Władysław I Łokietek

Władysław I Łokietek 1260-1333
Władca Polski
Władca od 1306 do 1333 poprzednik Wacław III Czeski następca Kazimierz III Wielki
urodzony 17 września 1260 w ? zmarły 2 marca 1333 w Krakowie koronowany 20 stycznia 1320 w Krakowie pochowany w katedrze na Wawelu
Ojciec Kazimierz I Kujawski Matka Eufrozyna Opolska

Władysław I Łokietek (ur. 1260 lub 1261, zm. 2 marca 1333 w Krakowie) – książę na Kujawach Brzeskich i Dobrzyniu 1267-1275 (pod opieką matki), udzielne rządy razem z braćmi 1275-1288, książę brzeski i sieradzki 1288-1300, książę sandomierski 1289-1292, 1292-1300 lennik Wacława II, regent w księstwie dobrzyńskim 1293-1295, książę łęczycki 1294-1300, książę wielkopolski i pomorski 1296-1300, na wygnaniu w latach 1300-1304, od 1304 w Wiślicy, od 1305 ponownie w Sandomierzu, Sieradzu, Łęczycy i Brześciu, od 1306 w Krakowie i zwierzchnictwo nad księstwami inowrocławskim i dobrzyńskim, 1306-1308/9 na Pomorzu, od 1314 w Wielkopolsce, od 1320 król polski, od 1327 zamiana Sieradza i Łęczycy na Inowrocław i Dobrzyń, w 1329 strata ziemi dobrzyńskiej, w 1332 strata Kujaw.

Władysław Łokietek

Genealogia, dzieciństwo, Władysław księciem brzeskim

Plik:Pieczęć kujawska Władysława Łokietka.jpg

Pieczęć kujawska Władysława Łokietka

Władysław Łokietek był trzecim pod względem starszeństwa synem Kazimierza I Kujawskiego, a najstarszym z jego trzeciego związku z Eufrozyną Opolską. już we współczesnych źródłach występuje z powodu swojego niskiego wzrostu z przydomkiem Łokietek (według pewnych trudnych do zweryfikowania danych Władysław mierzył tylko około 130 cm wzrostu).

W wieku około siedmiu lat został osierocony przez ojca i wraz z młodszym rodzeństwem znalazł się pod opieką matki. Przebywał jednak często na dworze krakowskim swojego bliskiego krewnego Bolesława V Wstydliwego, z którym swoją karierę polityczną związał przyrodni brat Władysława – Leszek Czarny. Samodzielne rządy nad księstwem brzesko-dobrzyńskim objął w 1275 r., choć początkowo władzę sprawował razem z młodszymi braćmi Kazimierzem II i Siemowitem.

Wywód rodowodowy

4. Konrad Mazowiecki zm. 31 sierpnia 1247
			2. Kazimierz I Kujawski zm. 14 grudnia 1267
5. Agafia Rurykowicz zm. po 31 sierpnia 1247
						1. Władysław Łokietek zm. 2 marca 1333
6. Kazimierz I Opolski zm. 13 maja 1229 lub 1230
			3. Eufrozyna Opolska zm. 4 listopada po 1291
7. Viola z Bułgarii zm. 7 września 1251

Żona i dzieci

• Jadwiga Kaliska, córka księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego i Jolenty Heleny

Dzieci: Stefan, Władysław, Kunegunda, Elżbieta, Jadwiga (zmarła w dzieciństwie), Kazimierz

Śmierć Leszka Czarnego i początek wielkiej polityki

Plik:Orzel Wladyslaw Lokietek.jpg

Orzeł Władysława Łokietka

30 września 1288 r. zmarł książę krakowski i sieradzki Leszek Czarny, zostawiając swoje rodowe dzielnice przyrodniemu rodzeństwu. Nastąpił wtedy formalny podział ojcowizny – Władysław Łokietek został księciem w Brześciu i w odziedziczonym po Leszku Czarnym Sieradzu.

W 1289 r. Łokietek postanowił wesprzeć ubiegającego się o tron krakowski księcia płockiego Bolesława II. Głównym jego przeciwnikiem był Henryk IV Probus, który korzystając z poparcia niemieckiego patrycjatu i części możnych pod koniec 1288 r. opanował stołeczne miasto. Bolesław II z pomocą posiłków kujawskich Władysława i Kazimierza II Łęczyckiego jednak nie rezygnował i 26 lutego 1289 r. zaatakował pod Siewierzem wracające na Śląsk oddziały Henryka III Głogowczyka, Bolka Opolskiego i Przemka Ścinawskiego. Rozegrana na polach niedaleko Siewierza krwawa bitwa (zginął w niej Przemko Ścinawski) zakończyła się świetnym zwycięstwem oddziałów mazowiecko-kujawskich.

