Bolesław I Chrobry

Plik:DenarChr.jpg

Denar Bolesława Chrobrego

Wjazd Chrobrego do Kijowa

Bolesław Chrobry, grafika Aleksandra Lessera

Państwo Bolesława Chrobrego

"Koronacja pierwszego króla Polski" Jana Matejki

Plik:2000zl r 1982.jpg

Pomnik Bolesława Chrobrego we Wrocławiu

Bolesław I Chrobry (Wielki) (ur. 967, zm. 17 czerwca 1025) – książę Polski od 992 roku, pierwszy koronowany król Polski (od 1025 roku) z dynastii Piastów, w latach 1003-1004 był także księciem Czech jako Bolesław IV.

Był synem Mieszka I, księcia Polski, i Dobrawy, czeskiej księżniczki. Objął rządy w 992 roku, wypędzając krótko potem swoją macochę Odę i przyrodnich braci.

Sojusznik cesarza Ottona III, gościł go w 1000 roku w Gnieźnie na tzw. zjeździe gnieźnieńskim, podczas którego cesarz prawdopodobnie koronował Bolesława. Źródła są niejednoznaczne w ocenie gestów, które Otton wykonał podczas wizyty w Gnieźnie, lecz dowodem na to są monety z napisem rex datowane na maksymalnie 1020 rok oraz dary które cesarz wręczył Bolesławowi - włócznia i diadem. Po śmierci Ottona III (1002) Bolesław znalazł się w konflikcie z jego następcą Henrykiem II Świętym, prowadząc z nim długotrwałe wojny (1002-1018), zakończone pokojem w Budziszynie i zajęciem Milska i Łużyc.

W 1018 roku zdobył Kijów, osadzając na ruskim tronie swojego zięcia Światopełka I. W 1019 roku przyłączył do swojego państwa Grody Czerwieńskie.

Popierał akcje misyjne Wojciecha Sławnikowica, biskupa praskiego i Brunona z Kwerfurtu. W 1000 roku doprowadził do powstania metropolii gnieźnieńskiej i trzech biskupstw (kołobrzeskiego, krakowskiego, wrocławskiego).

Życie przed objęciem władzy

W 973 zapadła decyzja, że miał zostać wysłany do Niemiec jako gwarant postanowień zjazdu w Kwedlinburgu (czy tak się w istocie stało jest kwestią dyskusyjną). Pojawiła się mało popularna hipoteza, że lata 80. X wieku spędził na dworze swojego wuja, księcia czeskiego Bolesława II Pobożnego.

W 985 jego ojciec Mieszko I zaaranżował małżeństwo Bolesława z córką margrabiego Miśni Rygdaga. Prawdopodobnie po zawarciu małżeństwa Bolesław objął władzę nad Małopolską. Rok później odprawił on swoją żonę (po śmierci jej ojca), lecz zachował władzę w Małopolsce, a następnie, prawdopodobnie z inspiracji księcia czeskiego Bolesława II, ponownie się ożenił. Bolesław mógł panować wówczas w Małopolsce z czeskiego nadania i przyjmując to założenie dopiero po śmierci księcia czeskiego (999) włączył ją do państwa polskiego. Przy założeniu jednak, że Małopolska została zajęta już za Mieszka I do roku 990, Bolesław rządził w niej z nadania swojego ojca, a jego terytorium nie zostało włączone bezpośrednio do Polski. Uważa się, że ojciec nie uwzględnił go w dokumencie Dagome Iudex (nie występuje w zachowanym regeście). Może to oznaczać wydziedziczenie kosztem przyrodnich braci z drugiego małżeństwa, młodego Mieszka i Lamberta, jednak w ówczesnej rzeczywistości takie posunięcie względem pierworodnego syna nie wydaje się prawdopodobne. Można więc wnioskować, że Dagome Iudex objął najlepiej ukształtowany rdzeń państwa Mieszka I (tzw. państwo gnieźnieńskie, czyli rdzenne ziemie Polan i najpełniej zintegrowane z nimi tereny) i przeznaczył go do podziału bądź współrządów synów Ody, a za dziedzictwo Bolesława uznał wydzieloną, zamożniejszą Małopolskę. Po śmierci Mieszka I (25 maja 992), Bolesław w nieznanych okolicznościach szybko przejął władzę nad całym krajem i wygnał przyrodnich braci. Już w czerwcu był w pełni samodzielnym władcą (Niemcy poprosili go o posiłki wojskowe). To wskazuje, że Bolesław Chrobry był obecny przy umierającym ojcu i wówczas Mieszko wyraził zgodę na takie rozwiązanie.

