Wzgórze Beaty
 Widok panoramiczny z wieżowca Altus w kierunku Wzgórza Beaty; szczytowa część wzniesienia, znajdująca się w parku T. Kościuszki, widoczna jest za zabudową katowickiego Śródmieścia (2024) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie | |
| Pasmo |
Wyżyna Katowicka, Wzgórza Kochłowickie |
| Wysokość |
323,6 m n.p.m. |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Katowic  | |
 50°14′27,46″N 19°00′17,26″E/50,240961 19,004794
| |
Wzgórze Beaty – wzgórze w południowej Polsce, położone na terenie Katowic, będące jednym z wzniesień Wzgórz Kochłowickich na Wyżynie Katowickiej. Zbudowane jest na skałach pochodzących z górnego karbonu, a jego wysokość wynosi ponad 323 m n.p.m. Partię szczytową zajmuje park im. Tadeusza Kościuszki, a na jego wierzchołku znajduje jest kościół pw. św. Michała Archanioła.
Geografia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Wzgórze Beaty położone jest w centralnej części województwa śląskiego[1], na obszarze miasta Katowice[2]. Jego szczyt znajduje się w graniach dzielnicy Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka, przy ulicy T. Kościuszki na wysokości skrzyżowania z ulicą A. Zgrzebnioka[3].
Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Wzgórze Beaty jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), stanowiącym południową część makroregionu Wyżyna Śląska[1], a geologicznie w niecce górnośląskiej, która wypełniona jest utworami pochodzącymi z górnego karbonu w postaci łupków, piaskowców i zlepieńców zawierających pokłady węgla kamiennego[4]. Skały te budują podłoże wzniesienia, które jest przykryte kilkumetrową warstwą osadów plejstoceńskich[5].
Wzgórze Beaty pod względem geomorfologicznym jest jednym z wzniesień Wzgórz Kochłowickich[6], będąc jednym z czterech wyizolowanych wzgórz tego pasma[7]. Charakteryzującym się spłaszczonym wierzchołkiem[8], jego stoki są dość łagodne, z większymi nachyleniami w partii podszczytowej[7] . Wysokość Wzgórza Beaty wynosi 323,6 m n.p.m.[9]
Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1961–2005 według danych ze stacji meteorologicznej na terenie pobliskiego Muchowca wynosi 8,1 °C[10], a średnia roczna suma opadów w latach 1951–2005 wynosi 713,8 mm[11].
Przez Wzgórze Beaty przechodzi dział wód pomiędzy zlewnią Wisły i Odry. Wody z północnych stoków spływają do Rawy (dorzecze Wisły), zaś z południowych do Kłodnicy (dorzecze Odry)[12].
Przyroda i ochrona środowiska
[edytuj | edytuj kod]Partię szczytową wzniesienia zajmuje park T. Kościuszki, powstały na obszarze dawnego Lasu Katowickiego. W parku zachował się fragmentarycznie zarówno naturalny drzewostan, jak i warstwa runa. Jest on wielogatunkowy i różnowiekowy – występuje tu ponad 90 różnych gatunków i odmian drzew i krzewów, w tym: graby, buki, lipy drobnolistne i klony. Miejsce to również stanowi schronienie dla niektórych gatunków zwierząt, a najliczniej dla ptaków. W większości są to gatunki leśne. Gnieżdżą tu: kosy, kwiczoły, sójki oraz świstunki, a prócz ptaków żyją tutaj wiewiórki, jeże, krety i płazy[13].
Historia i zagospodarowanie
[edytuj | edytuj kod]
Na Wzgórzu Beaty w 1801 roku Johann Ferdinand Koulhaas założył w 1801 roku kopalnię „Beate” (z niem. „Beata”). Wydobycie węgla kamiennego w zakładzie powadzono w latach 1801–1806 i 1836–1880[14]. W miejscu kopalni został założony późniejszy park im. Tadeusza Kościuszki[15]. Został on wytyczony w 1888 roku, a na terenie tym w latach 1894–1895 zaczęto tworzyć park Południowy (niem. Südpark)[16]. W 1925 roku parkowi nadano mu imię Tadeusza Kościuszki[17].
W 1903 roku na szczycie wzgórza stanęła 20-metrowa wieża Bismarcka[18]. Rozebrano ją w 1933 roku[19], a na jej miejscu stanął przeniesiony z Syryni drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła z dzwonnicą[19]. W jego pobliżu, w okresie zimowym na zachodnim stoku wzgórza działa tor saneczkowy[20].
Przed I wojną światową, w rejonie ulicy Pięknej wzniesiono osiedle dla dozoru górniczego kopalni „Oheim” („Wujek”)[21], natomiast we wschodniej części Wzgórza Beaty (po wschodniej stronie ulicy T. Kościuszki) w latach po II wojnie światowej wybudowano osiedla mieszkaniowe: powstałe w latach 60. XX wieku osiedle Ptasie[21] oraz budowane w latach 1978–1994 osiedle im. Alfonsa Zgrzebnioka[22].
W kierunku północ-południe przez wzgórze przebiega jedna z najdłuższych katowickich ulic – ulica Tadeusza Kościuszki, natomiast od północy wzgórze przecina równoleżnikowo aleja Górnośląska (fragment autostrady A4)[23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 43.
- ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 25.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 44.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 50.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 46.
- ↑ a b Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 13.
- ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 30.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal Krajowy. Skany map topograficznych. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 52.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 54.
- ↑ Opracowanie… 2014 ↓, Załącznik nr 15.
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 100.
- ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 38.
- ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 40.
- ↑ Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 61.
- ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: Park Kościuszki. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-09-17]. (pol.).
- ↑ Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 62.
- ↑ a b Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 63.
- ↑ Tor saneczkowy w Parku Kościuszki już po remoncie. Ma 350 metrów długości, a na odcinku 186 metrów został wyłożony igielitem. katowice.naszemiasto.pl, 2020-12-30. [dostęp 2024-09-21]. (pol.).
- ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 78.
- ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 192.
- ↑ Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach: Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. geoportal.orsip.pl. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 (pol.).
- Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Sekrety Katowic, Wydanie I, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2018, ISBN 978-83-7729-386-7 (pol.).
- Adam Frużyński, Grzegorz Grzegorek, Piotr Rygus, Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4 (pol.).
- Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe z elementami opracowania ekofizjograficznego problemowego (problematyka ochrony dolin rzecznych oraz ograniczeń dla zagospodarowania terenu wynikających z wpływu działalności górniczej) dla potrzeb opracowania projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów położonych w mieście Katowice, Katowice: WERONA, 2014 (pol.).
- Lech Szaraniec, Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 (pol.).
- Barbara Tokarska-Guzik, Adam Rostański, Roman Kupka, Katowice. Przyroda miasta, Katowice: Wydawnictwo Kubajak, 2002, ISBN 83-87971-49-9 (pol.).
| Parki | |
|---|---|
| Kompleksy rekreacyjne | |
| Użytki ekologiczne |
|
| Rezerwaty przyrody | |
| Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe | |
| Lasy i pomniki przyrody | |
| Wzniesienia | |
| Instytucje |
