Dwuprzodozębowce: Różnice pomiędzy wersjami

Dwuprzodozębowce
	Diprotodontia
	R. Owen, 1877
	; Przedstawiciel rzędu – drzewiak dwupręgi (Dendrolagus goodfellowi)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
(bez rangi)	torbacze
Nadrząd	australotorbowe
Rząd	dwuprzodozębowce
Synonimy
	Marsupia Rafinesque, 1815; Brutae J.E. Gray, 1821; Gliridentiae Burnett, 1830; Semidentiae Burnett, 1830; Marsupidae Swainson, 1835; Carpophaga R. Owen, 1839; Phytophaga J.A. Wagner, 1842; Scandentia J.A. Wagner, 1842; Poephaga Giebel, 1855; Diprotodonta Ameghino, 1894; Diprotodonta O. Thomas, 1896; Syndactyla Diprotodontia Wood Jones, 1924; Duplicicommissurala Abbie, 1937; Diprotodontiformes Szalay, 1982; Diprotodontiformes Kinman, 1994; Phalangeriformes Zagorodnyuk, 2008;
Podrzędy
	3 podrzędy – zobacz opis w tekście
	3 podrzędy – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:45, 29 lip 2023

Dwuprzodozębowce^[18] (Diprotodontia) – rząd ssaków z nadrzędu australotorbowych (Australidelphia) w obrębie infragromady ssaków niższych (Metatheria).

Budowa

Masa ciała dwuprzodozębowców zależy od podtaksonu. U koali dochodzi do 14 kg^[19], u cięższych wombatowatych od 20 do 40 kg. Jednak w plejstocenie żyły wombatowate wielkości dzisiejszych nosorożców^[20]. Mniejsi przedstawiciele rzędu ważą kilkadziesiąt gramów, jak np. ważąca 45 g drzewnica górska^[21] czy ważące do 60 g akrobatkowate^[22]. Do przedstawicieli średniej wielkości należą ważące od 0,5 do 2 kg pseudopałankowate^[23]. Najmniejsze z kanguroksztatłnych, torebnikowate, ważą po pół kg, największe nawet do 90 kg^[24].

Dwuprzodozębowce charakteryzuje uzębienie diprotodontyczne. Oznacza to, że mają pojedynczą parę siekaczy w żuchwie. Natomiast w szczęce siekacze liczą zazwyczaj 3 pary, prócz wombatowatych, u których występuje tylko jedna^[19]. Rodzina ta cechuje się jeszcze bardziej zredukowanym uzębieniem, wombatowate nie mają w ogóle kłów, dysponują po jednym przedtrzonowcem w każdym szeregu zębowym i leżącymi za nim czterema trzonowcami^[20], podczas gdy ich bliski krewny koala ma kieł w szczęce i 3 pary górnych siekaczy^[19]. Z kolei pałankokształtne mogą mieć dwie pary siekaczy dolnych^[21]. Górne kły są selenodontyczne bądź lofodontyczne, dolnych kłów nie ma^[19]. Kłów górnych może też brakować u kangurokształtnych^[25].

Ogon może chwytny, jak u akrobatkowatych^[22].

Tylne kończyny dwuprzodozębowców cechuje syndaktylia: ich drugi i trzeci palec zrastają się ze sobą. Nie dotyczy to jednak oddzielnych pazurów wieńczących oba zrośnięte palce^[19]. U koali pazury te służą pielęgnacji futra. U koali występują też przeciwstawne palce, ułatwiające chwytanie się gałęzi drzew^[20]. Akrobatkowate rozwinęły wąską i grubą błonę lotną umożliwiającą im lot ślizgowy^[22], podobna twór jest dobrze rozwinięty u części lotopałankowatych^[23].