Próby zdobycia Małopolski i przegrana wojna z Wacławem II

Wacław II – najpotężniejszy z rywali Łokietka

Z nieznanych powodów niedługo potem Bolesław II zrezygnował z ubiegania się o Małopolskę co spowodowało, że Władysław Łokietek sam przyjął tytuł księcia Krakowa i Sandomierza. Zajęcie stolicy Małopolski wprawdzie ostatecznie nie udało się (mimo początkowych zwycięstw w bitwach pod Skałą i Święcicami, rychło Łokietek musiał uchodzić z Krakowa zajmowanego przez Probusa, z miasta zaś wydostał się tylko dzięki pomocy franciszkanów), ale za to w drugiej połowie 1289 r. zdołał książę kujawski umocnić swoje panowanie w księstwie sandomierskim. W tym też celu 1290 r. wydał swoją bratanicę Fenennę za mąż za króla węgierskiego z dynastii Arpadów Andrzeja III.

23 czerwca 1290 zmarł książę wrocławski Henryk IV Probus pozostawiając tron krakowski Przemysłowi II Wielkopolskiemu. Ten w prawdzie bez problemów opanował gród wawelski, lecz już na wiosnę 1291 r. zdecydował się wycofać z Małopolski ustępując pod presją czeskiego monarchy Wacława II. Podstawy prawne do panowania Przemyślidy były bardzo słabe (opierały się na zapisie wdowy po Leszku Czarnym Gryfinie, nie do przyjęcia przez polskich książąt), lecz za to poparte solidną siłą militarną, z którą władca Wielkopolski wolał nie ryzykować sporu.

Władysław w przeciwieństwie do swojego wielkopolskiego kuzyna postanowił walczyć o Małopolskę, korzystając z pomocy węgierskiej. W 1292 r. oddziały czeskie dzięki liczebnej przewadze i posiłkom książąt śląskich i margrabiego brandenburskiego najpierw wyparły Łokietka z Sandomierza, by we wrześniu tegoż samego r. oblec go w umocnionym Sieradzu. Wkrótce oblężenie zakończyło się sukcesem, a Władysław wraz z bratem Kazimierzem II znaleźli się w niewoli. 9 października 1292 r. została podpisana ugoda, na mocy której Władysław Łokietek wraz ze swoim bratem zostali zmuszeni zrzeczenia się pretensji do Małopolski i złożenia hołdu lennego czeskiemu władcy, w zamian za co mogli pozostać przy swoich kujawskich dzierżawach.

Współpraca z Przemysłem II Wielkopolskim

Niedawne niepowodzenia i zagrożenie ze strony Wacława II skłoniły w styczniu 1293 r. Przemysła II i Władysława, dotychczasowych konkurentów do tronu krakowskiego, do spotkania w Kaliszu w celu wypracowania strategii likwidacji rządów czeskich. Do pogodzenia przeciwników doszło na skutek zabiegów arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki (przy tej okazji arcybiskup otrzymał obietnicę dużych dochodów z żup solnych po zdobyciu Małopolski). Umowa zawarta 6 stycznia 1293 r. zobowiązała książąt (w układzie uczestniczył również Kazimierz II Łęczycki) do wzajemnego wspierania się w wysiłkach zmierzających do odzyskania Krakowa. Zawarto też wtedy zapewne układ o przeżycie, który miał gwarantować całość dzierżaw umawiającego się, jeśli ten nie pozostawi męskiego potomka. Przy okazji tego zjazdu doszło również do zawarcia małżeństwa Władysława Łokietka z córką Bolesława Pobożnego, stryja Przemysła II, Jadwigą (według części historyków do ślubu doszło wcześniej w 1289 r., lub nawet jeszcze za życia Bolesława Pobożnego, czyli najpóźniej w 1279 r.).

Plany zatwierdzone w Kaliszu, trzeba było zrewidować już w 1294 r., kiedy w walce z Litwinami zginął książę łęczycki Kazimierz II, a jego księstwo zostało połączone z dzierżawami Łokietka. 26 czerwca 1295 r. sprzymierzeniec księcia kujawskiego Przemysł II koronował się za zgodą papieża na króla Polski. Nie znamy reakcji na ten fakt Władysława Łokietka. Z koronacji nowokreowany król cieszył się jednak tylko siedem miesięcy, gdyż już 8 lutego 1296 r. Przemysł II zginął zamordowany z inspiracji margrabiów brandenburskich.

Polska za Władysława Łokietka w latach 1275-1300.

