Radioterapia

Aparat do radioterapii

Radioterapia, dawniej curieterapia – metoda leczenia za pomocą promieniowania jonizującego (fotonowego, elektronowego, protonowego lub z wykorzystaniem cięższych cząstek takich jak jony węgla). Stosowana w onkologii do leczenia chorób nowotworowych oraz łagodzenia bólu i innych dolegliwości związanych z rozsianym procesem nowotworowym, np. w przerzutach nowotworowych do kości lub guzach powodujących niedrożność oskrzela. Także szereg chorób nienowotworowych, głównie przebiegających z bolesnym procesem zapalnym, może być leczona przy użyciu promieniowania jonizującego.

Radioterapia onkologiczna jest samodzielną podstawową specjalizacją lekarską, łączącą się ściśle z onkologią kliniczną. W Polsce jest priorytetową dziedziną medycyny, a konsultantem krajowym radiologii onkologicznej od 18 stycznia 2019 jest prof. dr hab. n. med. Krzysztof Składowski. Planowanie radioterapii wymaga współpracy wielu specjalistów z różnych dziedzin: lekarza radioterapeuty, elektroradiologa, fizyka medycznego, technika radioterapii i pielęgniarek.

Podział ze względu na sposób napromieniania

• brachyterapia (BT): leczenie przy użyciu źródła promieniowania znajdującego się w bezpośrednim kontakcie z guzem
• teleradioterapia (EBRT): leczenie z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od tkanek

Leczeniem izotopami promieniotwórczymi (np. jodem lub strontem radioaktywnym) zajmuje się medycyna nuklearna.

Podział ze względu na stan pacjenta

• radioterapia radykalna: ma na celu całkowitą eliminację guza nowotworowego tj. całkowite wyleczenie;
• radioterapia paliatywna: ma na celu łagodzenie objawów spowodowanych chorobą nowotworową w przypadku braku możliwości wyleczenia;
• radioterapia objawowa: ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych spowodowanych przerzutami;
• radioterapia chorób nienowotworowych (schorzenia ortopedyczne, wytrzeszcz w chorobie Gravesa-Basedowa), gdzie mechanizm działania radioterapii jest złożony i odmienny aniżeli w przypadku nowotworów.

Nowoczesne techniki planowania i realizacji napromieniania

• Konformalna radioterapia trójwymiarowa (three-dimensional conformal radiation therapy – 3DCRT), oparta o obrazowanie w tomografii komputerowej;
• Technika modulowanej intensywności wiązki (intensity-modulated radiation therapy – IMRT), gdzie specjalny kolimator wielolistkowy umożliwia ograniczenie dawki w wybranych punktach napromienianego pola;
• Radioterapia sterowana obrazem (image-guided radiation therapy – IGRT), umożliwia wykonywanie zdjęć rentgenowskich lub tomografii komputerowej za pomocą aparatu terapeutycznego;
• Hypofrakcjonacja i radioterapia stereotaktyczna (stereotactic body radiation therapy - SBRT) umożliwia  podanie wysokich dawek frakcyjnych i skrócenie całkowitego czasu leczenia.

Podział zależny od używanej energii

Radioterapia kilowoltowa (60–400 keV)

Promieniowanie małoprzenikliwe, płytkie, miękkie, graniczne, wyłącznie promieniowanie X. Do leczenia nowotworów skóry.

Radioterapia megawoltowa (1,25–25 MeV)

• promieniowanie gamma, generowane przez kobalt 60 (linie o energii 1,17 i 1,33 MeV)
• promieniowanie X o wysokiej energii generowane w przyśpieszaczu liniowym (4–25 MeV)
• elektrony (6–22 MeV)

Podział ze względu na rodzaj promieniowania generowanego w aparatach

• promieniowanie pośrednio jonizujące, elektromagnetyczne: X i gamma
• promieniowanie cząstkowe:
  • bezpośrednio jonizujące: elektron, proton, cząstka alfa, ciężkie jony (tlenu, węgla)
  • pośrednio jonizujące: neutron.

Skutki uboczne

Radioterapia jest bezbolesna, a jej zastosowanie paliatywne (na przykład radioterapia do przerzutów kośćcowych) nie powoduje żadnych działań niepożądanych lub niewielkie działania, chociaż w ciągu następnych dni można zaobserwować krótkotrwały ból spowodowany obrzękiem uciskającym nerwy w leczonym obszarze. Większe dawki mogą powodować różne skutki uboczne podczas leczenia (ostre efekty uboczne), w miesiącach lub latach po leczeniu (długotrwałe efekty uboczne) lub po ponownym leczeniu (skumulowane działania niepożądane). Ich rodzaj, natężenie i czas trwania zależą od narządów, które otrzymały promieniowanie, samego leczenia (rodzaj promieniowania, dawka, frakcjonowanie, jednoczesna chemioterapia) i pacjenta.

Większość efektów ubocznych spowodowanych promieniowaniem można przewidzieć. Zwykle są one ograniczone do leczonego obszaru ciała pacjenta. Działania niepożądane zależą od dawki; na przykład większe dawki promieniowania na głowę i szyję mogą wiązać się z powikłaniami sercowo-naczyniowymi, dysfunkcją tarczycy i dysfunkcją osi przysadki. Współczesna terapia promieniowaniem ma na celu minimalizację skutków ubocznych i pomóc pacjentowi zrozumieć i radzić sobie ze skutkami ubocznymi, które są nieuniknione.

Głównymi działaniami niepożądanymi są zmęczenie i podrażnienie skóry, takie jak łagodne lub umiarkowane oparzenie słoneczne. Zmęczenie często pojawia się w trakcie zabiegu i może trwać kilka tygodni po zakończeniu leczenia. Podrażniona skóra wyleczy się, ale może nie być tak elastyczna.

Linki zewnętrzne

• Polskie Towarzystwo Brachyterapii
• Polskie Towarzystwo Radioterapii Onkologicznej
• Radiation Oncology Physics Handbook. IAEA.org. [dostęp 2010-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-30)]. (ang.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.