Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Świątynia chrześcijańska infobox}} |
→Historia kościoła: drobne redakcyjne |
||
Linia 78: | Linia 78: | ||
== Historia kościoła == |
== Historia kościoła == |
||
=== Od XI do XV wieku === |
=== Od XI do XV wieku === |
||
[[Parafia]] w Tulcach należy do najstarszych w archidiecezji poznańskiej. Obecny [[kościół (budynek)|kościół]] wzniesiony został być może w miejscu [[Drewno (technika)|drewnianej]] świątyni z [[XI wiek|XI wieku (choć |
[[Parafia]] w Tulcach należy do najstarszych w archidiecezji poznańskiej. Obecny [[kościół (budynek)|kościół]] z połowy XIII wieku wzniesiony został być może w miejscu [[Drewno (technika)|drewnianej]] świątyni z [[XI wiek|XI wieku]] (choć nie ma na to żadnych dowodów), również będącej fundacją Łodziów i pozostającej wówczas pod ich [[Mecenat|patronatem]]<ref name="test">{{cytuj stronę| url = http://www.tulce.archpoznan.org.pl/index.php/articles/view/id/20| tytuł = Historia kościoła na stronach parafii w Tulcach | data dostępu = 28 sierpnia 2008| autor = | język =}} </ref>. Jest to jeden z najstarszych ceglanych kościołów w Wielkopolsce<ref name="autonazwa3">{{cytuj stronę| url = http://www.powiat.poznan.pl/index.php?tpl=articles&id=153&gr=7&artcat=53| tytuł = Wokół Tulce| data dostępu = 28 sierpnia 2008| autor = | język =}}</ref>. Zdaniem [[Jan Długosz|Jana Długosza]] fundatorem pierwszej świątyni był [[Piotr Włostowic]], a dokonać miał tego ok. [[1140]]; przekaz ten nie znajduje jednak wystarczającego potwierdzenia<ref name="test"/>. |
||
Parafia tulecka została erygowana prawdopodobnie w [[XII wiek]]u. Tulce w tym okresie były bardziej znaczącym ośrodkiem, niż jest to obecnie, według przekazu Długosza miały się tu znajdować dwa kościoły parafialne<ref name="test"/>. W [[1363]] doszło między właścicielem Tulec Mikołajem Łodzią a biskupem poznańskim [[Jan z Lutogniewa|Janem V]] |
Parafia tulecka została erygowana prawdopodobnie w [[XII wiek]]u. Tulce w tym okresie były bardziej znaczącym ośrodkiem, niż jest to obecnie, według przekazu Długosza miały się tu znajdować dwa kościoły parafialne<ref name="test"/>. W [[1363]] kościół wzmiankowano po raz pierwszy, przy okazji porozumienia do jakiego doszło między właścicielem Tulec Mikołajem Łodzią a biskupem poznańskim [[Jan z Lutogniewa|Janem V]] w kwestii [[Przelew (prawo)|cesji]] [[dziesięcina|dziesięcin]] na utrzymanie kościoła, a tym samym do podziału dóbr tuleckich pomiędzy Łodziów a [[Doliwowie|Doliwów]]<ref name="test"/>. W [[1412]] wzmiankowana jest stojąca koło kościoła [[kaplica]]<ref name="test"/>. |
||
=== We władaniu Górków. Okres reformacji === |
=== We władaniu Górków. Okres reformacji === |
Wersja z 12:10, 8 lis 2018
2445 z dnia 22.12.1932 r.[1] | |||||||||||||
kościół parafialny sanktuarium maryjne | |||||||||||||
Widok od strony południowo-wschodniej | |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość |
Tulce | ||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||
Kościół | |||||||||||||
Parafia | |||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||
Cudowne wizerunki |
Matka Boża z Dzieciątkiem (rzeźba) | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie gminy Kleszczewo | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu poznańskiego | |||||||||||||
52°20′31,40″N 17°04′45,50″E/52,342056 17,079306 |
Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach – rzymskokatolicki kościół parafialny znajdujący się w Tulcach, wzniesiony w około połowy XIII wieku[2] z fundacji rodu Łodziów w stylu późnoromańskim, przebudowywany w XV i XVI wieku, rozbudowany w 1784. Kościół ten jest jednym z dziesięciu sanktuariów maryjnych na prawie papieskim znajdujących się na terenie archidiecezji poznańskiej[3]. Budowla znajduje się na turystycznym Szlaku Romańskim.