Panowanie

Dążąc do ekspansji na tereny Prusów popierał misję chrystianizacyjne, między innymi misję wygnanego biskupa Pragi Wojciecha z rodu Sławnikowiców, która miała miejsce w 997 roku. Gdy Wojciech został zabity, Chrobry wykupił jego zwłoki za cenę wagi złota i złożył je w Gnieźnie. Kanonizacja Wojciecha w 999 r. miała znaczenie prestiżowe dla polskiego Kościoła.

W pielgrzymce do grobu świętego Wojciecha i aby pozyskać Chrobrego do swych idei Cesarstwa uniwersalistycznego przybył do Gniezna w roku 1000 cesarz niemiecki Otton III. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego utworzono niezależną polską organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat św. Wojciecha Radzim-Gaudenty. Biskup poznański Unger został dożywotnio wyłączony spod zwierzchności Gniezna - biskupstwo misyjne w Poznaniu powstało bowiem już w 968 roku. Najważniejszą rzeczą dokonaną podczas zjazdu gnieźnieńskiego była jednak symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na króla, dokonana poprzez nałożenie na jego skronie diademu cesarskiego. W ten sposób Chrobry otrzymał prerogatywy (uprawnienia) królewskie (prawo inwestytury biskupów). Oprócz tego Chrobry został również uznany przyjacielem Cesarstwa Rzymskiego i bratem cesarskim, co stanowiło najwyższa możliwą godność w ówczesnym ceremoniale. W trakcie owych uroczystości nastąpiła wymiana darów. Ponadto Polska uniezależniła się od Niemiec (została zwolniona z płacenia trybutu). Otton III podarował mu kopię włóczni św. Maurycego i relikwię gwoździa z krzyża pańskiego, a w zamian otrzymał ramię św. Wojciecha (zachowane do dziś) i 300 zbrojnych. Część historyków uważa, iż podczas tego zjazdu Otton III dokonał świeckiej koronacji Bolesława Chrobrego. Według francuskiego kronikarza Ademara z Chabannes (zm. 1034), Bolesław miał towarzyszyć Ottonowi III do Akwizgranu i tam otrzymać złoty tron Karola Wielkiego, którego grób w tym czasie Otton III kazał odnaleźć i otworzyć.

Dobre relacje z zachodnim sąsiadem załamały się po niespodziewanej śmierci młodego cesarza w 1002 roku. Bolesław wykorzystał wewnętrzne walki w Rzeszy i zajął ważny rejon przedpola Odry: Miśnię, Milsko i Łużyce. Kiedy władzę w Niemczech ostatecznie przejął Henryk II, zaakceptował on zdobycze Chrobrego, przekazując mu je na zasadzie lenna. Jedynie Miśnię oddał we władanie sprzymierzonemu z księciem polskim margrabiemu Guncelinowi. Relacje zostały unormowane, jednak zorganizowanie nieudanego zamachu na życie Bolesława przywróciło ryzyko konfliktu. Do wojny nie doszło, a książę Polski przystąpił do interwencji w Czechach, gdzie w 1003 zmarł książę Władywoj. Chrobry na tronie osadził wcześniej wygnanego Bolesława III Rudego. Prawdopodobnie na prośby opozycji czeskiej w tym samym roku raz jeszcze wmieszał się w sprawy czeskie – oślepił Bolesława Rudego, a następnie sam objął tron w Pradze. Nagły wzrost pozycji władcy Polski zaniepokoił Henryka II, szczególnie gdy Bolesław Chrobry odmówił złożenia hołdu lennego z Czech.