Władysław Łokietek księciem wielkopolskim i pomorskim

Dla możnych wielkopolskich i pomorskich stało się oczywiste, że na tron po Przemyśle II zasługuje jego najbliższy sojusznik – książę kujawski Władysław. Nie bez znaczenia był też fakt znanej niechęci Łokietka do Niemców, uznawanych powszechnie za sprawców zbrodni rogozińskiej. Wprawdzie istniał jeszcze inny testament wielkopolskiego Piasta, napisany ok. 1290 r., uznający spadkobiercą Henryka III Głogowczyka, ale głos możnych był tutaj decydujący. Był to jednak dopiero początek kłopotów, gdyż zdobycie dziedzictwa po Przemyśle II nie przyszło zbyt łatwo. Do Wielkopolski wtargnęły oddziały brandenburskie, które niemal bez oporu zajęły część dzielnicy przylegającej do tzw. Nowej Marchii (m.in. Santok i Drezdenko), oraz głogowskie Henryka III; na Pomorzu próbował zdobyć władzę bratanek Łokietka, Leszek Inowrocławski. Ostatecznie do wojny nie doszło, gdyż książę kujawski zaakceptował zabory brandenburskie, a z bratankiem doszedł do porozumienia. Trudniejsza sprawa była z Głogowczykiem – żadnej ze stron jednak nie zależało na krwawych walkach. Do układu doszło dnia 10 marca 1296 r. w Krzywiniu, gdzie Władysław zgodził się oddać Głogowczykowi ziemie po rzekę Obrę oraz ustanowić następcą – w wypadku swojej bezpotomnej śmierci – najstarszego syna Henryka III – Henryka IV Wiernego, którego książę kujawski przy tej okazji usynowił. Henryk IV Wierny bez względu na narodziny męskich potomków Władysława miał w chwili osiągnięcia pełnoletności otrzymać z jego rąk księstwo poznańskie.

Układ krzywiński nie załatwił wszystkich spornych spraw, zwłaszcza wobec faktu, że wkrótce na świat przyszli męscy dziedzice Łokietka. Rządy w Wielkopolsce nie były udane. W całym kraju rozpanoszyli się bandyci, rosła w siłę opozycja wewnętrzna, na której czele stanął biskup poznański Andrzej Zaremba (istnieją podejrzenia, przez część historyków negowane, że Andrzej rzucił nawet na Łokietka klątwę kościelną). Także arcybiskup Jakub Świnka widząc, że książę kujawski ma problemy ze sprawnym rządzeniem, coraz bardziej oddalał się od swojego wcześniejszego protegowanego. W 1298 pomiędzy opozycją wielkopolską a Henrykiem III Głogowczykiem doszło w Kościanie do zawarcia porozumienia, na mocy którego, w zamian za urzędy w przyszłym odnowionym królestwie opozycja zdecydowała się poprzeć jego kandydaturę na tron Wielkopolski.

Wygnanie z kraju. Podróż do Rzymu

Zagrożenie dla władzy Władysława przyszło jednak z innej strony. Otóż ostatecznie z księciem kujawskim postanowił rozprawić się król czeski (od 1297 r.) Wacław II. W 1299 r. w Kłęce doszło do zawarcia umowy, na mocy której Władysław Łokietek zobowiązał się złożyć ponownie hołd lenny, w zamian za co miał otrzymać 400 grzywien oraz ośmioletnie dochody z kopalń w Olkuszu. Warunków umowy kłęckiej Łokietek nie dotrzymał, wobec czego Wacław II zorganizował w lipcu 1300 wyprawę zbrojną, w wyniku której książę musiał ratować się ucieczką z kraju.

Nie wiadomo, gdzie Władysław Łokietek dokładnie przebywał w latach 1300-1304. Według tradycji miał udać się do Rzymu, gdzie brał udział w obchodach wielkiego jubileuszu roku 1300 zorganizowanego przez papieża Bonifacego VIII. Prawdopodobnym miejscem pobytu jest również Ruś Halicka i Węgry (w tym przypadku najpewniej Słowacja, czyli główny rejon działania opozycji skierowanej przeciw synowi Wacława II – Wacławowi III), z którymi to krajami Władysław zachował przyjazne stosunki. W tym czasie małżonka Łokietka Jadwiga wraz z dziećmi przebywała w kujawskim Radziejowie w przebraniu zwykłej mieszczki.

Odzyskanie Małopolski, Kujaw i Pomorza Gdańskiego

Pieczęć książęca Władysława Łokietka

Do kraju Łokietek powrócił w 1304 r., dzięki pomocy węgierskiego magnata Abby Amadeja. Jeszcze w tym samym roku udało mu się opanować gród w Wiślicy i Lelowie. Sukces niezłomnego księcia z pewnością okazałby się krótkotrwały, gdyby nie splot sprzyjających okoliczności. 21 czerwca 1305 r. niespodziewanie zmarł król czeski i polski Wacław II, przekazując swoje dziedzictwo jedynemu synowi Wacławowi III. Zaistniałą sytuację wykorzystał doskonale Władysław Łokietek, opanowując do końca roku księstwo sandomierskie, sieradzko-łęczyckie i Kujawy Brzeskie. Upadające rządy czeskie próbował ratować Wacław III, organizując wyprawę przeciwko Władysławowi. Także tym razem Łokietkowi sprzyjało szczęście – 4 sierpnia 1306 r. Wacław III zginął zamordowany skrytobójczo w Ołomuńcu na Morawach, a Czechy pozbawione monarchy znalazły się w wirze wojny domowej.