Historia kościoła
Od XI do XV wieku
Parafia w Tulcach należy do najstarszych w archidiecezji poznańskiej. Obecny kościół z połowy XIII wieku wzniesiony został być może w miejscu drewnianej świątyni z XI wieku (choć nie ma na to żadnych dowodów), również będącej fundacją Łodziów i pozostającej wówczas pod ich patronatem[4]. Jest to jeden z najstarszych ceglanych kościołów w Wielkopolsce[5]. Zdaniem Jana Długosza fundatorem pierwszej świątyni był Piotr Włostowic, a dokonać miał tego ok. 1140; przekaz ten nie znajduje jednak wystarczającego potwierdzenia[4].
Parafia tulecka została erygowana prawdopodobnie w XII wieku. Tulce w tym okresie były bardziej znaczącym ośrodkiem, niż jest to obecnie, według przekazu Długosza miały się tu znajdować dwa kościoły parafialne[4]. W 1363 kościół wzmiankowano po raz pierwszy, przy okazji porozumienia do jakiego doszło między właścicielem Tulec Mikołajem Łodzią a biskupem poznańskim Janem V w kwestii cesji dziesięcin na utrzymanie kościoła, a tym samym do podziału dóbr tuleckich pomiędzy Łodziów a Doliwów[4]. W 1412 wzmiankowana jest stojąca koło kościoła kaplica[4].
We władaniu Górków. Okres reformacji
W 1486 Tulce stały się rodową własnością biskupa poznańskiego Uriela Górki, który pod koniec XV wieku dokonał przebudowy świątyni[4]. W 1471 biskup poznański Andrzej Bniński połączył oba probostwa tuleckie, pozostawiając obu plebanów[4]. Kolejna przebudowa kościoła miała miejsce w pierwszych latach XVI wieku, najprawdopodobniej dokonał jej stryj biskupa Uriela, kasztelan i wojewoda poznański, biskup kujawski Łukasz II Górka. Nadano wówczas wnętrzu świątyni formy gotyckie[4]. W 1539 dokonano inkorporacji beneficjum tuleckiego do prepozytury kórnickiej[4].
W wyniku przejścia Górków na protestantyzm doszło do przejęcia kolegiaty kórnickiej przez protestantów, zaś kościół w Tulcach został zamknięty[4]. Parafia tulecka ponownie została wyodrębniona z kórnickiej prawdopodobnie ok. 1580[4]. Sytuacja zmieniła się po wygaśnięciu rodu i przejęciu dóbr tuleckich i kórnickich oraz prawa patronatu nad parafią przez katolicki ród Czarnkowskich, którzy w 1593 przywrócili w Tulcach proboszcza[4].
Od XVII wieku do dziś
Po okresie zaniedbań infrastruktury kościelnej, w II połowie XVII wieku wnętrze kościoła zostało wyremontowane. Miejscowość w tym samym czasie stała się własnością Grudzińskich[4]. Jak wynika z dokumentów w XVII wieku istniała w Tulcach Szkoła parafialna, o której brak wzmianek w XVIII wieku, oraz szpital, zniszczony w pożarze przed 1727. Szpital ten został następnie odbudowany[4]. W 1784 znacznie przedłużono nawę główną w kierunku zachodnim[4].