W 1003 Chrobry sam rozpoczął wojnę, atakując Miśnię. Henryk odpowiedział wyprawą zbrojną w roku następnym. Pierwsza ofensywa nie odniosła skutku, ale już na jesieni władca Rzeszy zaatakował Czechy i obalił władzę Bolesława w tym państwie. Przy Polsce pozostały Morawy i Słowacja. Następnie Henryk zdobył Milsko, a w 1005 dotarł ze swoimi wojskami aż pod Poznań. Wtedy też zawarto układ pokojowy, na mocy którego Bolesław prawdopodobnie zrzekł się Milska i Łużyc. Henryk wkrótce wypowiedział rozejm, w efekcie czego Bolesław Chrobry w 1007 najechał ziemie arcybiskupstwa magdeburskiego. Następnie bez większych problemów odzyskał Budziszyn. Kontrofensywa Henryka ruszyła dopiero w 1010, nie przyniosła jednak żadnych skutków poza lokalnymi zniszczeniami na Śląsku. W 1012 zawarto pokój na pięć lat. Wykorzystując wojnę polsko-niemiecką, zapewne w 1007 roku, od Polski uniezależniło się Pomorze Zachodnie. Bolesław złamał jego postanowienia i najechał ponownie Łużyce, jednak mimo to w 1013 doszło do porozumienia. Władca Polski złożył hołd Henrykowi, w zamian najprawdopodobniej otrzymując w lenno Milsko i Łużyce, a także pomoc zbrojną w wyprawie na Ruś. Wyprawa ta wyruszyła wkrótce po unormowaniu stosunków z Niemcami, nie są jednak znane jej skutki. W 1015 ponownie wybuchła wojna między cesarzem i Bolesławem Chrobrym. Polski władca odmówił wsparcia wyprawy Henryka do Italii, a także podjął próby spiskowania przeciw niemu z księciem czeskim. Doprowadziło to do cesarskiej interwencji w Polsce, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Henryk II, sprzymierzywszy się z księciem ruskim Jarosławem Mądrym, zaatakował Bolesława raz jeszcze w 1017 – ponownie nie odnosząc sukcesu. Również Jarosław Mądry nic nie zawojował. W 1018 zawarto ostatecznie pokój w Budziszynie. Zwycięzcą konfliktu okazał się Bolesław, który zapewne zachował Milsko i Łużyce, już nie jako lenno ale swoją własność. Polski książę uzyskał także pomoc zbrojną w wyprawie na Kijów.

W 1018 roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę, aby przywrócić na tron kijowski swego zięcia Świętopełka. Zakończyła się ona pełnym powodzeniem. Po zwycięskiej bitwie pod Wieluniem (22 lipca), zajął Kijów (14 sierpnia). Przyłączył również kosztem Rusi utracone w 981 Grody Czerwieńskie, które zabrał w drodze powrotnej z Rusi 1018. Świętopełk jednak nie utrzymał się na tronie, zrzucił go Jarosław Mądry. Świętopełk został wygnany z Rusi i poprosił o ponowną pomoc swojego teścia Bolesława Chrobrego, który mu już jej nie udzielił (dwukrotne zrzucenie Świętopełka z tronu świadczyło o jego nieudolności). Chrobry poparł Jarosława Mądrego jako godnego władcę i podpisał z nim pakt o nieagresji. Zdaniem czeskiej historiografii zaangażowanie Chrobrego na Rusi wykorzystał czeski książę Oldrzych i zajął Morawy.

Trwa spór co do daty koronacji. Niektórzy historycy uważają, że Chrobry od 1000 roku starał się o papieską zgodę na koronację potwierdzającą akt dokonany podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Niezależne źródła proweniencji niemieckiej jednoznacznie potwierdzają, że Bolesław korzystając z krótkiego bezkrólewia w Niemczech kazał się koronować w 1025 roku (dokładna data, ani miejsce nie jest znane). Inni uważają (Johann Freid), iż w 1025 dokonano tylko odnowienia koronacji z roku 1000 (koronacje wielokrotne są spotykane w tym czasie). Bolesław Chrobry zmarł jednak jeszcze w tym samym roku, a rządy objął jego syn Mieszko II Lambert. Miejsce pochowania jest nieznane. Część historyków i archeologów przypuszcza, że resztki dwóch grobów odkrytych w katedrze poznańskiej są miejscem pochówków dwóch pierwszych władców.

