50°14′44″N 19°00′15″E/50,245556 19,004167Park im. Tadeusza Kościuszki w Katowicach
 nr rej. A/1515/93 z 26 lutego 1993[1][2]
| |
 Klomb kwiatowy i płyta pamiątkowa ufundowana Kościuszce | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Dzielnica | |
| Powierzchnia |
72 ha |
| Data założenia |
1888 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°14′44″N 19°00′15″E/50,245556 19,004167
| |
Park im. Tadeusza Kościuszki w Katowicach – największy teren parkowy w granicach administracyjnych miasta. Park rozciąga się między ulicami: T. Kościuszki, Mikołowską i Górnośląską. Zajmuje powierzchnię 72 ha. Dzięki swej lokalizacji na skraju centralnych dzielnic miasta należy do najchętniej odwiedzanych terenów rekreacyjnych. Stylistyką nawiązuje do ogrodów – parków angielskich, co podkreśla charakter alei róż, a poprzez rozwiązania kompozycji kwiatowych na klombach i pergolach do ogrodów klasycznych. Wzdłuż ul. Kościuszki rosną rododendrony i azalie. Pierwotny drzewostan parku stanowią głównie brzozy i sosna. Mniej licznie występują zasadzone w późniejszym czasie: grab, buk, lipa drobnolistna, klon pospolity, jawor, czeremcha pospolita, trzmielina pospolita i kalina koralowa oraz gatunki obce: tuja, katalpa, topola, pęcherznica, złotokap, laurowiśnia, wiśnia piłkowana z Chin i inne. W sumie ponad 90 gatunków i odmian drzew i krzewów. Po zmroku park oświetlają stylowe latarnie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Jego początki sięgają 1888 r.[3], kiedy powstał tutaj park miejski na obszarze 6 ha wydzielonych z podmiejskiego lasku. W latach 1894−1895 zaczęto przekształcać go w Süd Park (pol : Park Południowy), dzięki czemu poszerzono zakres uporządkowanych terenów zielonych. Tereny te sięgały aż do Wzgórza Beaty, gdzie w 1903 r. wzniesiono 20-metrową Wieżę Bismarcka, jedną z trzech postawionych w tym czasie na Górnym Śląsku. W 1903 r. miasto wydzierżawiło teren o powierzchni 56 ha od niemieckiego przemysłowca Thiele-Wincklera na 100 lat. W pierwszym okresie wytyczono parę ścieżek spacerowych, posadzono drzewa i ustawiono ławki.
W 1910 r. Magistrat Miasta Katowice udzielił pomocy materialnej na zadrzewienie alei wzdłuż Beatestraße (dzisiejsza ul. T. Kościuszki), zwanej w latach dwudziestych XX wieku Promenadą Kościuszki. Wtedy oprócz pierwotnie tutaj rosnących brzóz i sosen pojawiły się inne gatunki drzew. 14 czerwca 1912 r. połączono Park Południowy z katowickim rynkiem linią tramwajową, która kończyła się z początkiem parku (tuż za obecną Aleją Górnośląską, gdzie po wschodniej stronie ul. Kościuszki powstała zajezdnia tramwajowa). Duże zasługi w rozbudowie i zagospodarowaniu parku miał doświadczony ogrodnik Paul Sallmann, który od 1913 r. przez kilkanaście lat był dyrektorem Ogrodów Miejskich w Katowicach.
W 1925 r. nadano parkowi imię Tadeusza Kościuszki. W tym czasie umieszczono medalion z portretem Naczelnika i tablicę poświęconą Tadeuszowi Kościuszce na Wieży Bismarcka[4]. Zaprzestano też używania nazwy Wieża Bismarcka, zmieniając nazwę na wieża widokowa. Ostatecznie wieżę rozebrano w 1934 r., a jej elementy wmurowano w fundamenty budowanej właśnie katedry katowickiej. Pod koniec lat 30. XX wieku w rejonie Wzgórza Beaty zaczęto tworzyć zalążek skansenu. Sprowadzono wówczas do parku drewniany spichlerz z 1688 r. wybudowany w Gołkowicach w powiecie wodzisławskim (spalił się w latach 70. XX w.) i drewniany kościółek z Syryni, wsi leżącej również w powiecie wodzisławskim.
W połowie lat 20. XX w. władze miasta zdawały sobie sprawę ze znaczenia posiadania w bezpośrednim sąsiedztwie centrum miasta dużego obszaru publicznej zieleni, dodatkowo dobrze z nim skomunikowanego. W okolicznościowym opracowaniu z 1926 r. pt. "Dzieje i rozwój Wielkich Katowic" pisano bowiem: Atmosfera węglowa opanowuje chmurami dymu całe miasto i powoduje, że w miesiącach letnich w godzinach wieczornych tysiączne tłumy ludności szukają w małych ogródkach miejskich, w szczególności zaś w Parku Kościuszki, świeżego powietrza i odetchnienia. I dalej, przy okazji omawiania programu rozbudowy miasta: Park Kościuszki jest jedynym parkiem Katowic, który z dużym nakładem kosztów został doprowadzony do obecnego stanu estetycznego wyglądu, w stosunku jednak do liczby mieszkańców miasta jest on za mały, to też dąży miasto do dalszego rozszerzenia parku (...)[5].
