(136472) Makemake
 Zdjęcie Makemake i jego księżyca z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a | |
| Odkrywca | |
|---|---|
| Data odkrycia |
31 marca 2005[1] |
| Numer kolejny |
136472 |
| Oznaczenie tymczasowe |
2005 FY9 |
| Charakterystyka orbity (2023-09-13) | |
| Przynależność obiektu |
|
| Półoś wielka | |
| Mimośród |
0,1658[1] |
| Peryhelium | |
| Aphelium | |
| Okres obiegu wokół Słońca |
304,8[1] lat |
| Inklinacja |
29,03[1]° |
| Charakterystyka fizyczna | |
| Średnica |
biegunowa: 1430 ± 9 km |
| Masa |
~2,9 × 1021[a] kg |
| Średnia gęstość |
1,7 ± 0,3[3] g/cm3 |
| Okres obrotu | |
| Albedo |
0,77 ± 0,03[3] |
| Jasność absolutna | |
| Satelity naturalne | |
Makemake (oficjalnie: (136472) Makemake; symbol: .svg){kind=small}
)[5] – trzecia co do wielkości rozpoznana planeta karłowata i trzeci co do wielkości obiekt transneptunowy[2] zaliczany do plutoidów.
Jego średnica to około 60% średnicy Plutona. Jego ekstremalnie niska średnia temperatura (około 30 K) sprawia, że jego powierzchnię pokrywa najprawdopodobniej metanowy i etanowy lód[6]. Obiekt ten nie posiada atmosfery[3].
Odkrycie[edytuj | edytuj kod]
Makemake, pierwotnie oznaczony jako 2005 FY9 (nieformalnie zwany również Easterbunny, czyli „Wielkanocny zajączek”), został odkryty w Obserwatorium Palomar 31 marca 2005, lecz o odkryciu tego ciała poinformowano 29 lipca 2005 – w tym samym dniu świat dowiedział się o istnieniu jeszcze dwóch innych obiektów transneptunowych: Eris, która początkowo wydawała się większa od uznawanego wówczas za planetę Plutona i nieco mniejszej Haumei.
11 lipca 2008 obiekt otrzymał nazwę „Makemake” i został zakwalifikowany jako planeta karłowata i plutoid[7]. Nazwa pochodzi od Make-make, boga – stwórcy ludzkości w wierzeniach mieszkańców Wyspy Wielkanocnej.
Orbita[edytuj | edytuj kod]
Orbita Makemake nachylona jest do płaszczyzny ekliptyki pod kątem 29° i umiarkowanie eliptyczna (e~0,166). Na jeden obieg wokół Słońca ciało to potrzebuje ok. 305 lat. Obecnie oddalone jest o ponad 52 au od Słońca (w 2023 roku około 52,7 au)[8], zbliżając się do aphelium orbity (aphelium minie 2033 lub 2034 roku[b]).
Właściwości fizyczne[edytuj | edytuj kod]
Makemake jest bardzo dużym obiektem wśród transneptunów – ma ok. 1500 km średnicy równikowej. Ma wysokie albedo, sięgające ok. 0,8. Jest trzecim co do wielkości i jasności obiektem transneptunowym. Jest wystarczająco jasny, by był widoczny przez duże teleskopy amatorskie. Jego jasność absolutna to ok. –0,21m.
Jest planetą karłowatą, która być może bardzo szybko obraca się wokół własnej osi – w ciągu 7,77 godziny[4], choć podawany jest także okres obrotu 22,8266 godziny[1]. Temperatura powierzchni tego ciała to obecnie ok. 29 K, w miarę zbliżania się do peryhelium może wzrosnąć do 34 K. Analizy widmowe powierzchni wykazały obecność ziaren metanu o rozmiarach około 1 cm. W przeciwieństwie do Plutona czy Eris, na powierzchni Makemake występuje mało azotu[6]. Przyczyna tego jest dotąd nieznana.
13 kwietnia 2012 miała miejsce okultacja gwiazdy NOMAD 1181-0235723 przez Makemake. Pozwoliła ona stwierdzić, że Makemake nie posiada globalnej atmosfery, a co najwyżej lokalne chmury gazu przy powierzchni. Dzięki temu zjawisku można było także dokładnie wyznaczyć rozmiary obiektu. Makemake ma kształt spłaszczonej elipsoidy obrotowej, o długiej osi długości 1502 ± 45 km i krótkiej osi (między biegunami) długości 1430 ± 9 km[3].
Księżyce[edytuj | edytuj kod]
26 kwietnia 2016 poinformowano o odkryciu w danych z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a pierwszego księżyca krążącego wokół Makemake. Księżyc, który uzyskał oznaczenie S/2015 (136472) 1 (a nieformalnie nazywany jest przez naukowców MK 2), został dostrzeżony w odległości ok. 20 000 km od Makemake, a wstępnie jego średnicę oszacowano na 180 km. Jeżeli obiekt ten znajduje się na orbicie kołowej, to okres orbitalny wynosi co najmniej 12 dni[9][10].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l (136472) Makemake w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.) [dostęp 2023-09-23]
- ↑ a b Wm. Robert Johnston: List of Known Trans-Neptunian Objects. Johnston’s Archive, 2022-01-02. [dostęp 2022-06-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e Planeta karłowata Makemake nie ma atmosfery. ESO, 2012-11-21. [dostęp 2012-11-22]. (pol.).
- ↑ a b EKONews 065, str. 11
- ↑ JPL/NASA, What is a Dwarf Planet?, Jet Propulsion Laboratory, 22 kwietnia 2015 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
- ↑ a b M.E. Brown et al.. Methane and Ethane on the Bright Kuiper Belt Object 2005 FY9. „The Astronomical Journal”. 133, s. 284-289, 2007. DOI: 10.1086/509734.
- ↑ Dwarf Planets and their Systems. Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN)
- ↑ AstDys Makemake Ephemerides. Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. [dostęp 2023-09-23]. (ang.).
- ↑ HubbleSite – NewsCenter – Hubble Discovers Moon Orbiting the Dwarf Planet Makemake (04/26/2016) – The Full Story, hubblesite.org [dostęp 2016-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-26].
- ↑ Radosław Kosarzycki: Hubble odkrywa księżyc planety karłowatej Makemake. Puls Kosmosu. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-14)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Diagram orbity (136472) Makemake w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.)
- (136472) Makemake w bazie Minor Planet Center (ang.)
| Planety (☾ ∅) | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Planety karłowate | |||||||||||||||||
| Małe ciała Układu Słonecznego |
| ||||||||||||||||
- Zobacz też
- powstanie i ewolucja Układu Słonecznego
- ciała niebieskie
- lista obiektów w Układzie Słonecznym ze względu na