Genealogia

4. Siemomysł zm.950-960
			2. Mieszko I zm. 25 maja 992
5. nieznana osoba
						1. Bolesław I Chrobry zm. 17 czerwca 1025
6. Bolesław I Srogi zm. 15 lipca 972
			3. Dobrawa Czeska zm.977
7. NN

Żony

• od 984 nieznana z imienia córka Rygdaga (zm. 985), margrabiego Miśni (982-985). Oddalona w 985 lub 986 po śmierci Rygdaga
• od 985-987 nieznana z imienia księżniczka węgierska; być może córka Gejzy (zm. 997), księcia Węgier (ca. 970-997). Oddalona między 986 a 989
• od 987-989 Emnilda słowiańska (zm. 1017) - córka Dobromira, księcia słowiańskiego
• od 3 lutego 1018 Oda Miśnieńska (zm. po 1018) - córka Ekkeharda I (zm. 1002), margrabiego Miśni (985-1002)

Potomstwo

• [2m.] Bezprym (ur. 986 lub 987 - zm. wiosna 1032) - książę Polski (1031-1032)
• [3m.] córka (ur. zapewne 988- zm. po 1013) - ksieni nieznanego klasztoru Benedyktynek.
• [3m.] Regelinda (ur. zapewne 989 - zm. 21 III ok. 1032) - żona Hermana I (zm. 1031), margrabiego Miśni (1009 - 1031)
• [3m.] Mieszko II Lambert (ur. 990 - zm. 10 V 1034) - król Polski (1025 - 1031), książę Polski (1032 - 1034)
• [3m.] córka (ur. zapewne około 995 - zm. po 14 VIII 1018) - żona Świętopełka I (zm. 1019), księcia turowskiego i wielkiego księcia kijowskiego (1015 i 1017 - 1019)
• [3m.] Otto (ur. zapewne 1000 - zm. 1033)
• [4m.] Matylda (ur. po 1018 - zm. po 1036) - narzeczona (lub żona) Ottona ze Schweinfurtu (zm. 1057), księcia Szwabii (1048 - 1057)

Bolesław Chrobry na banknotach i monetach

W 1925 roku wybito pamiątkowe złote monety o nominale 10 i 20 zł z okazji dziewięćsetlecia pierwszej polskiej koronacji z wizerunkiem Bolesława Chrobrego. Na pięć dni przed wybuchem II wojny światowej, 26 sierpnia 1939 roku wprowadzono do obiegu banknot z portretem Bolesława Chrobrego o nominale 1 złotego z datą 1 października 1938 roku. Formalnie w obiegu pozostawał do 20 maja 1940 roku. Jego projektantem był Leonard Sowiński. Z kolei w PRL wizerunek Bolesława Chrobrego umieszczono na rewersie banknotu o nominale 2000 złotych (z datą 1 maja 1977). Banknot był w obiegu od 11 lipca 1977 do 31 grudnia 1996 roku. W czasie denominacji (1995) natomiast wprowadzono ozdobiony portretem Chrobrego banknot 20-złotowy (z datą 25 marca 1994). Projektantem dwóch ostatnich banknotów jest Andrzej Heidrich.

Zobacz też

• Piastowie
• władcy Polski
• historia Polski (do 1138)
• gród Chrobry w Szprotawie

Bibliografia

• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa-Wrocław (1992).

monografie

• Szajnocha K., Bolesław Chrobry, wyd. 1, Lwów 1849; wyd. 2, Lwów 1859.
• Wojciechowski T., Szkice historyczne XI wieku, wyd. 1, Kraków 1904; wyd. 2, Warszawa 1925; wyd. 3, Warszawa 1951.
• Zakrzewski St., Bolesław Chrobry Wielki, Lwów - Warszawa - Kraków, 1925
• Grabski A. F., Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych, Warszawa 1964.
• Strzelczyk J., Bolesław Chrobry, Poznań 1999.
• Strzelczyk J., Zjazd gnieźnieński, Poznań 2000.

hasła słownikowe

• Tymieniecki K., Bolesław Chrobry, (w:) Polski Słownik Biograficzny, t. 2, 1936.
• Tymieniecki K., Bolesław I Chrobry albo Wielki, (w:) Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 1, 1961, s. 143-146.

pozostałe

• Trawkowski Stanisław, Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów. Państwo - społeczeństwo - kultura, pod red. Tadeusza Manteuffla, wyd. 2, Warszawa 1970.
• Widajewicz J., Czy Bolesław Chrobry był zakładnikiem u Niemców?, (w:) Roczniki Historyczne, t. 16, 1947, s. 244-250.