Kazimierz I Odnowiciel

Kazimierz I Odnowiciel, grafika Aleksandra Lessera

Polska za panowania Kazimierza I Odnowiciela

Kazimierz I Karol Odnowiciel (ur. 25 lipca 1016, zm. 19 marca 1058 w Poznaniu) – książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1034-1058 (z przerwami), syn Mieszka II i Rychezy.

Polska około 1041 roku

Po śmierci ojca, w 1034 objął władzę w zniszczonym kryzysem lat poprzednich państwie. Próbował wzmocnić władzę monarszą, co spotkało się ze sprzeciwem możnowładztwa. Książę został wygnany na Węgry, skąd wyjechał później do Niemiec. W kraju zapanował chaos. Brak centralnej władzy spowodował samowolę, a nawet tworzenie przez możnych własnych państewek wewnątrz granic państwa (Masław na Mazowszu). Doszło do reakcji pogańskiej i powstania ludowego, a w 1039(?) najazdu księcia Czech Brzetysława.

Dopiero w 1039, a być może 1040 Kazimierz powrócił do kraju, przystępując do odbudowy zniszczonej organizacji państwowej i kościelnej. W polityce zagranicznej oparł się na sojuszu z Rusią. W 1047 ostatecznie pokonał Masława i przywrócił polskie panowanie na Mazowszu. Przeniósł z Gniezna do Krakowa główny ośrodek władzy państwowej i odnowił tamtejsze biskupstwo. Ufundował opactwo benedyktynów w Tyńcu (1044). Zbrojnie opanował też zagarnięty przez Czechów Śląsk (1050), jednak na zjeździe w Kwedlinburgu w 1054 zgodził się płacić za niego Czechom coroczny trybut.

Panowanie

W 1026 został oddany do któregoś z polskich klasztorów, prawdopodobnie jedynie w celu zdobycia wykształcenia. Domniemane istnienie Bolesława Zapomnianego i połączona z tym hipoteza, że Kazimierz złożył profesję zakonną i został oblatem, a w 1034 r. dostał dyspensę i wystąpił z zakonu nie cieszy się obecnie wśród historyków i publicystów większą popularnością. Po śmierci Mieszka ster rządów zapewne chciała przejąć Rycheza, być może wcześniej skłócona z mężem. Kazimierz ulegał woli ambitnej matki. Ona sama najprawdopodobniej wywiozła z kraju koronę królewską Mieszka II (w okresie rządów Bezpryma), co obecnie odczytuje się jako przejaw dbałości o prawa syna do tronu. Kazimierz nie zdołał się jednak koronować ze względu na trudności wewnętrzne (możni nie życzyli sobie koronacji) i zewnętrzne (sprzeciw Cesarstwa).

Wielkopolska uległa buntowi ludowemu skierowanemu przeciwko możnowładcom oraz Kościołowi i nastąpił masowy powrót do pogaństwa. Na Mazowszu powstało oddzielne państwo Miecława (Masława). Na Pomorzu władzę przejęła miejscowa dynastia. W 1038, wykorzystując sytuację wewnętrzną Polski i panujące bezkrólewie, książę czeski Brzetysław I najechał zbrojnie Polskę, rabując ogromne bogactwa. Złupił on Wielkopolskę, niszcząc siedziby biskupie w Poznaniu i Kruszwicy. Ze zdewastowanej stolicy kraju, Gniezna, wywiózł do Pragi relikwie św. Wojciecha, Radzyma Gaudentego i pięciu eremitów, krzyż złoty ofiarowany przez Mieszka I, który ważył trzy razy tyle co on sam, złote tablice wysadzane klejnotami i wiele innych kosztowności. Jak pisał Gall Anonim: "I tak długo wspomniane miasta pozostawały w opuszczeniu,że w kościele św. Wojciecha Męczennika i św Piotra Apostoła dzikie zwierzęta znalazły legowiska." Ponadto żołnierze czescy zburzyli budowle sakralne w Poznaniu, które zostały wzniesione przez Mieszka I na uroczystość chrztu Polski, a także splądrowali grobowiec tego władcy, czego dowodem była m.in. czeska moneta odnaleziona w ruinach. Brzetysław zrujnował również zamek oraz kościół kamienny na wyspie Jeziora Lednickiego w Wielkopolsce. Z Giecza, którego ludność poddała się bez walki, przesiedlił licznych rzemieślników do Czech, do miejscowości zwanej odtąd Hedčany (od czeskiej nazwy Giecza – Hedeč). W drodze powrotnej Brzetysław zabrał Polsce Śląsk oraz Małopolskę.

Kazimierz, przebywający dotychczas na Węgrzech, udał się do Niemiec, gdzie w 1039 nowy cesarz, Henryk III, udzielił mu militarnego (hufiec ok. 500 ciężkozbrojnych rycerzy niemieckich) i finansowego wsparcia. Cesarz obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. Pomoc okazał również książę ruski Jarosław Mądry. Kazimierz pojął za żonę jego siostrę, Marię Dobroniegę. Odnowiciel powrócił do Wielkopolski, a na mocy układu w Ratyzbonie z 1041, Brzetysław zrzekł się wszystkich ziem polskich (w tym Małopolski), poza częścią Śląska. Niezniszczony Kraków stał się główną siedzibą polskiego księcia.

