Sokół nowozelandzki
| Falco novaeseelandiae[1] | |||
| Gmelin, 1788 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sokół nowozelandzki | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Sokół nowozelandzki[3] (Falco novaeseelandiae) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Jedyny żyjący endemiczny ptak drapieżny Nowej Zelandii. Lokalnie nazywa się go „jastrzębiem z buszu” lub krogulcem. Często mylony jest z większym i bardziej pospolitym błotniakiem moczarowym (Circus approximans).
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]
Spotyka się go w gęstym buszu i na stromych wzniesieniach na Wyspie Południowej. Jest rzadkim ptakiem na północnej granicy areału i w centralnej części Wyspy Północnej. Występuje także w niewielkim stopniu w regionie Northland. Mała populacja gnieździ się też na Wyspie Stewart i Wyspach Auckland. Na Wyspach Chatham znany jest tylko z kopalnych skamieniałości.
Jest to gatunek monotypowy (nie wyróżnia się podgatunków)[4][5]. Ze względu na rozmieszczenie rozróżnia się jednak 3 formy różniące się upierzeniem, rozmiarem, liczebnością i typem zasiedlanego biotopu[6]:
- sokół nowozelandzki z buszu – liczy 650 par lęgowych, które rozmnażają się na Wyspie Północnej i w północno-zachodniej części Wyspy Południowej,
- forma południowa – wykryto 200 par lęgowych, które gnieżdżą się w Parku Narodowym Fiordland (południowo-zachodnia część Wyspy Południowej), na Wyspie Stewart i otaczających ją wysepkach, oraz na Wyspach Auckland,
- forma wschodnia – ok. 3150 par lęgowych na otwartych przestrzeniach we wschodniej części Wyspy Południowej.
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Ulubionymi siedliskami ptaka są obszary zalesione i gęsty busz. Potrafi się jednak dostosować do innych biotopów – zasiedla lasy gospodarcze, wylesienia przeznaczone na pastwiska dla hodowli owiec, rozległe łąki i zakrzewienia. Spotyka się go na terenach od poziomu morza po 1500 m n.p.m., choć lokalnie zalatuje do 2100 m n.p.m.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Ornitolodzy różnie opisywali tego ptaka – jako nietypowego sokoła lub krewniaka trzech południowoamerykańskich gatunków (sokoła rudogardłego F. deiroleucus, sokoła białogardłego F. rufigularis i sokoła rdzawobrewego F. femoralis). Jednakże analiza białek pobranych z piór sugeruje bliskie pokrewieństwo z australijskim sokołem brunatnym (F. berigora)[7].
Różni się od dużo większego błotniaka moczarowego (lokalnie Kāhu), który jest pospolitym gatunkiem w całej Nowej Zelandii, łapaniem innych ptaków w locie, a rzadkim spożywaniem padliny. Może być agresywny, co z pełną gwałtownością zachowania przejawia się w trakcie obrony swego terytorium. Notowano ataki sokoła nowozelandzkiego na psy, a nawet na ludzi.
Jest o około 1/3 mniejszy od błotniaka moczarowego. Długość ciała 40–50 cm; rozpiętość skrzydeł: samce około 60 cm, samice około 80 cm. Masa ciała: samce 240–350 g, samice 410–640 g[7].
Gniazdo
[edytuj | edytuj kod]Gniazda znajdują się w zagłębieniach na trawiastym podłożu lub w próchniczej glebie. Umiejscowienie może być różnorakie – pod skałami na nachylonych stokach lub pod polanami, gałęziami na ziemi[7][8]. Sprawia to jednak, że pisklęta i jaja są bezbronne w kontakcie z drapieżnikami.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Poluje zarówno z ukrycia, jak i z lotu szybującego. Falistym lotem przelatuje za zdobyczą między drzewami. Ofiary są łapane na ziemi i w powietrzu. Jego dieta jest bardzo zróżnicowana. Składa się głównie z ptaków małych i średnich o masie 10 g do około 1000 g, ale także ze ssaków do wielkości dorosłego zająca o wadze około 3 kg. Łapie też owady, jeśli na danym obszarze występują, gady, takie jak jaszczurki. Padlinę zdarza mu się jeść bardzo rzadko.