W 1930 władze miasta planowały założenie na terenie parku zwierzyńca, przenosząc zwierzęta z istniejącego przy ul. Bankowej Miejskiego Ogrodu Naukowego. Zwierzyniec miał zajmować teren ok. 6000 m², a koszty prac przewidywano na 150000 zł. W porze letniej 1929 roku w dni świąteczne park odwiedzało dziennie 30000, zaś w dni powszednie 5000 osób. I odpowiednio w porze zimowej 10000 i 3000[6]. W latach 30. XX wieku w parku znajdował się staw, na którym trzymano: łabędzia, gęsi garbonose, krzyżówki, cyranki oraz kormorana. Istniały również trzy zagrody, w których trzymano: jelenie (samiec zakupiony od Towarzystwa Upiększania Miasta w Bydgoszczy za 300 zł), sarnę (dar proboszcza z Szusca), stadko owiec, cztery osły oraz bociana. W czerwcu 1929 jelenie doczekały się potomstwa, o czym informowała lokalna prasa („Polska Zachodnia”, nr 152, 5 czerwca 1929, str. 5). Projekt przyszłego zwierzyńca przewidywał pawilon dla lwów, niedźwiedzi, wilków i lisów oraz grodzone wybiegi. Skrupulatnie odnotowywano ofiarodawców zwierząt. Część z nich, jak wiewiórki i niektóre ptaki były wolno wypuszczane na terenie parkowym[7].
W Parku ponadto znajduje się Wieża spadochronowa, w związku z którą rozpowszechniona była legenda, jakoby z wieży 4 września 1939 roku grupa harcerzy podjęła desperacką próbę obrony centrum Katowic przed nacierającymi od południa oddziałami 239 Dywizji Piechoty Wehrmachtu. Ta wersja pochodzi z książki Kazimierza Gołby Wieża spadochronowa. W 2003 wersja Gołby została podważona przez Ryszarda Kaczmarka, profesora Uniwersytetu Śląskiego, które opublikowała katowicka „Gazeta Wyborcza”. Ustalenia te zostały później potwierdzone także przez Grzegorza Bębnika, historyka IPN, w opracowaniu "Katowice we wrześniu '39".
W 1996 roku przy parku odkryto jedyne współczesne stanowisko w Polsce osadniczka gołego[8].
Atrakcje[edytuj | edytuj kod]
- Kościół św. Michała Archanioła z 1510 r. wraz z lapidarium
- Pomnik tragicznie zmarłych członków Klubu Wysokogórskiego
- Wieża spadochronowa – jedyna istniejąca w Polsce
- Bulodrom do gry w pétanque
- Płyta pamiątkowa, ufundowana patronowi Tadeuszowi Kościuszce przez społeczeństwo Katowic w 1925 r.
- Obelisk w pobliżu wieży spadochronowej – pomnik martyrologii harcerzy śląskich
- Wzgórze Beaty (334,5 m n.p.m.)
- Cmentarz żołnierzy radzieckich poległych przy wyzwalaniu Katowic w 1945 r.
- Galeria rzeźby plenerowej, obejmująca dzieła twórców regionu: Zygmunta Brachmańskiego, Augustyna Dyrdy, Joachima Krakowczyka, Piotra Latoski, Józefa Marka, Jacka Sarapaty, Andrzeja Szczepańca
- zimowy tor saneczkowy i narciarski
- kurort śnieżny w zimie
- stacja roweru miejskiego[9]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach. www.wkz.katowice.pl. [dostęp 2011-05-20]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023 [dostęp 2011-05-20].
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Sekrety Katowic, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2018, s. 61-64, ISBN 978-83-7729-386-7, OCLC 1066105156.
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 87, ISBN 978-83-7729-502-1.
- ↑ Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego Województwa Śląskiego, wyd. Magistrat Wielkich Katowic, Katowice 1926, s. 237
- ↑ Paul Sallmann: Zieleńce publiczne jako instytucje pedagogiczne. W: O zieleńcach i zwierzyńcu w Katowicach. Katowice: Magistrat Miasta Katowic, 1929, s. 7-13. (pol.).
- ↑ Józef Władysław Kobylański: O zwierzyńcu w Katowicach. W: O zieleńcach i zwierzyńcu w Katowicach. Katowice: Magistrat Miasta Katowic, 1929, s. 22-41. (pol.).
- ↑ Stebel A.. W sprawie ochrony stanowiska osadniczka nagiego Discelium nudum na Wyżynie Śląskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 53, 3, s. 91-92, 1997.
- ↑ Mapa stacji | City by bike. citybybike.pl. [dostęp 2015-09-14]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996. ISBN 83-905115-0-9.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice - Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993. ISBN 83-85831-35-5.
- Magistrat miasta Katowic: O zieleńcach i zwierzyńcu w Katowicach. Katowice: 1929. (pol.).
- Urząd Miasta Katowice: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Cz. 1, Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-05-20]. (pol.).
- Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010. ISBN 978-83-7729-021-7.
| Parki | |
|---|---|
| Kompleksy rekreacyjne | |
| Użytki ekologiczne | |
| Rezerwaty | |
| Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe | |
| Lasy i pomniki przyrody | |
| Przyroda nieożywiona | |
| Instytucje |