Systematyka

Rodziny zaliczane do dwuprzodozębowców^[26]^[27] grupowane są w trzech podrzędach^[26]^[27]^[18]:

Vombatiformes Burnett, 1830 – wombatokształtne
- Phascolarctidae Owen, 1839 – koalowate
- Vombatidae Burnett, 1829 – wombatowate
- Diprotodontidae Gill, 1872 – takson wymarły

Phalangeriformes Szalay, 1982 – workolotokształtne
- Burramyidae Broom, 1898 – drzewnicowate
- Phalangeridae Thomas, 1888 – pałankowate

Macropodiformes Ameghino, 1889 – kangurokształtne
- Petauroidea Bonaparte, 1838 – lotopałankowce
  - Pseudocheiridae Winge, 1893 – pseudopałankowate
  - Petauridae Bonaparte, 1838 – lotopałankowate
  - Tarsipedidae Gervais & Verreaux, 1842 – ostronogowate – jedynym przedstawicielem jest Tarsipes rostratus Gervais & Verreaux, 1842 – ostronóg kwiatowy
  - Acrobatidae Aplin, 1987 – akrobatkowate
- Macropodoidea J.E. Gray, 1821
  - Hypsiprymnodontidae Collett, 1877 – torebnikowate – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Hypsiprymnodon moschatus Ramsay, 1876 – torebnik piżmowy
  - Potoroidae J.E. Gray, 1821 – kanguroszczurowate
  - Macropodidae J.E. Gray, 1821 – kangurowate

Czyni to dwuprzodorzębowce największym rzędem torbaczy^[19].

Opisano również rodzinę wymarłą nie skalsyfikowaną w żadnym z powyższych podrzędów^[28]:

Thylacoleonidae Gill, 1872

Według innych klasyfikacji kangurokształtne są zaliczane do Phalangeriformes (które bez nich byłyby taksonem parafiletycznym) jako nadrodzina Macropodoidea^[29]^[30].

Filogeneza

Możliwy kladogram Diprotodontia^[30]

 Diprotodontia
  |-- †Palorchestidae
  |-- †Wynyardiidae
  |-- †Thylacoleonidae (lwy workowate)
  |--o Vombatiformes (wombatokształtne)
  |  |--o Phascolarctoidea
  |  |  `-- Phascolarctidae (koalowate)
  |  `--o Vombatoidea
  |     |-- †Ilariidae
  |     `--+-- †Diprotodontidae
  |        `-- Vombatidae (wombatowate)
  `--o Phalangeriformes
     |-- Burramyidae (drzewnicowate)
     `--+--o Macropodoidea
        |  |-- Potoroidae (kanguroszczurowate)
        |  `-- Macropodidae (kangurowate)
        `--+--o Petauroidea
           |  |-- Acrobatidae (akrobatki)
           |  |-- Pseudocheiridae (pseudopałankowate)
           |  `-- Petauridae (lotopałankowate)
           `--o Phalangeroidea
              |-- Phalangeridae (pałankowate)
              `--+-- †Pilkipildridae
                 `--+-- †Ektopodontidae
                    `-- †Miralinidae

Rozmieszczenie geograficzne

Dwuprzodozębowce występują w krainie australijskiej. Koalowate zamieszkują lasy porastające wschód Australii^[19]. Ostronóg nektarowy zamieszkuje południowo-zachodnią Australię^[22], torebnik piżmowy – północny wschód Queensland. Kanguroszczurowate^[24] i wombatowate również ograniczone są do Australii^[20]. Nie dotyczy to pałankokształtnych. Drzewnicowate prócz Australii zamieszkują także Nową Gwineę^[21], podobnie jak pseudopałankowate, lotopałankowate^[23] i pałankowate, te dwie ostatnie spotykane także na mniejszych okolicznych wyspach^[31]^[23]. Kangurowate również spotyka się w Australii i Nowej Gwinei^[24]. Burramys parvus spędza życia na znacznych wysokościach^[21].

Ekologia

Dwuprzodozębowce pożywiają się różnym pokarmem. Zdarzają się formy wyłącznie roślinożerne^[19]. Koalowate odżywiają się wyłącznie liśćmi eukaliptusa, wytworzyły przystosowania do tego trującego i niezbyt pożywnego pokarmu^[20]. Wombat natomiast spożywa trawy, turzyce, mchy, korzenie i korę^[21]. Z kolei kitanka lisia gustuje w roślinach uprawianych przez ludzi^[31]. Inne dwuprzodozębowce przystosowały się do odżywiania nektarem bądź sokiem^[19]. Wydłużony język przydatny w penetrowaniu kwiatów w poszukiwaniu nektaru wykształciły ostronogowate, które, podobnie jak nietoperze, odgrywają przez to istotną rolę w zapylaniu roślin^[22]. Owoce, nektar, kwiaty i pąki stanowią poza liśćmi eukaliptusa pożywienie pseudopałanki wędrownej^[23]. Jeszcze inne są owadożercami^[19], jak torebnikowate^[24], bądź wszystkożercami, jak większość pałankowatych^[31] i część kanguroszczurowatych^[24]. Lotopałankowate łączą owady oraz sok eukaliptusów i akacji, niektóre z nich, jak palcownik pręgowany, opukują korę drzew podobnie jak palczak madagaskarski^[23].