Śmierć ostatniego Przemyślidy na tronie czeskim sprawiła, że w Krakowie odbył się wiec rycerstwa, który zaowocował oficjalnym zaproszeniem Łokietka do objęcia władzy. Uroczysty wjazd do stolicy Małopolski nastąpił 1 września 1306 r. i został połączony z wydaniem przywileju dla miasta oraz dla dotychczasowego czołowego zwolennika rządów czeskich biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

Kolejnym celem Łokietka było dziedzictwo po Przemyśle II – Wielkopolska i Pomorze Gdańskie. Tutaj akcja zjednoczeniowa napotkała jednak spore trudności. W Wielkopolsce udało się zająć wyłącznie graniczące z Kujawami miejscowości z Koninem, Kołem i Nakłem na czele, gdyż resztę dzielnicy zajął dawny wróg Łokietka Henryk III Głogowczyk (z wyjątkiem ziemi wieluńskiej zajętej przez księcia opolskiego Bolka I). Pomorze, choć w wyniku wyprawy pod koniec 1306 r. zostało podporządkowane władzy Łokietka, lecz kontrola nad tym odległym terytorium z konieczności została przekazana namiestnikom. Do roli tej wyznaczono w rejonie Gdańska możny ród Święców, zaś w Tczewie i Świeciu bratanków Łokietka – Przemysła i Kazimierza III.

Zabór Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków

17 lipca 1307 ród Święców wydał dokument oddający Pomorze margrabiemu brandenburskiemu Waldemarowi, który niezwłocznie wtargnął do dzielnicy. Opór najeźdźcom stawił sędzia pomorski z ramienia Łokietka – Bogusza, który obwarował się na zamku w Gdańsku. Szybko stało się jednak jasne, że własnymi siłami nie jest w stanie poradzić sobie z agresorami. Za radą księcia Dobrzynia Siemowita i aprobatą Łokietka postanowiono sprowadzić na pomoc zakon krzyżacki. Z początku wydawało się, że wszystko idzie dobrze, gdyż rycerze zakonni pod dowództwem komtura chełmińskiego Guntera von Schwarzburga z powodzeniem wyparli z ziemi pomorskiej Brandenburczyków. Wkrótce jednak, odkryli swe prawdziwe oblicze i pod pretekstem niewypłacenia pieniędzy za pomoc, rycerze zakonni rozpoczęli zajmowanie Pomorza na swój własny rachunek. 13 października 1308 r. Krzyżacy dokonali rzezi wśród polskiej załogi grodu gdańskiego i mieszkających tam mieszczan. W rękach księcia krakowskiego pozostała tylko południowa część dzielnicy. W kwietniu 1309 r. w Grabiach na Kujawach rozpoczęły się pertraktacje mające na celu oszacowanie kwoty, za którą Krzyżacy gotowi byliby zrezygnować z Pomorza, nie dały jednak one spodziewanego rezultatu. Ostatecznie władza Łokietka nad Pomorzem zakończyła się w lipcu 1309 r., wraz z upadkiem Świecia. W celu uprawomocnienia swojego postępowania Krzyżacy wykupili we wrześniu wątpliwe zresztą prawa do dzielnicy od Brandenburczyków. Zabór Pomorza umożliwił wielkiemu mistrzowi ostateczne przeniesienie stolicy z Wenecji do Malborka.

Zmaganie się z opozycją wewnętrzną – Jan Muskata i bunt wójta Alberta

Powodem, dla którego Władysław Łokietek nie mógł zaangażować się bezpośrednio w sprawy pomorskie, była nieustabilizowana sytuacja w Małopolsce. Źródłem niepokojów był dawny stronnik Wacławów czeskich, biskup krakowski Jan Muskata, który wnet po odzyskaniu tronu krakowskiego przez Łokietka zaczął wichrzyć przeciwko niemu, próbując nawiązać kontakty z jego wrogami: księciem opolskim Bolkiem I i głogowskim Henrykiem III. Na pomoc księciu krakowskiemu przyszedł sędziwy arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka, który 14 czerwca 1308 r. skazał Jana Muskatę na pozbawienie biskupstwa za nadużycia. Korzystając z wyroku, Łokietek uwięził biskupa na pół roku, a następnie zmusił do opuszczenia granic księstwa. Jan Muskata powrócił do Krakowa dopiero w 1317 r.