Status, zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sokoła nowozelandzkiego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) od 2022 roku; wcześniej, od 1988 był klasyfikowany jako gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened).
Pomimo objęcia ochroną od 1970 roku nadal uważa się go za gatunek o stosunkowo wysokim ryzyku wymarcia; prawdopodobnie jednak nigdy nie był to ptak pospolity. Ogólną populację sokoła nowozelandzkiego w 1978 roku szacowano na 3700–4400 par lęgowych, czyli ok. 7400 do 8800 osobników dorosłych; obecna liczba może być mniejsza ze względu na niszczenie naturalnych siedlisk, grabieże jaj i młodych przez gatunki inwazyjne i prześladowania przez ludzi[6].
Program ochrony sokołów w winnicach
[edytuj | edytuj kod]W latach 2005–2010 Ministerstwo Rolnictwa i Leśnictwa Nowej Zelandii sfinansowało program ochrony ptaków wędrownych (żyjących w winnicach regionu Marlborough), w którym sokoły pełnią rolę kontrolną[9]. Początkowo przeniesiono cztery sokoły do winnic z sąsiednich wzniesień. Po wypuszczeniu kolejnych 15 ptaków rozpoczęły one sezon lęgowy – po raz pierwszy na tym terenie od 150 lat[10]. Głównym zagrożeniem dla sokołów nowozelandzkich w tym regionie jest porażenie prądem po kontakcie z przewodami lub transformatorami rozdzielczymi – w ten sposób zginęło pięć sokołów w 2006[10].
Znaczenie w kulturze człowieka
[edytuj | edytuj kod]Sylwetka sokoła nowozelandzkiego znajduje się na rewersie nowozelandzkiego banknotu 20-dolarowego. Dwukrotnie był przedstawiony na znaczkach pocztowych. W 2006 roku wydano również 5-dolarową monetę kolekcjonerską z jego wizerunkiem[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Falco novaeseelandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Falco novaeseelandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-07].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-07]. (ang.).
- ↑ New Zealand Falcon (Falco novaeseelandiae). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)]. (ang.).
- ↑ a b Species factsheet: Falco novaeseelandiae. BirdLife International. [dostęp 2022-08-21]. (ang.).
- ↑ a b c Marchant, S. & Higgins, P.J.: Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. T. 2: Raptors to lapwings. Melbourne: Oxford University Press, 1993, s. 279–291. ISBN 0-19-553069-1.
- ↑ C.J.R. Robertson: Reader's Digest Complete Book of New Zealand Birds. Surry Hills, NSW: Reader's Digest, 1985, s. 154–155. ISBN 0-949819-97-2.
- ↑ SFF Project Summary, Ministry of Agriculture and Forestry, 25 lutego 2010 [zarchiwizowane z adresu 2010-05-22] (ang.).
- ↑ a b The Ministry of Agriculture and Forestry's Sustainable Farming Fund (SFF): Falcons Return to Wairau Plain. 2007-12-07. [dostęp 2011-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-11)]. (ang.).
- ↑ Falcon Coins. stamps.nzpost.co.nz. [dostęp 2010-05-31]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Seaton, R.; Hyde, N.: New Zealand falcon. [w:] New Zealand Birds Online [on-line]. [dostęp 2020-09-07]. (ang.).
- Sokół nowozelandzki w Departamencie Ochrony Środowiska Nowej Zelandii (ang.)
- Sokół nowozelandzki w Encyklopedii Ara z Nowej Zelandii (ang.)
- Opis sokoła nowozelandzkiego na stronie Wingspan Bird of Prey Trust (ang.)
- Różne informacje o sokole nowozelandzkim na stronie Native Birds Taranaki, NZ Falcon & Taranaki Bats. nzfalcon.org.nz. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-13)]. (ang.)
- Porozumienie o włączeniu ochrony sokoła w zarządzanie winnicami Nowej Zelandii (ang.)