Rozmnażanie

Występuje krótka ciąża. U koali, wytwarzających łożysko, trwa ona 25-35 dni^[20]. Wombatowate również wytwarzają łożysko^[20], a ciąża wombata tasmańskiego trwa około miesiąca^[21]. Znacznie krócej, od 13 do 16 dni, trwa ciąża u drzewnicy górskiej z rodziny drzewnicowatych^[31]. U lotopałanki karłowatej ciąża trwa 16 dni^[23]. Ciąża kangura olbrzymiego twa od 34 do 38 dni^[32].

Koala rodzi jedno półkilogramowe młode^[20]. Również u pałankowatych noworodek jest jeden^[31]. U pseudopałankowatych bywa różnie: wolatucha wielka wydaje na świat jedno dziecko, a pseudopałanka wędrowna już dwa. Lotopałanka karłowata może urodzić zarówno 1, jak i 2 młode, ważą one około 0,19 g^[23]. Pojedynczy noworodek lub bliźniaki występują też u kangura olbrzymiego, podczas gdy walabia bagienna rodzi pojedyncze młode ważące 1 g (masa dorosłej walabii wynosi do 20 kg)^[32].

Po urodzeniu młode zamieszkuje w torbie matki. U koali otwiera się ona do tyłu, podobnie jak u wombatowatych^[20], u pałankowatych zaś do przodu^[31], tak jak i u pseudopałankowatych i lotopałankowatych^[23]. Młode koali spędza w niej 7 miesięcy^[20], młode walabii bagiennej 8-9^[32]. Akrobatki mogą jednocześnie mieć w torbie lęgowej do czwórki młodych^[22].

Przypisy

↑ Diprotodontia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ R. Owen: Researches on the fossil remains of the extinct mammals of Australia: with a notice of the extinct marsupials of England. Cz. 1: Text. London: J. Erxleben, 1877, s. xii, 107. (ang.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 308, 1821. (ang.).
↑ ^a ^b G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 28, s. 351, 1829. (ang.).
↑ W. Swainson: On the natural history and classification of quadrupeds. London: Printed for Longman, Rees, Orme, Brown, Green, & Longman, and John Taylor, 1835, s. 391. (ang.).
↑ R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 12, 19, 1839. (ang.).
↑ Wagner 1843 ↓, s. 64.
↑ Wagner 1843 ↓, s. 65.
↑ Ch.G.A. Giebel: Die säugethiere in zoologischer, anatomischer und palæontologischer beziehung umfassend dargestellt. Leizpzig: A. Abel, 1855, s. 471. (niem.).
↑ F. Ameghino: Énumération synoptique des espèces de mammifères fossiles des formations éocènes de Patagonie. Buenos Aires: Pablo E. Coni é Hijos, 1894, s. 75. (hiszp.).
↑ O. Thomas. On Cænolestes, a still existing survivor of the Epanorthidæ of Ameghino, and the representative of a new family of recent marsupials. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1895, s. 876, 1896. (ang.).
↑ F. Wood Jones: The Mammals of South Australia. Cz. 2. Adelaide: Government Printer, 1924, s. 171. (ang.).
↑ A.A. Abbie. Some Observations on the Major Subdivisions of the Marsupialia, with Special Reference to the Position of the Peramelidae and Caenolestidae. „Journal of Anatomy”. 71 (4), s. 432, 1937. PMID: 17104655. (ang.).
↑ F.S. Szalay: Metatherian taxon phylogeny: evidence and interpretation from the cranioskeletal system. W: F.S. Szalay, M.J. Novacek & M.C. McKenna (redaktorzy): Mammal Phylogeny: Mesozoic Differentiation, Multituberculates, Monotremes, Early Therians, and Marsupials. New York: Springer, 1993, s. 240. ISBN 978-1-4613-9249-1. (ang.).
↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
↑ І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 35, 2008. (ukr.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 10–18. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 82.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 83.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 86.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 85.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87.
↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87-88.
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 74–106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Diprotodontia Owen, 1877, Hesperomys project (Version 23.6.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-07-29] (ang.).
↑ Fauna Australii / Zwierzęta Australii – Part 2, DinoAnimals.pl [dostęp 2015-07-13] .
↑ ^a ^b Diprotodontia. Mikko's Phylogeny Archive. [dostęp 2015-07-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 84.
↑ ^a ^b ^c Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 88.

