(136472) Makemake
 Zdjęcie Makemake i jego księżyca z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a | |
| Odkrywca | |
|---|---|
| Data odkrycia |
31 marca 2005[1] |
| Numer kolejny |
136472 |
| Oznaczenie tymczasowe |
2005 FY9 |
| Charakterystyka orbity (2025-05-05) | |
| Przynależność obiektu |
|
| Półoś wielka | |
| Mimośród |
0,1619[1] |
| Peryhelium | |
| Aphelium | |
| Okres obiegu wokół Słońca |
306,4[1] lat |
| Inklinacja |
29,03[1]° |
| Charakterystyka fizyczna | |
| Średnica |
biegunowa: 1430 ± 9 km |
| Masa |
~2,9 × 1021[a] kg |
| Średnia gęstość |
1,7 ± 0,3[3] g/cm3 |
| Okres obrotu | |
| Albedo |
0,77 ± 0,03[3] |
| Jasność absolutna | |
| Satelity naturalne | |
Makemake (oficjalnie: (136472) Makemake; symbol: .svg){kind=small}
)[5] – czwarta co do wielkości rozpoznana planeta karłowata i czwarty co do wielkości obiekt transneptunowy[2] zaliczany do plutoidów.
Jego średnica to około 60% średnicy Plutona. Jego ekstremalnie niska średnia temperatura (około 30 K) sprawia, że jego powierzchnię pokrywa najprawdopodobniej metanowy i etanowy lód[6]. Promienie Słońca reagujące z lodem na jego powierzchni sprawiają, że obiekt jest barwiony czerwonym kolorem. Obiekt ten nie posiada atmosfery[3].
Odkrycie
[edytuj | edytuj kod]Makemake, pierwotnie oznaczony jako 2005 FY9 (nieformalnie zwany również Easterbunny, czyli „Wielkanocny zajączek”), został odkryty w Obserwatorium Palomar 31 marca 2005, lecz o odkryciu tego ciała poinformowano 29 lipca 2005 – w tym samym dniu świat dowiedział się o istnieniu jeszcze dwóch innych obiektów transneptunowych: Eris, która początkowo wydawała się większa od uznawanego wówczas za planetę Plutona i nieco mniejszej Haumei.
11 lipca 2008 obiekt otrzymał nazwę „Makemake” i został zakwalifikowany jako planeta karłowata i plutoid[7]. Nazwa pochodzi od Make-make, boga – stwórcy ludzkości w wierzeniach mieszkańców Wyspy Wielkanocnej[1].
Orbita
[edytuj | edytuj kod]
Orbita Makemake nachylona jest do płaszczyzny ekliptyki pod kątem 29° i umiarkowanie eliptyczna (e~0,162). Na jeden obieg wokół Słońca ciało to potrzebuje ok. 306 lat[1]. Obecnie oddalone jest o ponad 52 au od Słońca (w 2025 roku około 52,7 au)[8], zbliżając się do aphelium orbity (aphelium minie w 2034 roku[b]).
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]
Makemake jest bardzo dużym obiektem wśród transneptunów – ma ok. 1430 km średnicy. Ma wysokie albedo, sięgające ok. 0,81[2]. Jest trzecim co do wielkości i jasności obiektem transneptunowym. Jest wystarczająco jasny, by był widoczny przez duże teleskopy amatorskie. Jego jasność absolutna to ok. –0,24m[1].
Jest planetą karłowatą, która być może bardzo szybko obraca się wokół własnej osi – w ciągu 7,77 godziny[4], choć podawany jest także okres obrotu 22,8266 godziny[1]. Temperatura powierzchni tego ciała to obecnie ok. 29 K, w miarę zbliżania się do peryhelium może wzrosnąć do 34 K. Analizy widmowe powierzchni wykazały obecność ziaren metanu o rozmiarach około 1 cm. W przeciwieństwie do Plutona czy Eris, na powierzchni Makemake występuje mało azotu[6]. Przyczyna tego jest dotąd nieznana.
13 kwietnia 2012 miała miejsce okultacja gwiazdy NOMAD 1181-0235723 przez Makemake. Pozwoliła ona stwierdzić, że Makemake nie posiada globalnej atmosfery, a co najwyżej lokalne chmury gazu przy powierzchni. Dzięki temu zjawisku można było także dokładnie wyznaczyć rozmiary obiektu. Makemake ma kształt spłaszczonej elipsoidy obrotowej, o długiej osi długości 1502 ± 45 km i krótkiej osi (między biegunami) długości 1430 ± 9 km[3].
Księżyce
[edytuj | edytuj kod]26 kwietnia 2016 poinformowano o odkryciu w danych z Kosmicznego Teleskopu Hubble’a pierwszego księżyca krążącego wokół Makemake. Księżyc, który uzyskał oznaczenie S/2015 (136472) 1 (a nieformalnie nazywany jest przez naukowców MK 2), został dostrzeżony w odległości ok. 20 000 km od Makemake, a wstępnie jego średnicę oszacowano na 180 km. Jeżeli obiekt ten znajduje się na orbicie kołowej, to okres orbitalny wynosi co najmniej 12 dni[9][10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o (136472) Makemake w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.) [dostęp 2025-02-22]
- ↑ a b c Wm. Robert Johnston: List of Known Trans-Neptunian Objects. Johnston’s Archive, 2024-02-27. [dostęp 2025-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e Planeta karłowata Makemake nie ma atmosfery. ESO, 2012-11-21. [dostęp 2012-11-22]. (pol.).
- ↑ a b EKONews 065, str. 11
- ↑ JPL/NASA, What is a Dwarf Planet? [online], Jet Propulsion Laboratory, 22 kwietnia 2015 [dostęp 2022-01-19] (ang.).
- ↑ a b M.E. Brown et al.. Methane and Ethane on the Bright Kuiper Belt Object 2005 FY9. „The Astronomical Journal”. 133, s. 284-289, 2007. DOI: 10.1086/509734.
- ↑ Dwarf Planets and their Systems. Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN)
- ↑ AstDys Makemake Ephemerides. Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. [dostęp 2025-02-22]. (ang.).
- ↑ HubbleSite – NewsCenter – Hubble Discovers Moon Orbiting the Dwarf Planet Makemake (04/26/2016) – The Full Story [online], hubblesite.org [dostęp 2016-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-26].
- ↑ Radosław Kosarzycki: Hubble odkrywa księżyc planety karłowatej Makemake. Puls Kosmosu. [dostęp 2016-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-14)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Diagram orbity (136472) Makemake w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.)
- (136472) Makemake w bazie Minor Planet Center (ang.)