W 1047 roku, przy wsparciu zbrojnym Jarosława, Kazimierz zaatakował Mazowsze i pokonał Miecława. Przyłączył wówczas Mazowsze oraz zapewne Pomorze Gdańskie, jako że w bitwie zostali pokonani sojusznicy Miecława – książęta pomorscy. W 1050 roku Kazimierz Odnowiciel wyprawił się na Śląsk i zajął go. Spór o ziemie te rozstrzygnięto ostatecznie na zjeździe w Kwedlinburgu. Śląsk pozostał przy Polsce, a Kazimierz Odnowiciel zobowiązał się płacić Czechom coroczny trybut w wysokości 500 grzywien srebra i 30 złota.

W 1046 odnowił biskupstwo krakowskie. Nowym biskupem został mnich iroszkocki Aron. W 1051 odnowione zostało biskupstwo wrocławskie z siedzibą w Ryczynie, które prawdopodobnie podporządkowano zwierzchnictwu metropolity magdeburskiego. Władcy nie udało się bowiem odnowić arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Przypisuje mu się fundację klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Zamiast utrzymywać stałą drużynę wojów zapoczątkował on zwyczaj nadawania ziemi rycerzom w zamian za służbę wojskową. Starania o odbudowę kraju z kryzysu sprawiły, iż Kazimierz został obdarzony przydomkiem Odnowiciela.

Kazimierz Odnowiciel zmarł 19 marca 1058 roku w Poznaniu, a jego ciało spoczywa w Katedrze Poznańskiej.

Bolesław Zapomniany

Ze względu na ubóstwo źródeł pisanych z tego okresu niejasna jest kwestia Bolesława Zapomnianego, domniemanego starszego brata Kazimierza I, który miał panować w latach 1034-1038.

Argumenty dyskusji pomiędzy historykami co do faktyczności istnienia księcia Bolesława opisane zostały w jego biogramie.

Rodzina

Małżeństwo i potomstwo

Kazimierz Odnowiciel prawdopodobnie w 1041 roku poślubił Dobroniegę (ur. w okr. 1010–1016, zm. 13 grudnia 1087) – córkę Włodzimierza I Wielkiego. Z tego małżeństwa pochodzili:

• Bolesław II Śmiały (ur. ok. 1042, zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082) – książę Polski (1058-1076), król Polski (1076-1079),
• Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 4 czerwca 1102) – książę Polski (1079-1102),
• Mieszko (ur. 16 kwietnia 1045, zm. 28 stycznia 1065) – hipotetyczny książę Kujaw od 1058,
• Świętosława Swatawa (ur. zap. 1046–1048, zm. 1 września 1126) – żona Wratysława II, z dynastii Przemyślidów, księcia ołomunieckiego (1055-1056, 1058-1061), księcia Czech (1061-1085) oraz króla Czech (1085-1092),
• Otto (ur. zap. 1047 lub 1048, zm. zap. 1048) – otrzymał imię po Ottonie, księciu Szwabii; późne źródła myliły go z Ottonem I Pięknym, księciem morawskim; teorię tą obalił ostatecznie Oswald Balzer.

Genealogia

Bolesław I Chrobry ur. 967 zm. 17 VI 1025

Emnilda ur. w okr. 970–975 zm. 1016 lub 1017

Ezzon ur. 955 zm. 21 V 1034

Matylda ur. 980 zm. 4 XI 1025

Mieszko II Lambert ur. 990 zm. 10 V 1034

Rycheza ur. ok. 993 zm. 21 III 1063

		Dobroniega ur. w okr. 1010–1016 zm. 13 XII 1087 OO   ok. 1041		Kazimierz I Odnowiciel (ur. 25 VII 1016, zm. 28 XI 1058)
Bolesław II Śmiały  ur. ok. 1042  zm. 2 lub 3 IV 1081 lub 1082		Władysław I Herman  ur. ok. 1043  zm. 4 VI 1102		Mieszko  ur. 16 IV 1045  zm. 28 I 1065		Świętosława Swatawa  ur. w okr. 1046-1048  zm. 1 IX 1126		Otto  ur. w okr. 1047-1048  zm. zap. 1048

Następstwo

Kazimierz miał czterech synów, jego następcą został Bolesław II Śmiały (Szczodry), a po jego wygnaniu władzę objął drugi syn Odnowiciela – Władysław I Herman.

Zobacz też

• historia Polski (do 1138)
• Piastowie
• władcy Polski
• Bolesław Zapomniany
• Bolesław Chrobry

Bibliografia

Bibliografia

• Kosmas, Kosmasa Kronika Czechów, Warszawa 1968.

Opracowania

• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa-Wrocław (1992).
• Jurek T., Ryczyn biskupi, "Roczniki historyczne" (1994).
• Matla-Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań 2008.
• Szczur S., Historia Polski: średniowiecze, Kraków 2002, ISBN 83-08-03273-7.

Linki zewnętrzne

• Obraz z roku 1828 przedstawiający Kazimierza Odnowiciela autorstwa Jana Bogumiła Jacobiego