium naukowe do Iranu. Po wydarzeniach Marca 1968 zdecydował się pozostać na emigracji. W roku akademickim 1969/1970 był wykładowcą iranistyki na Uniwersytecie Harvarda (USA). Potem zamieszkał na stałe w Belgii. Był profesorem Katolickiego Uniwersytetu w Lowanium, współtworzył sekcję iranistyki oraz był wykładowcą historii i kultury polskiej na slawistyce; od 1975 do 1998 był profesorem zwyczajnym w Departamencie Studiów Orientalistycznych i Slawistycznych.

Mieszkał w Brukseli. Żonaty (od 1970) z Barbarą z d. Broel Plater.

Twórczość

Od 1968 do 2000 r. publikował liczne recenzje książek, tłumaczenia literackie i eseje na łamach paryskiej „Kultury” (pod pseud. „Piotr Meynert”, „M. Broński” i „Maciej Broński”; jego tekst w ostatnim wydanym numerze „Kultury” z października 2000 dotyczył książki Sławomira Mrożka pt. Dziennik powrotu). W jego twórczości publicystycznej znajdują się teksty poświęcone m.in. Cyprianowi Kamilowi Norwidowi, Jarosławowi Iwaszkiewiczowi, Karolowi Irzykowskiemu, Sławomirowi Mrożkowi, Teodorowi Parnickiemu, Leszkowi Kołakowskiemu, Piotrowi Guzemu, Adamowi Zagajewskiemu, Kazimierzowi Brandysowi, Stefanowi Kisielewskiemu, Raymondowi Aronowi, Vladimirowi Nabokovowi, Nadieżdzie Mandelsztam, V.S. Naipaulowi, George’owi Orwellowi, Rogerowi Garaudy’emu i in.

Od 1972 do 1984 w belgijskim dzienniku „Der Standaard”, w cyklu „Standard der Letteren” opublikował ponad sto recenzji w języku niderlandzkim i flamandzkim. Tłumaczył literaturę polską (m.in. fragmenty twórczości Witolda Gombrowicza na język francuski, publikowane w 1967 na łamach „La Quinzaine Littéraire”). W latach 80. jego teksty były publikowane w II obiegu wydawniczym w Polsce, w licznych przedrukach w prasie i wydawnictwach podziemnych (m.in. w Niezależnej Oficynie Wydawniczej NOWA, pismach „Promieniści”, „Antyk”, „Przegląd Poznański”, „Kultura Niezależna”. W tym czasie publikował ponadto w „Le Monde Diplomatique”, „Pulsie” (Londyn) i „Tygodniku Powszechnym”. Po 1989 ogłaszał artykuły w pismach literackich: „Teksty Drugie”, „Arkusz” i krakowskim „miesięczniku „Znak”. W 1998 przeszedł na emeryturę. W 2007 w Krakowie ukazał się zbiór jego korespondencji ze Sławomirem Mrożkiem z lat 1970–2003.

Był autorem około 70 publikacji naukowych o językach irańskich, literaturze perskiej i polskiej oraz ogólnej lingwistyce.

Nagrody i wyróżnienia: Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1977), nagroda „paryskiej „Kultury” (1977), nagroda „paryskiej „Kultury” im. Zygmunta Hertza (1989), Nagroda Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1998), Krzyż Oficerski Orderu Leopolda II (Belgia), Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (2004). Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w Poznaniu (1990–2008).

Bibliografia podmiotowa (wybór)

• Rosyjska podróż de Custine’a (pod pseud. M. Broński; II obieg wydawniczy; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA 1981; pierwodruk: „Kultura” [Paryż], nr 3 / marzec 1976).
• Totalitarny język komunizmu (pod pseud. M. Broński; II obieg wydawniczy; [b.m.w.] 1980; pierwodruk: „Kultura” [Paryż], nr 12 / grudzień 1979)
• Teksty i preteksty (pod pseud. Maciej Broński; Instytut Literacki 1981; Biblioteka „Kultury”, tom 340; zawiera teksty z paryskiej „Kultury” z lat 1970–1980)
• Niestrudzony Artur Koestler (II obieg wydawniczy 1983; w publikacji także: Borys Lewićkyj: Sowietskij narod, Michaił Heller: Anatomia widma; pierwodruk: „Kultura” [Paryż], nr 11 / listopad 1981)
• Lektury dla „Kultury” (Wydawnictwo UMCS 2004, ISBN 83-227-2293-1)
• Studies in Iranian Linquistic and Philology (oprac. Leszek Bednarczuk, Anna Szczepańska-Krasnowolska; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004, ISBN 83-233-1872-7)
• Listy 1970–2003 (współautor: Sławomir Mrożek; wstęp Andrzej Borowski; Wydawnictwo Literackie 2007, ISBN 978-83-08-03982-3)

Prace redakcyjne, udział w pracach zbiorowych (wybór)

