Norma językowa

Norma językowa – pojęcie z zakresu językoznawstwa normatywnego. Norma opisuje elementy systemu językowego uznawane za wzorcowe i poprawne, motywując to względami historycznymi, tradycją i kulturą językową, estetyką i uzusem. Powstanie normy językowej wymaga jej skodyfikowania i pojawia się w związku z powstaniem literatury piśmienniczej w danym języku. Norma językowa kodyfikuje przede wszystkim formę pisaną danego języka.

Kodyfikacja normatywna obejmuje gramatykę (normatywną), ortografię (zasady pisowni), ortofonię (zasad wymowy) oraz słowniki poprawnościowe. Tylko na gruncie normy możliwe jest mówienie o błędzie językowym.

Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały właśnie na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny; do XIX w. wszystkie gramatyki były normatywne.

Rodzaje norm językowych

We współczesnym piśmiennictwie językoznawczym przyjmuje się dwa rodzaje normy językowej:

• Norma wzorcowa – zbiór elementów języka akceptowanych przez większość ogółu użytkowników danego języka, zwłaszcza przez osoby, które znajomość języka wyniosły z domu, mają co najmniej średnie wykształcenie i traktują język jako wartość. Akceptacja elementów normy wzorcowej jest uzależniona od znajomości historii języka przy dużym wpływie takich elementów jak tradycja językowa.
• Norma użytkowa – na którą składają się elementy używane w kontaktach nieformalnych, niekoniecznie zgodne z tradycją bądź systemem językowym, a także najbardziej ekspresywne. Normy użytkowe wynikają ze stosowania języka jako wartości użytkowej: komunikacyjnej, perswazyjnej itp.

Norma a język mówiony

Stosunek normy do faktycznie używanego języka może być różny. Współczesny język polski jest przykładem dużej zgodności między językiem pisanym, językiem mówionym, a językiem potocznym. Różnice między kodyfikacją normy wzorcowej, normy użytkowej a faktycznie używanym językiem potocznym można określić jako niewielkie. Taka sytuacja jest raczej wyjątkiem niż zasadą. W Polsce związana jest ze szczególnym rozwojem polszczyzny po II wojnie światowej. Według Mirosława Bańko istnieją trzy podejścia do normy językowej: pierwsze bezwzględne, nieuznające kompromisów, następnie stopniujące błędy językowe, które w pewnych okolicznościach mogą być tolerowane, wreszcie liberalne, które gotowe są uznać daną formę za błędną tylko w konkretnych okolicznościach.

W odniesieniu do wielu języków skodyfikowana norma językowa obejmuje praktycznie tylko język pisany. Faktycznie używana forma języka mówionego odbiega znaczenia od formy pisanej i nie są to tylko różnice będące wynikiem odmienności języka mówionego, potocznego. Bywa, że język pisany jest w ogóle synonimem języka literackiego np. w języku czeskim spisovná čeština (język czeski pisany). Jako język potoczny praktycznie nie funkcjonuje. W Czechach (kraina geograficzna) de facto standardem języka potocznego jest obecná čeština (dosłownie język ogólny, powszechny) różniąca się od języka pisanego na płaszczyźnie fleksji, morfologii i syntaktycznej. Z jeszcze bardziej drastycznym przykładem spotykamy się w odniesieniu do języka niemieckiego w Szwajcarii. Norma pisana różni się tylko w szczegółach od standardowej niemczyzny używanej w Niemczech, Austrii i używana jest głównie w formie pisanej, zaś formy ustnej używa się w szkolnictwie (jednak zajęcia np. z matematyki odbywają się bardzo często w dialekcie), w radiu i telewizji (obok dialektu) i w kontaktach z obcokrajowcami. Język ten nie funkcjonuje (w przeciwieństwie np. do Niemiec) jako język potoczny. W codziennej komunikacji używany jest schwyzerdütsch (dialekt szwajcarski, należący do dialektów alemańskich). Dialekt używany jest jednak także w sytuacjach oficjalnych (np. w parlamencie).

Norma językowa zmienia się w czasie i jest wewnętrznie zróżnicowana. Współczesne ujęcia normatywne polszczyzny wyróżniają:

• normę wzorcową,
• normę użytkową.

Norma pisowni

Normatyzowaniem pisowni zajmuje się ortografia. W językach posługujących się alfabetami rzadko się zdarza, aby norma dopuszczała kilka form pisowni danego słowa. Problem dotyczy głównie wyrazów obcych.

Zobacz też

• akceptowalność
• kompetencja językowa

Bibliografia

• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Red. Kazimierz Polański. Wrocław: Ossolineum, 1999. ISBN 83-04-04445-5.