Połock

Połock

Sobór bazylianów pw. św. Zofii
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Populacja (2010) • liczba ludności	82 800
Nr kierunkowy	+375 0214
Kod pocztowy	211291, 211400 – 211402, 211404 – 211415, 211422
Tablice rejestracyjne	2
Położenie na mapie Białorusi Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN", "stopniN", "stopniE", "sekundE", "minutE" oraz "minutN".

Połock w XIV wieku

Plik:Połacak, Rynak. Полацак, Рынак (1910).jpg

Kościół jezuitów pw. św. Stefana (1910)

Kościół pw. św. Andrzeja Boboli

Kościół św. Barbary

Kościół dominikanów (1913)

Połock (biał. Полацк, Połack, biał.-taraszk. Полацак, ros. Полоцк) – miasto na Białorusi, u ujścia Połoty do Dźwiny, ok. 82,8 tys. mieszkańców (2010). Centrum rejonu połockiego. Przemysł elektromaszynowy (w tym zbrojeniowy), chemiczny, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, mineralny, drzewny, spożywczy, węzeł komunikacyjny, port lotniczy; muzea.

Historia

Kronika Powieść minionych lat wymienia po raz pierwszy Połock pod datą 862. Według Latopisu Nikonowskiego, już w 865 gród został zdobyty przez kijowskie drużyny Dira i Askolda i do połowy X w. pozostawał w zależności od Rusi. W połowie wieku wraz z całym Księstwem połockim uniezależnia się pod rządami księcia Rogwołoda, którego ok. 980 r.pokonuje, zabija i ponownie wciela Połock do Rusi Kijowskiej, książę kijowski Włodzimierz Wielki. Jednak jego syn z córką Rogwołoda Rognedą – Iziasław praktycznie uniezależnia Połock od Kijowa. W okresie panowania Wsiesława Czarodzieja, powstaje najsłynniejsza budowla miasta – sobór św. Zofii.

Być może jeszcze za życia Włodzimierza Wielkiego, z pewnością zaś w XI w., Połock stał się stolicą eparchii. Pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1105. Mimo przyjęcia chrześcijaństwa miasto pozostawało przy tym nadal ośrodkiem tolerowanego przez władze pogaństwa. W XII w. w Połocku żyła i pracowała prawosławna mniszka i późniejsza święta Eufrozyna Połocka. Założyła ona w mieście dwa monastery, męski i żeński.

Dzięki sprzecznościom wewnętrznym i rozbiciu dzielnicowemu Rusi Kijowskiej połocka linia Rurykowiczów utrzymuje (z krótkimi przerwami) do początków XV w. niezależność państwa, a Połock – status stolicy Księstwa połockiego.

Na początku XIV w. księstwo połockie opanowali Litwini. Stało się ono uposażeniem młodszych synów wielkich książąt. Odrębność księstwa zlikwidował wielki książę Witold i oddał je w zarząd mianowanym przez siebie starostom. Miastu w 1498 r. nadano prawo magdeburskie, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. Reforma administracyjna z początków XVI w. przeprowadzona przez Aleksandra Jagiellończyka uczyniła z byłego księstwa województwo i Połock w latach 1500 – 1772 był stolicą województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 wojska moskiewskie cara Iwana IV Groźnego zdobyły miasto 15 lutego 1563, topiąc w Dźwinie wszystkich połockich Żydów. Dzięki późniejszej unii lubelskiej z 1569 między Polską i Litwą, inicjatywę odzyskania utraconych terytoriów na wschodzie podjęły wojska polskie króla Stefana Batorego, które przy wsparciu sił litewskich i węgierskich 30 sierpnia 1579 odbiły Połock oraz część województwa połockiego. Sukces ten stał się preludium do późniejszych znakomitych sukcesów Batorego na terenach wschodniej Europy.

Stefan Batory założył w mieście kolegium jezuitów, w którym pierwszym rektorem był ksiądz Piotr Skarga. W związku z tym Połock, którego ludność w przeważającej większości wyznawała prawosławie (podobnie jak w całym województwie połockim) stał się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej. W kolegium wykładali m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski (1626–1628), poeta. Później (w latach 1635–1638) rektorem był ksiądz Wojciech Slaski, a dwukrotnie (w latach 1663–1670 i 1675–1677) rektorem był Mikołaj Slaski. W roku 1653 w Połocku przebywał późniejszy święty katolicki Andrzej Bobola.