• Middle Iranian Stories (praca zbiorowa; opracowanie redakcyjne; współautor: Alois van Tongerloo; Leuven 1984)
• George Orwell, Eseje (autor przedmowy; tłum. Anna Husarska; Puls, Londyn 1985)
• Języki nowoirańskie [w:] Języki indoeuropejskie (red. Leszek Bednarczuk; t. I; Warszawa 1986, ISBN 83-01-03352-5)
• Medioranica: Proceeding of the international Colloquium organized by the Katholieke Universiteit Leuven from the 21st to the 23rd of May 1990 (praca zbiorowa; opracowanie redakcyjne; współautor: Alois van Tongerloo; Leuven 1993)
• Literary Postmodernism as a „Newsweek” [w:] The Postmodern Challenge. Perspective East and West (praca zbiorowa; red. Bo Stråth, Nina [Walentyna] Witoszek; Amsterdam-Atlanta 1999)
• Prywatne lektury Jerzego Giedroycia [w:] Jerzy Giedroyc. Redaktor. Polityk. Człowiek (praca zbiorowa; oprac. Krzysztof Pomian; Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu – Wydawnictwo UMCS 2001, ISBN 83-227-1783-0)
• Przyboś czytany dzisiaj [w:] Stulecie Przybosia (praca zbiorowa; red. Stanisław Balbus i Edward Balcerzan; Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2002, ISBN 83-232-1211-2)
• Sytuacja w Afganistanie [rozmowa z Saydem Fazelem Akbarem, kierownikiem Afgańskiego Ośrodka Informacji i Dokumentacji w Peszawarze] [w:] Realiści z wyobraźnią. Kultura 1976–2000. Wybór tekstów [t. II] (jako Maciej Broński; praca zbiorowa; oprac. Basil Kerski i Andrzej S. Kowalczyk; Wydawnictwo UMCS 2007, ISBN 978-83-227-2620-4; pierwodruk: „Kultura” [Paryż] nr 11 / listopad 1983)
• Żydzi i Polacy dzisiaj [w:] Realiści z wyobraźnią. Kultura 1976-2000. Wybór tekstów [t. II] (jako M. Broński; praca zbiorowa; oprac. Basil Kerski i Andrzej S. Kowalczyk; Wydawnictwo UMCS 2007, ISBN 978-83-227-2620-4; pierwodruk: „Kultura” [Paryż] nr 3 / marzec 1984)

Bibliografia przedmiotowa (wybór)

• Wojciech Karpiński, Rozmowa z Brońskim; „Tygodnik Powszechny” nr 40/1981; Przedruk [w:] Herb wygnania, Zeszyty Literackie, Paryż 1989; Iskry, Warszawa 1998
• Wojciech Karpiński, Teksty i preteksty (dot. książki pt. Teksty i preteksty); „Twórczość” nr 10 / 1981
• Janina Katz-Hewetson, Walka o treść, czyli walka z głupstwem; „Kultura” (Paryż), nr 11 / listopad 1981
• Zdzisław Kudelski, Nie zmarnowałem czasu, choć w kraju prawie nie istnieję (rozmowa z Wojciechem Skalmowskim); „Kresy” nr 16/1993
• Leopold Unger, Spacery z „Kulturą” – Jubileusz Wojciecha Skalmowskiego; „Tygodnik Powszechny” nr 28 (2818), 13 lipca 2003
• Jerzy Jarzębski, Samotność we dwóch (dot. książki pt. Listy 1970-2003); „Tygodnik Powszechny” – „Książki w Tygodniku”, 20 maja 2007
• Małgorzata I. Niemczyńska, Mrożek: Nie odpowiadam za Polskę (dot. książki: Listy 1970-2003); „Gazeta Wyborcza”, 17 kwietnia 2007
• Leopold Unger, Zmarł Profesor Wojciech Skalmowski; „Gazeta Wyborcza”, 21 lipca 2008

Linki zewnętrzne

• Wykład Wojciecha Skalmowskiego na Uniwersytecie Alberty w Edmonton, wygłoszony 15 października 1998 r. podczas „Tygodnia Kultury Polskiej”; periodyk kulturalny „Zwoje”
• Leopold Unger, Spacery z „Kulturą” – Jubileusz Wojciecha Skalmowskiego; „Tygodnik Powszechny” nr 28 (2818), 13 lipca 2003
• JerzyJ. Jarzębski JerzyJ., Samotność we dwóch [online], Onet.pl, 15 maja 2007 [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04] .
• Nie odpowiadam za Polskę – Rozmowa ze Sławomirem Mrożkiem o korespondencji i znajomości z Wojciechem Skalmowskim; „Teatry.art.pl”
• Leopold Unger, Prof. Wojciech Skalmowski nie żyje, „wyborcza.pl”, 20 lipca 2008 (dostęp 21 lipca 2008)