Bibliografia

J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 3: Die Beutelthiere und Nager (erster Abschnitt). Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1843, s. 1–614. (niem.).
CzesłąwC. Błaszak CzesłąwC., MaciejM. Skoracki MaciejM., JoannaJ. Gliwicz JoannaJ., Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] CzesławC. Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
Myers, P.: Diprotodontia. (On-line), Animal Diversity Web, 2001. [dostęp 2008-04-16]. (ang.).
Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2008-04-16]. (ang.).

[itis-1] Diprotodontia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[owen77-2] R. Owen: Researches on the fossil remains of the extinct mammals of Australia: with a notice of the extinct marsupials of England. Cz. 1: Text. London: J. Erxleben, 1877, s. xii, 107. (ang.).

[raf-3] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).

[gray-4] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 308, 1821. (ang.).

[bur-5] G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 28, s. 351, 1829. (ang.).

[swa-6] W. Swainson: On the natural history and classification of quadrupeds. London: Printed for Longman, Rees, Orme, Brown, Green, & Longman, and John Taylor, 1835, s. 391. (ang.).

[owen39-7] R. Owen. Outlines of a Classification of the Marsupialia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 7, s. 12, 19, 1839. (ang.).

[CITEREFWagner1843[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060291_64]-8] Wagner 1843 ↓, s. 64.

[CITEREFWagner1843[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060292_65]-9] Wagner 1843 ↓, s. 65.

[gie-10] Ch.G.A. Giebel: Die säugethiere in zoologischer, anatomischer und palæontologischer beziehung umfassend dargestellt. Leizpzig: A. Abel, 1855, s. 471. (niem.).

[ame-11] F. Ameghino: Énumération synoptique des espèces de mammifères fossiles des formations éocènes de Patagonie. Buenos Aires: Pablo E. Coni é Hijos, 1894, s. 75. (hiszp.).

[tho-12] O. Thomas. On Cænolestes, a still existing survivor of the Epanorthidæ of Ameghino, and the representative of a new family of recent marsupials. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1895, s. 876, 1896. (ang.).

[jon-13] F. Wood Jones: The Mammals of South Australia. Cz. 2. Adelaide: Government Printer, 1924, s. 171. (ang.).

[abb-14] A.A. Abbie. Some Observations on the Major Subdivisions of the Marsupialia, with Special Reference to the Position of the Peramelidae and Caenolestidae. „Journal of Anatomy”. 71 (4), s. 432, 1937. PMID: 17104655. (ang.).

[sza-15] F.S. Szalay: Metatherian taxon phylogeny: evidence and interpretation from the cranioskeletal system. W: F.S. Szalay, M.J. Novacek & M.C. McKenna (redaktorzy): Mammal Phylogeny: Mesozoic Differentiation, Multituberculates, Monotremes, Early Therians, and Marsupials. New York: Springer, 1993, s. 240. ISBN 978-1-4613-9249-1. (ang.).

[kin-16] K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).

[zah-17] І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 35, 2008. (ukr.).

[Cichocki&inni-18] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 10–18. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202081-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202082-20] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 82.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202083-21] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 83.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202086-22] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 86.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202085-23] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 85.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202087-24] Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202087-88-25] Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87-88.

[mdd-26] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).

[Burgin&inni-27] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 74–106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[zij-28] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Diprotodontia Owen, 1877, Hesperomys project (Version 23.6.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-07-29] (ang.).

[29] Fauna Australii / Zwierzęta Australii – Part 2, DinoAnimals.pl [dostęp 2015-07-13] .

[mikkos-30] Diprotodontia. Mikko's Phylogeny Archive. [dostęp 2015-07-13]. (ang.).

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202084-31] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 84.