W 1311 r. Władysław Łokietek przeżył kolejny kryzys swoich rządów. Tym razem niebezpieczeństwo utraty władzy zagroziło stołecznemu Krakowowi, gdzie miejscowy patrycjat, głównie niemieckiego pochodzenia, wypowiedział księciu posłuszeństwo. Powodem tego stanu rzeczy były nadmierne – ich zdaniem – obciążenia podatkowe spowodowane polityką jednoczenia ziem polskich. Na czele buntu stanął wójt Krakowa imieniem Albert, który do miasta wezwał księcia opolskiego Bolesława. Buntownikom z powodzeniem udało się opanować miasto, Wawel jednak został obroniony przez wojska wierne Łokietkowi, co postawiło szanse rebelii pod znakiem zapytania. Niewiele zmieniło sytuację przybycie w kwietniu 1312 r. księcia opolskiego. Historycy do dzisiaj spierają się, czy Bolko I zjawił się tutaj we własnym imieniu, czy jako być może namiestnik nowego króla czeskiego, używającego również tytułu króla Polski – Jana Luksemburczyka. W każdym razie próby zdobycia grodu wawelskiego nie powiodły się, a wzmocniony posiłkami węgierskimi Władysław zmusił Bolka w czerwcu 1312 r. do opuszczenia miasta. Wracając do Opola, książę śląski zabrał ze sobą przywódcę buntowników, wójta Alberta, którego z nieznanych przyczyn uwięził. Uśmierzywszy bunt, Władysław Łokietek przystąpił do ukarania rebeliantów. Kary były srogie, głównie gardłowe, również Kraków odczuł sprawiedliwość swojego władcy, tracąc część swoich przywilejów (m.in. dziedziczne wójtostwo).

Zdobycie Wielkopolski

Ustabilizowanie sytuacji w Małopolsce pozwoliło Władysławowi upomnieć się o kolejną dzielnicę – Wielkopolskę. 9 grudnia 1309 r. zmarł główny konkurent książę głogowski i wielkopolski Henryk III Głogowczyk, zostawiając swoją dzielnicę do podziału między pięciu synów. Plany Głogowczyków nie spodobały się rycerstwu przyzwyczajonego do jedności Wielkopolski. W 1314 r. w dzielnicy wybuchł bunt inspirowany z pewnością przez Łokietka. Wydarzenia zaskoczyły książąt głogowskich na tyle, że nie zdołali skutecznie powstrzymać rebelii, zaś wysłane oddziały pod dowództwem Janusza z Bibersteinu doznały klęski niedaleko Klecka. Jedynym miejscem, które nie uznało władzy księcia krakowskiego był Poznań broniony przez miejscowego wójta Przemka. Do stolicy Wielkopolski Łokietek wkroczył dopiero po kilku miesiącach walk, w sierpniu 1314 r. W rękach Głogowczyków, zmuszonych do pogodzenia się ze stratą Wielkopolski, (choć dyplomatycznie wielokrotnie do tej sprawy powracano) pozostała tylko część terytoriów położonych nad rzeką Obrą.

Odzyskanie Wielkopolski umożliwiło Władysławowi uaktywnienie szerszej międzynarodowej polityki. W 1315 r. Polska zawarła z monarchiami skandynawskimi – Danią, Szwecją i Norwegią, oraz Meklemburgią i Pomorzem przymierze skierowane przeciwko Brandenburgii. Wojna wybuchła już rok później – nie przyniosła jednak sukcesu, a tylko zniszczenie pogranicznych terytoriów.

Koronacja królewska i nawiązanie ścisłej współpracy z Węgrami

Szczerbiec – miecz koronacyjny użyty po raz pierwszy w 1320 r.

W tym czasie Władysław Łokietek rozpoczął też starania o zgodę papieską na koronację królewską. Politykę księcia krakowskiego w tej mierze aktywnie wspierał również kościół polski z arcybiskupem Borzysławem (następcą zmarłego w 1314 r. Jakuba Świnki) i biskupem kujawskim Gerwardem na czele. O sprawie koronacji zadecydowano ostatecznie podczas wiecu możnych i rycerstwa odbytego w dniach 20-23 czerwca 1318 r. w Sulejowie, gdzie przygotowano specjalną suplikę z prośbą do papieża. Do Rzymu z dokumentami wysłano biskupa włocławskiego Gerwarda. O pomyślnym załatwieniu zadecydowała z pewnością sprawa zamiany sposobu naliczania świętopietrza na bardziej korzystny dla papiestwa. Zgoda została wydana (choć nie wprost z uwagi na sprzeciw Luksemburgów) przez papieża Jana XXII 20 sierpnia 1319 r. Uroczystości koronacji na króla przez nowego arcybiskupa Janisława odbyły się 20 stycznia 1320 r. w katedrze wawelskiej. Miejsce koronacji zostało wybrane nieprzypadkowo, z jednej strony potwierdzało przeniesienie punktu ciężkości państwa z Wielkopolski do Małopolski, z drugiej stanowiło zabezpieczenie przed roszczeniami Luksemburgów przypisujących sobie prawa do spadku po Przemyśle II i Wacławie II.