Na początku XX wieku dobudowano do kościoła zakrystię oraz kruchtę po południowej stronie. W 1926 powstał mur otaczający kościelny cmentarz oraz schody prowadzące do świątyni[4]. Podczas II wojny światowej kościół w Tulcach był jedynym czynnym kościołem na obszarze powiatu średzkiego w jego ówczesnych granicach[4]. Kościół przeszedł remont w 1948, w 1959 wymieniono poszycie dachowe kościoła i plebanii[4].
Opis budowli
Kościół w Tulcach położony jest na wzgórzu pośrodku najstarszej części wsi, do głównego wejścia prowadzą wiodące stokiem wzniesienia schody. Budowla poza częściami dobudowanymi w XVIII wieku utrzymana jest w stylu późnoromańskim. Jednonawowy, murowany budynek wzniesiony został w swej części romańskiej z cegły na planie zbliżonym do kwadratu w układzie wendejskim. Prezbiterium kościoła jest niższe i węższe niż część nawowa. Budowla jest orientowana. Najmłodsza, zachodnia partia nawy zwieńczona jest barokowym szczytem częściowo nachodzącym na przykrytą hełmem wieżę. Zewnętrzna część murów nawy i prezbiterium zachowała cechy romańskie, jedynie okna przekuto na nowo w formach późniejszych.
W sąsiedztwie kościoła znajduje się zabytkowa, drewniana dzwonnica. Na terenie cmentarza przykościelnego umieszczono w XIX wieku piaskowcową XVI-wieczną kapliczkę w formie obelisku, uprzednio stojącą na granicy województw poznańskiego i kaliskiego pomiędzy Bylinem a Kleszczewem, fundacji Elżbiety i Jana Winklerów, będącą dziełem prawdopodobnie Henryka Horsta. Zwieńczona jest ona głowicą w stylu toskańskim, a ozdobiono ją scenami Męki Pańskiej[6].
Wyposażenie
Ołtarze
Współcześnie kościół w Tulcach ma trzy barokowe ołtarze z XVII wieku: ołtarz główny, w którym umieszczono otaczaną kultem figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem (Matki Bożej Tuleckiej) oraz dwa ołtarze boczne: prawy pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia i lewy św. Izydora, patrona rolników. Pierwotnie w kościele znajdował się ponadto ołtarz i kaplica św. Anny oraz ołtarz Matki Bożej Wniebowziętej, który to tytuł w XVIII wieku, prawdopodobnie w związku z częstymi epidemiami, zmieniono ku czci św. Rocha[7] (zastąpiono wówczas obraz Wniebowzięcia wizerunkiem nowego patrona). Oba te ołtarze zostały usunięte w XIX wieku[8].
Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem
Wewnątrz kościoła, w ołtarzu głównym znajduje się czczona przez wiernych jako cudowna[9] figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwana Matką Bożą Tulecką.
Gotycka XV-wieczna rzeźba autorstwa anonimowego artysty została koronowana koronami papieskimi 2 września 1979. Najprawdopodobniej posąg został ufundowany przez Uriela Górkę podczas przebudowy kościoła ok. 1500 r. Rzeźba wysokości 1,2 m przedstawia Maryję trzymającą w lewej ręce dzieciątko, natomiast w prawej, wysuniętej do przodu berło. Cała postać oparta jest na schemacie litery „S”, charakterystycznym dla rzeźb gotyckich z tego okresu, z lekko pochyloną głową, wywołuje wrażenie ruchu. Podstawą rzeźby jest forma fali, na której znajduje się półksiężyc i trzy małe ludzkie postacie otaczające Matkę Boską – środkowa obrócona tyłem. Szata udrapowana jest w głębokie, spływające ku dołowi fałdy.
W okresie reformacji część złożonych do tej pory wotów zostało wywiezionych do Kórnika, skąd powróciły w 1737. Szczególny kult rzeźby datuje się od II połowy XVII wieku. Od tej pory złożono tu liczne nowe wota, a do ozdobienia wizerunku ufundowano złocone korony i ozdobne sukienki, skradzione potem w 1939. Obecne insygnia zostały umieszczone 3 maja 1939.