[CITEREFBłaszakSkorackiGliwicz202088-32] Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 88.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

@@ Linia 3: / Linia 3: @@
  |nazwa łacińska         = Diprotodontia
  |TSN                    = 552297
- |zoolog                 = [[Richard Owen|R. Owen]], 1866<ref name="owen"/>
+ |zoolog                 = [[Richard Owen|R. Owen]], 1877<ref name="owen77" />
  |okres istnienia        =
  |grafika                = Tree kangaroo2.jpg
@@ Linia 15: / Linia 15: @@
  |nadrząd                = [[australotorbowe]]
  |rząd                   = dwuprzodozębowce
- |synonimy               =
+ |synonimy               = * Marsupia {{small|[[Constantine Samuel Rafinesque|Rafinesque]], 1815}}<ref name="raf" />
+* Brutae {{small|[[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1821}}<ref name="gray" />
+* Gliridentiae {{small|[[Gilbert Thomas Burnett|Burnett]], 1830}}<ref name="bur" />
+* Semidentiae {{small|Burnett, 1830}}<ref name="bur" />
+* Marsupidae {{small|[[William Swainson|Swainson]], 1835}}<ref name="swa" />
+* Carpophaga {{small|R. Owen, 1839}}<ref name="owen39" />
+* Phytophaga {{small|[[Johann Andreas Wagner|J.A. Wagner]], 1842}}{{odn|Wagner|1843|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060291 64]}}
+* Scandentia {{small|J.A. Wagner, 1842}}{{odn|Wagner|1843|s=[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060292 65]}}
+* Poephaga {{small|[[Christoph Gottfried Andreas Giebel|Giebel]], 1855}}<ref name="gie" />
+* Diprotodonta {{small|[[Fiorentino Ameghino|Ameghino]], 1894}}<ref name="ame" />
+* Diprotodonta {{small|[[Oldfield Thomas|O. Thomas]], 1896}}<ref name="tho" />
+* Syndactyla Diprotodontia {{small|[[Frederic Wood Jones|Wood Jones]], 1924}}<ref name="jon" />
+* Duplicicommissurala {{small|Abbie, 1937}}<ref name="abb" />
+* Diprotodontiformes {{small|[[Frederick S. Szalay|Szalay]], 1982}}<ref name="sza" />
+* Diprotodontiformes {{small|[[Kenneth E.Kinman|Kinman]], 1994}}<ref name="kin" />
+* Phalangeriformes {{small|[[Ihor Zahorodniuk|Zagorodnyuk]], 2008}}<ref name="zah" />
  |ranga podtaksonu       = [[rząd (biologia)|Podrzędy]]
  |podtaksony             = ''3 podrzędy – zobacz opis w tekście''
@@ Linia 22: / Linia 37: @@
  |wikisłownik            = dwuprzodozębowce
 }}
-'''Dwuprzodozębowce'''<ref name="Cichocki&inni"/> (Diprotodontia) – [[rząd (biologia)|rząd]] [[ssaki niższe|ssaków niższych]] z nadrzędu [[australotorbowe|australotorbowych]].
+'''Dwuprzodozębowce'''<ref name="Cichocki&inni"/> (Diprotodontia) – [[rząd (biologia)|rząd]] [[ssaki|ssaków]] z [[rząd (biologia)|nadrzędu]] [[australotorbowe|australotorbowych]] (Australidelphia) w obrębie [[gromada (biologia)|infragromady]] [[ssaki niższe|ssaków niższych]] (Metatheria).
 == Budowa ==
@@ Linia 35: / Linia 50: @@
 == Systematyka ==
-Rodziny zaliczane do dwuprzodozębowców<ref name="Burgin&inni"/> grupowane są w trzech podrzędach<ref name="Burgin&inni"/><ref name="Cichocki&inni"/>:
+Rodziny zaliczane do dwuprzodozębowców<ref name="mdd" /><ref name="Burgin&inni" /> grupowane są w trzech podrzędach<ref name="mdd" /><ref name="Burgin&inni" /><ref name="Cichocki&inni" />:
 * Vombatiformes {{small|[[Gilbert Thomas Burnett|Burnett]], 1830}} – [[wombatokształtne]]
@@ Linia 58: / Linia 73: @@
 Czyni to dwuprzodorzębowce największym rzędem torbaczy{{odn|Błaszak|Skoracki|Gliwicz|2020|s = 81}}.
+Opisano również rodzinę wymarłą nie skalsyfikowaną w żadnym z powyższych podrzędów<ref name="zij" />:
+* [[Thylacoleonidae]] {{small|Gill, 1872}}
 Według innych klasyfikacji [[kangurokształtne]] są zaliczane do [[Phalangeriformes]] (które bez nich byłyby [[takson parafiletyczny|taksonem parafiletycznym]]) jako nadrodzina [[Macropodoidea]]<ref>{{cytuj|tytuł=[http://dinoanimals.pl/zwierzeta/fauna-australii-zwierzeta-australii/2/ Fauna Australii / Zwierzęta Australii – Part 2]|opublikowany = DinoAnimals.pl|data dostępu=2015-07-13}}</ref><ref name="mikkos"/>.
