53°05′28″N 18°33′29″E/53,091111 18,558056Obserwatorium Astronomiczne UMK w Piwnicach
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Data założenia |
1947 |
| Dziedzina | |
Położenie na mapie gminy Łysomice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu toruńskiego  | |
| 53°05′28″N 18°33′29″E/53,091111 18,558056
| |
| Strona internetowa | |
Obserwatorium Astronomiczne UMK w Piwnicach (formalnie Instytut Astronomii) – ośrodek astronomiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Piwnicach koło Torunia, kształcący studentów Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, a także służący obserwacji kosmosu, badaniom naukowym, popularyzacji wiedzy o wszechświecie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obserwatorium założone zostało staraniem prof. Władysława Dziewulskiego i prof. Wilhelminy Iwanowskiej, pracowników naukowych toruńskiego uniwersytetu, a poprzednio Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wystąpili oni z apelem o pomoc w wyposażeniu tworzonej placówki. W 1947 roku wypożyczyli na 100 lat od Harvard College Observatory astrograf Henry'ego Drapera pochodzący z 1891 roku. Astrograf został uruchomiony w 1949 roku. Pierwsza przesyłka z książkami, czasopismami i mapami nieba dotarła z biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która to ofiarowała posiadane dublety[1]. Podjęto decyzję o zlokalizowaniu obserwatorium astronomicznego w miejscowości Piwnice, ok. 13 km na północ od Torunia. Pomiędzy Piwnicami a Toruniem znajduje się pas lasów, w tym rezerwat przyrody Las Piwnicki o obszarze ponad 37 ha, ograniczający wpływ miasta na obserwacje[2]. W 1957 roku zbudowano budynek z pomieszczeniami biurowymi, technicznymi i noclegowymi. Pięć lat później zaczął działać teleskop 90 cm systemu Schmidta-Cassegraina. W 1989 roku uruchomiono teleskop systemu Cassegraina 60 cm[3].
Od 2003 roku Obserwatorium realizuje unikatowy w skali świata projekt przeszukiwania nieba na częstotliwości 30 GHz w ramach programu Unii Europejskiej FARADAY. Udostępniane jest ono do zwiedzania, które koordynuje Fundacja Aleksandra Jabłońskiego.
Od 1 października 2019 roku, zarządzeniem Rektora UMK, Obserwatorium Astronomiczne UMK funkcjonuje jako Instytut Astronomii[4].
W 2020 roku radioteleskop RT4 przeszedł gruntowną renowację[5].
Na początku 2020 roku Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Toruniu wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie wpisania Obserwatorium Astronomicznego do rejestru zabytków[6].
Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]
Centrum astronomii umieszczono w zabytkowym XIX-wiecznym dworze, a w otaczającym go parku jesienią 1947 roku rozpoczęto budowę pierwszego budynku z rozsuwaną kopułą. Kolejne pawilony kryjące teleskopy optyczne, umieszczone w kopułach z rozsuwanymi dachami zbudowano w latach 50. i 60. XX wieku[7].
Znalazły się w nich m.in.:
| Nazwa | Uwagi |
|---|---|
| astrograf Henry'ego Drapera | wypożyczony Obserwatorium na 100 lat z Obserwatorium Harvardzkiego, odrestaurowany w 2018 roku przez studentów pracowników i studentów działających w Pracowni Konserwacji Zabytków Metalowych (Wydziału Sztuk Pięknych UMK) Koło Naukowe Studentów Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki UMK, Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu |
| teleskop Schmidta-Cassegraina | największy w Polsce teleskop optyczny o średnicy lustra 90 cm |
| teleskop Cassegraina | o średnicy 60 cm |
W latach późniejszych profil badawczy obserwatorium skoncentrował się na radioastronomii. tego względu wybudowano w nim dwa radioteleskopy:
| Nazwa | Opis | Uwagi |
|---|---|---|
| RT-3 | ma 15 m średnicy, został oddany do użytku w 1979 roku | |
| RT4 Kopernik | ma 32 m średnicy, oddany do użytku w 1994 roku (jest to największy radioteleskop w Europie Środkowej)[8] | radioteleskop RT-4 doczekał się swojego własnego profilu na portalu Facebook, prowadzonego przez jego operatorów. |
Wybrani pracownicy[edytuj | edytuj kod]
Wśród pracowników Obserwatorium Astronomicznego warto wymienić następujących naukowców[9]:
- prof. Władysław Dziewulski (1878–1962) – polski astronom, profesor USB w Wilnie, współzałożyciel Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Obserwatorium Astronomicznego w Piwnicach.
- prof. Wilhelmina Iwanowska (1905–1999) – polska astronom i radioastronom, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
- prof. Aleksander Wolszczan (ur. 1946) – polski astronom, odkrywca pierwszych planet spoza Układu Słonecznego, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, wyróżniony Torunianin XX wieku. W 1991 roku przy pomocy radioteleskopu w Arecibo (Portoryko) odkrył trzy planety poza Układem Słonecznym. W 1992 roku otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za odkrycie pierwszego pozasłonecznego układu planetarnego. Wyróżniony przez wiele instytucji naukowych i czasopism specjalistycznych, m.in.: pismo Nature jako autor jednego z 15 fundamentalnych odkryć z dziedziny fizyki upublicznionych przez wydawnictwo. Jest także profesorem na Uniwersytecie Stanowym Pensylwanii.
- prof. Andrzej Woszczyk (1935–2011) – astronom, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, prezes Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Polska Akademia Nauk[edytuj | edytuj kod]
Na terenie obserwatorium działa Zespół Fizyki Plazmy Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk
Galeria[edytuj | edytuj kod]
32-metrowy radioteleskop RT-4, został oddany do użytku w 1994 roku
15-metrowy radioteleskop, został oddany do użytku w 1979 roku
Widok ogólny na obserwatorium w Piwnicach: w oddali oba radioteleskopy (32 i 15 m) i obserwatorium astronomiczne, w parku obserwatorium i zabytkowe teleskopy optyczne
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Początki obserwatorium - Instytut Astronomii - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, astro.umk.pl [dostęp 2022-12-03].
- ↑ JW Web Development, Toruń, Atrakcje Torunia, Przewodnik po Toruniu, Zwiedzanie Torunia z przewodnikiem, Przewodnicy miejscy Toruń przewodnik miejski Informacja turystyczna, Zabytki Torunia i kujawsko-pomorskiego, Muzea, Historia, Pierniki toruńskie, Twierdza Toruń, www.turystyka.torun.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 110, ISBN 978-83-927097-1-8 [dostęp 2023-01-16].
- ↑ Wiadomości - Uniwersytet Mikołaja Kopernika, www.umk.pl [dostęp 2019-11-11] (pol.).
- ↑ https://portal.umk.pl/pl/article/radioteleskop-rt4-jak-nowy
- ↑ Obserwatorium w podtoruńskich Piwnicach stanie się zabytkiem - Polskie Radio PiK, www.radiopik.pl [dostęp 2020-02-29].
- ↑ Centrum Astronomii | Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, www.ca.umk.pl [dostęp 2017-12-03] (ang.).
- ↑ Obserwatorium astronomiczne w Piwnicach, www.it.torun.pl [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-05].
- ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika, www.umk.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