Rok 1320 był ważny dla polityki Władysława Łokietka również z innych powodów. 14 kwietnia 1320 r. w Inowrocławiu, a następnie w Brześciu Kujawskim rozpoczął swoje obrady sąd papieski mający rozsądzić sprawę zaboru Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Proces ten zakończył się 9 lutego 1321 r. wyrokiem nakazującym Zakonowi zwrot zagarniętej ziemi oraz wypłatę ogromnego odszkodowania w wysokości 30000 grzywien. Niestety Krzyżacy nawet nie myśleli, by się temu wyrokowi podporządkować.

Wreszcie w 1320 r. nastąpił ślub córki Władysława Elżbiety z królem węgierskim Karolem Robertem, co ułatwiło Polsce nawiązanie stałego sojuszu z już wcześniej wypróbowanymi sojusznikami – Węgrami.

Wyprawa na Ruś i wojna z Brandenburgią

Trzy lata później sojusz węgiersko-polski miał okazję sprawdzić się przy okazji sytuacji wynikłej na Rusi Halickiej. Zginęli wówczas zamordowani dwaj ostatni książęta tej ziemi wywodzący się z dynastii Rurykowiczów. Sojusznicy postanowili wspomóc w opanowaniu tamtejszego tronu najbliższego krewnego zabitych książąt Bolesława Jerzego – syna księcia mazowieckiego Trojdena. Wyprawa wówczas podjęta zwiększyła wpływy polskie na Rusi, co za czasów Kazimierza Wielkiego umożliwiło przejęcie tej dzielnicy.

Kolejnym sojusznikiem króla stał się od 1325 r. książę litewski Giedymin. Przymierze zostało poparte ślubem zawartym pomiędzy córką władcy Litwy – Aldoną (która na chrzcie przyjęła imię Anna) i następcą Władysława, jego synem Kazimierzem III Wielkim.

W 1326 r. wybuchła na powrót wojna z Brandenburgią. Król polski, korzystając z posiłków litewskich, wtargnął 10 lutego w granice wrogiego państwa i śmiałym rajdem odzyskał kasztelanię międzyrzecką.

W tym samym roku Władysław Łokietek odzyskał również na księciu niemodlińskim Bolesławie Pierworodnym ziemię wieluńską.

Polska za Władysława Łokietka w latach 1304-1333.

Nieudana próba opanowania Mazowsza

Kolejną wyprawę zbrojną Łokietek zorganizował już w roku następnym. Tym razem celem było podporządkowanie księcia płockiego – Wacława. Wyprawa, pomimo zdobycia i spalenia Płocka, zakończyła się niepowodzeniem, głównie na skutek tego, że do wojny przyłączył się (po stronie Wacława) Zakon, a wkrótce potem Jan Luksemburski. Do większych starć z przeciwnikami wówczas nie doszło, lecz król czeski, korzystając z aktywności militarnej na Śląsku, przyjął w lutym 1327 r. hołd lenny od książąt górnośląskich w Opawie.

W 1327 r. Władysław Łokietek skłonił swoich bratanków Bolesława i Władysława Dobrzyńskich oraz Przemysła Inowrocławskiego do zamiany ich księstw na Łęczycę i Sieradz. Wymiany tej dokonano w celu ułatwienia królowi prowadzenia działań wojennych w dzierżawach dotąd podporządkowanych bratankom.

Utrata ziemi dobrzyńskiej

W 1329 r. doszło do wznowienia wojennych podchodów. Jan Luksemburski, korzystając z pomocy Krzyżaków, zajął ziemię dobrzyńską, którą wkrótce oddał swoim sojusznikom. Kolejnym niepowodzeniem było przymuszenie Wacława Płockiego do złożenia w marcu Luksemburgowi hołdu lennego. Tak więc książę płocki, wzbraniający się dotąd z przyjęciem zwierzchnictwa polskiego monarchy, został zdominowany przez obcego. Krzyżacy, korzystając z faktu, że Kujawy nie były przygotowane do wojny, przekroczyli Wisłę i paląc oraz niszcząc złupili biskupi Włocławek, Raciąż i Przedecz.