W 1596 arcybiskup połocki Herman Zahorski podpisał akt unijny, przechodząc do nowo utworzonego Kościoła unickiego razem z całą administraturą. Nie oznaczało to automatycznego przyjęcia unii przez prawosławne mieszczaństwo Połocka; postępy unii były w mieście i w regionie powolne. W 1617 unickim biskupem połockim został Jozafat Kuncewicz. Jego gorliwość przy szerzeniu unii, połączona ze stosowaniem administracyjnych środków nacisku, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktu prawosławno-unickiego. W 1623 hierarcha zginął w Witebsku z rąk tłumu prawosławnych mieszczan. W następstwie tego wydarzenia władze odebrały prawosławnym wszystkie świątynie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu.

Począwszy od 1633 na terytorium unickiej archidiecezji połockiej funkcjonowała równolegle prawosławna eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska (białoruska).

W 1705 r. miała tu miejsce masakra bazylianów dokonana przez cara Piotra I, który zamierzał zniszczyć Kościół unicki. Połock znajdował się na terenie I Rzeczypospolitej do 1772 roku, później w Imperium Rosyjskim.

W 1812 roku powstała w mieście Akademia Połocka będąca następczynią Kolegium.

W 1839 synod połocki ogłosił likwidację unii brzeskiej na ziemiach zabranych. Odczytanie stosownego aktu miało miejsce w katedrze unickiej, przekształconej następnie w prawosławną (wzniesionej na miejscu średniowiecznego soboru św. Zofii). Od 1833 Połock na nowo był siedzibą eparchii prawosławnej i pozostaje nią nadal.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej 21 września 1919 roku Wojsko Polskie odbiło z rąk bolszewików przedpole miasta położone na południowym brzegu Dźwiny. Wycofujący się bolszewicy wysadzili most kolejowy i podpalili drewniany. 22–25 września siły polskie opanowały cały Połock. 10 października w wyniku kontrataku, 52. Dywizja Strzelców Armii Czerwonej ponownie zajęła miasto, jednak 3 listopada polska 1 Dywizja Litewsko-Białoruska raz jeszcze zajęła przedmieścia, wypierając bolszewików na północny brzeg Dźwiny. Po II wojnie światowej miasto znalazło się w ZSRR. Od 1991 miasto w niepodległej Białorusi.

Zabytki

• kościół jezuitów (katedra) św. Mikołaja i kolegium
• Sobór św. Zofii w Połocku (Sofijska, 1748–1765, arch. Jan Krzysztof Glaubitz). Katedra znajduje się na dawnym wzgórzu zamkowym, na miejscu starszych świątyń pod tym samym wezwaniem.
• Cerkiew Przemienienia Pańskiego
• Klasztor Bernardynów z 1758 r.
• Klasztor Franciszkanów w Połocku z 1628 r.
• Cerkiew Objawienia Pańskiego – pozostałości po dawnym monasterze
• Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Eufrozyny Połockiej
• Cerkiew Opieki Matki Bożej z 1905
• Kościół św. Andrzeja Boboli z 1997 r.
• Zbór protestancki z 1900 roku
• Cmentarz
• dom cara Rosji Piotra I
• kościół dominikanów
• kościół Matki Boskiej

Flaga

Flaga Połocka została ustanowiona 20 stycznia 2006 roku rozporządzeniem prezydenta Białorusi nr 36.

Galeria

• 
  Widok na cerkiew Mądrości Bożej
• 
  Dwór Piotra I
• 
  Plac Wolności

Miasta partnerskie

• Friedrichshafen
• Elektrostal
• Gdańsk

Zobacz też

• Akademia Połocka
• Połoczanie
• Oblężenie Połocka
• województwo połockie
• Kościół ewangelicko-augsburski w Połocku

Bibliografia

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Linki zewnętrzne

• Szczegółowa historia Połocka w I Rzeczypospolitej i związków miasta z Polską, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• ePOLOTSK.com
• Połock, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 714 .