Norma językowa

Norma językowa – pojęcie z zakresu językoznawstwa normatywnego. Norma opisuje elementy systemu językowego uznawane za wzorcowe i poprawne, motywując to względami historycznymi, tradycją i kulturą językową, estetyką i uzusem. Powstanie normy językowej wymaga jej skodyfikowania i pojawia się w związku z powstaniem literatury piśmienniczej w danym języku. Norma językowa kodyfikuje przede wszystkim formę pisaną danego języka.

Kodyfikacja normatywna obejmuje gramatykę (normatywną), ortografię (zasady pisowni), ortofonię (zasad wymowy) oraz słowniki poprawnościowe. Tylko na gruncie normy możliwe jest mówienie o błędzie językowym.

Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały właśnie na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny.

Norma a język mówiony

Stosunek normy do faktycznie używanego języka może być różny. Współczesny język polski jest przykładem dużej zgodności między językiem pisanym, językiem mówionym, a językiem potocznym. Różnice między kodyfikacją normy wzorcowej, normy użytkowej a faktycznie używanym językiem potocznym można określić jako niewielkie. Taka sytuacja jest raczej wyjątkiem niż zasadą. W Polsce związana jest ze szczególnym rozwojem polszczyzny po II wojnie światowej.

W odniesieniu do wielu języków skodyfikowana norma językowa obejmuje praktycznie tylko język pisany. Faktycznie używana forma języka mówionego odbiega znaczenia od formy pisanej i nie są to tylko różnice będące wynikiem odmienności języka mówionego, potocznego. Bywa, że język pisany jest w ogóle synonimem języka literackiego np. w języku czeskim spisovná čeština (język czeski pisany). Jako język potoczny praktycznie nie funkcjonuje. W Czechach (kraina geograficzna) de facto standardem języka potocznego jest obecná čeština (dosłownie język ogólny, powszechny) różniąca się od języka pisanego na płaszczyźnie fleksji, morfologii i syntaktycznej. Z jeszcze bardziej drastycznym przykładem spotykamy się w odniesieniu do języka niemieckiego w Szwajcarii. Norma pisana różni się tylko w szczegółach od standardowej niemczyzny używanej w Niemczech, Austrii i używana jest głównie w formie pisanej, zaś formy ustnej używa się w szkolnictwie (jednak zajęcia np. z matematyki odbywają się bardzo często w dialekcie), w radiu i telewizji (obok dialektu) i w kontaktach z obcokrajowcami. Język ten nie funkcjonuje (w przeciwieństwie np. do Niemiec) jako język potoczny. W codziennej komunikacji używany jest schwyzerdütsch (dialekt szwajcarski, należący do dialektów alemańskich). Dialekt używany jest jednak także w sytuacjach oficjalnych (np. w parlamencie).

Norma językowa zmienia się w czasie i jest wewnętrznie zróżnicowana. Współczesne ujęcia normatywne polszczyzny wyróżniają:

• normę wzorcową,
• normę użytkową.

Norma pisowni

Normatyzowaniem pisowni zajmuje się ortografia. W językach posługujących się alfabetami rzadko się zdarza, aby norma dopuszczała kilka form pisowni danego słowa. Problem dotyczy głównie wyrazów obcych.