Wojna z Krzyżakami o Kujawy. Bitwa pod Płowcami

Plik:Orzel1320b.jpg

Pieczęć majestatyczna Władysława Łokietka – rewers z orłem

W 1330 r. wznowiono działania wojenne. Krzyżacy z powodzeniem kontynuowali plądrowanie kujawskich i wielkopolskich miast – Radziejowa, Bydgoszczy i Nakła. Tylko dzięki śmiałemu przekroczeniu Wisły i wtargnięciu z pomocą litewską do ziemi chełmińskiej udało się 18 października 1330 r. zawrzeć siedmiomiesięczny rozejm. Niestety, podczas tej wyprawy sojusz z księciem litewskim został zaprzepaszczony na skutek osobistej kłótni Władysława z Giedyminem.

W 1331 r. nastąpiła kolejna wyprawa zbrojna Krzyżaków na ziemie polskie. Tym razem zgodnie z planem działania wojsk Zakonu pod dowództwem Dietricha von Alteburga miały być skoordynowane z wyprawą króla czeskiego Jana Luksemburczyka. Do spotkania obu armii miało dojść pod murami Kalisza. W połowie roku oddziały krzyżackie realizujące to przedsięwzięcie wkroczyły do Kujaw i Wielkopolski na rekonesans, zajmując m.in. Pyzdry (pod tą miejscowością doszło do zwycięskiej potyczki z oddziałami polskimi) i Gniezno. Główna wyprawa została zorganizowana we wrześniu 1331 r. Celem armii zakonnej był zgodnie z umową Kalisz, po dotarciu tam jednak nie zastali wojsk czeskich. (Jana Luksemburczyka zatrzymał skutecznie opór księcia świdnickiego Bolka II i nieuregulowana sprawa Głogowa po śmierci księcia Przemka.) Nie mogąc zadać Łokietkowi decydującego ciosu, Krzyżacy zdecydowali się na ostateczne opanowanie Kujaw. W nocy z 23 na 24 września doszło do pierwszego większego nierozstrzygniętego starcia w rejonie Konina. Trzy dni później, rankiem, oddziały polskie liczące około 5000 ludzi i dowodzone osobiście przez Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego napotkały w rejonie Radziejowa tylną straż krzyżacką. Korzystając z zaskoczenia, Polacy rozbili wrogi oddział, biorąc do niewoli dowódcę wyprawy Dietricha von Altenburga. Po południu doszło jednak do kolejnego starcia pod wsią Płowce. Bitwa nie została ostatecznie rozstrzygnięta na skutek wycofania się (ucieczki?) części oddziałów polskich z królewiczem Kazimierzem. Starcie pod Płowcami (choć nierozstrzygnięte, a do tego korzystając z zamieszania, uciekł z niewoli krzyżacki dowódca) miało dla Polaków niezwykle duże znaczenie psychologiczne, gdyż przekonało ich, że rycerze zakonni są do pokonania.

Wkrótce po tych wydarzeniach zostały wszczęte rokowania pokojowe w Inowrocławiu. Jednakże i tym razem nie udało się z Krzyżakami dojść do porozumienia. W 1332 r. zorganizowali oni wielką wyprawę zbrojną pod dowództwem Ottona von Luterberga. Tym razem siły polskie były za szczupłe, by stawić Krzyżakom opór w otwartym polu. 20 kwietnia, po prawie dwutygodniowym oblężeniu, padła stolica Kujaw – Brześć. Wkrótce w rękach Krzyżaków znalazły się też pozostałe główne grody prowincji – Inowrocław i zniszczony na rozkaz księcia tej ziemi Kazimierza Gniewków.

Strata należących do ojca Kujaw była z pewnością dla Władysława bardzo dotkliwa, choć jeszcze w tym samych roku, korzystając ze śmierci Przemka Głogowskiego, zajął – będącą dotąd w posiadaniu Głogowczyków – część Wielkopolski za rzeką Obrą, ze Zbąszyniem.

Plik:Polska za Władysława Łokietka..jpg

Polska za Władysława Łokietka.

Śmierć Władysława Łokietka, następstwo i opinia o władcy

Plik:Nagrobek Wladyslawa Łokietka.jpg

Portret Władysława Łokietka z nagrobka w katedrze wawelskiej

Były to już ostatnie złe wiadomości w życiu Władysława Łokietka – niezłomny Piast zmarł 2 marca 1333 r. na Zamku Wawelskim, gdzie też, w Katedrze, został pochowany. Z małżeństwa z Jadwigą Kaliską doczekał się trzech synów (Władysław i Stefan zmarli w dzieciństwie, ojca przeżył najmłodszy syn, późniejszy król polski Kazimierz III Wielki) i trzech córek (Kunegunda, żona najpierw Bernarda Świdnickiego, a potem Rudolfa Saskiego, Elżbieta, żona Karola Roberta króla węgierskiego, a matka Ludwika Węgierskiego oraz zmarła w dzieciństwie Jadwiga).