Rzeźba była czterokrotnie koronowana: w 1662 przez biskupa poznańskiego Wojciecha Tolibowskiego, w 1686 srebrnymi złoconymi koronami ufundowanymi przez owczarza Matiasza ze Skórzewa jako wotum za uzdrowienie żony, nie wiadomo, czy przekazanie wotum wiązało się z uroczystą ceremonią; kolejna koronacja odbyła się 3 maja 1939, kiedy ufundowano nowe insygnia w miejsce skradzionych w nocy z 5 na 6 września 1938. Ostatnia koronacja miała miejsce 2 września 1979, dokonał jej koronami papieskimi arcybiskup metropolita poznański Jerzy Stroba[10].
Obraz Matki Bożej Pocieszenia
Podobnie jak figura uznawany przez wiernych za cudowny obraz Matki Bożej Pocieszenia namalowany na płótnie, poświadczono po raz pierwszy w 1696 roku. W XVII wieku wizerunek ozdobiony był drewnianą rzeźbioną sukienką, którą w 1905 zastąpiono wykonaną ze srebrnej blachy. W tym samym roku obraz został koronowany. Malowidło znajduje się w ołtarzu bocznym Matki Bożej Pocieszenia. Obecnie dekoracja obrazu jest eksponowana w gablocie koło ambony[11].
Pozostałe elementy wyposażenia
- Drewniana XVIII-wieczna figura Chrystusa (Vir dolorum)[9].
- Pochodząca z przełomu XVII i XVIII wieku barokowa chrzcielnica, znajdująca się w prezbiterium[12].
- Nagrobek Leona Modrzewskiego (zm. 15 marca 1594) z szarego marmuru przedstawiający zmarłego w zbroi i z rynsztunkiem, umieszczony w filarze łuku tęczowego[13].
- Piaskowcowa gotycka kropielnica w kształcie kielicha z przełomu XV i XVI wieku umiejscowiona w kruchcie, wysokości 88 cm i średnicy 52 cm[12].
- Barokowy polichromowany krucyfiks z XVII–XVIII wieku wysokości 2,8 metra (rzeźba Chrystusa 2,1 metra) znajdujący się pierwotnie w prezbiterium, obecnie zawieszony w nawie[14].
- Chorągiew z adamaszku koloru czerwonego, z XVII wieku z wizerunkiem Matki Bożej Niepokalanej i św. Anny.
- Feretron z wizerunkiem Matki Bożej Różańcowej i św. Józefa, kościół miał dawniej również feretron z blachy i srebra z nieokreślonym wizerunkiem Matki Bożej[15].
- Kościół ma dwa dzwony, jeden z 1536[9] o obwodzie 85 cm dedykowany Maryi, drugi z 1669 o obwodzie 70 cm[16].
- późnogotycki XVI-wieczny zamek w drzwiach kruchty, wykuty z żelaza[17].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-12] .
- ↑ https://www.academia.edu/33345315/Duo_plebani_in_Thulcze...._w_Gemma_Gemmarum._Studia_dedykowane_Profesor_Hanie_K%C3%B3%C4%87ce-Kenz_red._A._R%C3%B3%C5%BCa%C5%84ski_Pozna%C5%84_2017_s._861-882 Zdjęcia - Atrakcje Polski (i nie tylko) - Tulce
- ↑ Archidiecezja Poznańska - Sanktuaria
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Historia kościoła na stronach parafii w Tulcach. [dostęp 28 sierpnia 2008].
- ↑ Wokół Tulce. [dostęp 28 sierpnia 2008].
- ↑ Dane głównie na podstawie tablicy informacyjnej w kruchcie.
- ↑ Ołtarze - Parafia Rzymskokatolicka pw. Narodzenia NMP w Tulcach.. [dostęp 26 kwietnia 2011].
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ a b c Wokół Tulec
- ↑ Cudowna figura w Tulcach. [dostęp 2010-08-29].
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ a b Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne
- ↑ Tulce - Parafia pw. Narodzenia NMP, Sanktuarium Maryjne