Władysława Łokietka trudno jest jednoznacznie ocenić. Z pewnością wytrwale dążył do celu swojego życia – zjednoczenia Polski. Nie przyszło mu to jednak łatwo, a dopomogło szczęście. Nie wiadomo, czy gdyby nie niespodziewane zgony kolejnych władców: Leszka Czarnego, Henryka IV Probusa, Kazimierza II Łęczyckiego, Przemysła II Wielkopolskiego, Wacława II i Wacława III, wreszcie Henryka III Głogowczyka, Władysław nie pozostał by do końca życia księciem malutkiego Brześcia. Można też mieć pretensje do "małego" króla za utratę Pomorza Gdańskiego i zrażenie książąt śląskich swoją zbyt mało skuteczną polityką. Gdyby jednak nie rządy Władysława Łokietka, Polska z pewnością stałaby się częścią składową monarchii Luksemburgów, albo już wtedy uległaby rozbiorowi. To za jego niespokojnego panowania Polska po raz pierwszy poważnie starła się z Krzyżakami i nawiązała sojusz z Litwą. Dzięki koronacji na Wawelu król ten stworzył precedens i utrwalił pozycję Polski jako królestwa. Wreszcie właśnie wtedy rozpoczęła się akcja wewnętrznej unifikacji państwa, zaczęto organizować ogólnopolską kancelarię i administrację oraz skarbowość. Akcję tę z powodzeniem kontynuował jego syn i następca – Kazimierz III Wielki. Gdyby nie zasługi ojca, król ten nie byłby w stanie już u progu panowania zapłacić królom czeskim gigantycznej sumy za rezygnację z praw do korony polskiej, ani rozmawiać z największymi europejskimi władcami jak równy z równym, ani zostawić Polski murowanej. Podobnie jak w wypadku Mieszka I i Bolesława Chrobrego – ojciec kryje się w cieniu syna i następcy, niekoniecznie faktycznie lepszego niż on władcy.

Bibliografia

• Arnold S., Odrodzenie Królestwa Polskiego w wieku XIV w 600 rocznicę, Zamość 1921.
• Barciak A., Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku. Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski, Katowice 1992.
• Baszkiewicz J., Polska czasów Łokietka, Warszawa 1968.
• Baszkiewicz J., Powstanie zjednoczonego państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku, Warszawa 1954.
• Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, "Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu", R. LXXIV, 1969, z. 2.
• Bieniak J., Zjednoczenie państwa polskiego, [w:] Polska dzielnicowa i zjednoczona, pod red. A. Gieysztora, Warszawa 1972.
• Dąbrowski J., Z czasów Łokietka. Studia nad stosunkami polsko-węgierskimi w XIV wieku, cz. 1., "Rozprawy Akademii Umiejętności", T. XXXIV, 1916.
• Długopolski E., Bunt wójta Alberta, "Rocznik Krakowski", T. VII, 1905.
• Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.
• Dowiat J., Polska państwem średniowiecznej Europy, Warszawa 1968.
• Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w I połowie XV wieku, Kraków 1966.
• Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego – książę głogowski Henryk (1274-1309), Poznań 1993.
• Karasiewicz W., Jakób II Świnka, arcybiskup gnieźnieński, Poznań 1948.
• Łowmiański H., Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, t. VI, cz. 1.-2, Warszawa 1985.
• Maciejewski J., Działalność kościelna Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskiego w latach 1300-1323, Bydgoszcz 1996.
• Nowacki B., Czeskie roszczenia do korony w Polsce w latach 1290-1335, Poznań 1987.
• Nowacki B., Przemysł II 1257-1296. Odnowiciel korony polskiej, Poznań 1997.
• Nowakowski T., Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Bydgoszcz 1992.
• Ożóg K., Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306-1382, Kraków 1995.
• Pietras T., Krwawy wilk z pastorałem". Biskup krakowski Jan zwany Muskatą, Warszawa 2001.
• Silnicki T., Biskup Nanker, Warszawa 1953.
• Silnicki T., Gołąb K., Arcybiskup Jakub Świnka i jego epoka, Warszawa 1956.
• Sroka S., Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu, szkice, Kraków 1995.
• Włodarski B., Polityka Jana Luksemburczyka wobec Polski za czasów Władysława Łokietka, Lwów 1935.
• Włodarski B., Polska i Czechy w II połowie XIII i początkach XIV wieku (1250-1306), Lwów 1931.
• Wyrozumski J., Kraków do schyłku wieków średnich, [w:] Dzieje Krakowa, pod red. J. Bieniarzówny, J.M. Małeckiego, J. Mitkowskiego, t. 1, Kraków 1992.
• Zachorowski S., Wiek XIII i panowanie Władysława Łokietka, [w:] Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski Średniowiecznej, t. I, Kraków 1926.