 == Filogeneza ==
@@ Linia 106: / Linia 125: @@
 == Przypisy ==
 <references>
-<ref name="owen">{{cytuj książkę| autor = R. Owen| tytuł = On the anatomy of vertebrates |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/8502235| rok = 1866|wydawca = Longman, Green and Co|miejsce = London|część = 2|tytuł części = Birds and mammals|strony = |język = en}}</ref>
+<ref name="owen77">{{cytuj książkę| autor = R. Owen| tytuł = Researches on the fossil remains of the extinct mammals of Australia: with a notice of the extinct marsupials of England |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/43607564| rok = 1877|wydawca = J. Erxleben|miejsce = London|część = 1|tytuł części = Text|strony = [https://www.biodiversitylibrary.org/page/43607555 xii], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/43607613 107]|język = en}}</ref>
+<ref name="raf">{{cytuj książkę| autor = C.S. Rafinesque| tytuł = Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/48310133| rok = 1815|wydawca = Aux dépens de l’auteur|miejsce = Palerme |strony = 55|język = fr}}</ref>
+<ref name="gray">{{cytuj pismo |autor = J.E. Gray|tytuł = On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals|url = {{Google Books|igICAAAAYAAJ|strony=308|link=tak}}|czasopismo = The London Medical Repository| wolumin = 15|strony = 308|rok = 1821|język = en}}</ref>
+<ref name="bur">{{cytuj pismo |autor = G.T. Burnett|tytuł = Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline|url = https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044106374614&view=1up&seq=379|czasopismo = Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts| wolumin = 28| strony = 351|rok = 1829|język = en}}</ref>
+<ref name="swa">{{cytuj książkę| autor = W. Swainson| tytuł = On the natural history and classification of quadrupeds|url = {{Google Books|MJ4JIjnQSh8C|strony=391|link=tak}}|rok = 1835|wydawca = Printed for Longman, Rees, Orme, Brown, Green, & Longman, and John Taylor|miejsce = London |strony = 391|język = en}}</ref>
+<ref name="owen39">{{cytuj pismo |autor = R. Owen|tytuł = Outlines of a Classification of the Marsupialia|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/30571244|czasopismo = [[Journal of Zoology|Proceedings of the Zoological Society of London]]| wolumin = 7 |strony = [https://www.biodiversitylibrary.org/page/30571251 12], [https://www.biodiversitylibrary.org/page/30571258 19]|data = 1839| język = en}}</ref>
+<ref name="gie">{{cytuj książkę| autor = Ch.G.A. Giebel| tytuł = Die säugethiere in zoologischer, anatomischer und palæontologischer beziehung umfassend dargestellt |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/45548861| rok = 1855|wydawca = A. Abel|miejsce = [[Lipsk|Leizpzig]]|strony = 471|język = de}}</ref>
+<ref name="ame">{{cytuj książkę| odn = tak | imię = F.|nazwisko = Ameghino| tytuł = Énumération synoptique des espèces de mammifères fossiles des formations éocènes de Patagonie|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/43579422| rok = 1894|wydawca = Pablo E. Coni é Hijos|miejsce = Buenos Aires| strony = 75 |język = es}}</ref>
+<ref name="tho">{{cytuj pismo |autor = O. Thomas|tytuł = On Cænolestes, a still existing survivor of the Epanorthidæ of Ameghino, and the representative of a new family of recent marsupials|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/30983923|czasopismo = [[Journal of Zoology|Proceedings of the Zoological Society of London]]| wolumin = 1895| strony = 876 |data = 1896| język = en}}</ref>
+<ref name="jon">{{cytuj książkę| autor = F. Wood Jones| tytuł = The Mammals of South Australia|url = | rok = 1924|wydawca = Government Printer|miejsce = Adelaide|część = 2 |strony = 171|język = en}}</ref>
+<ref name="abb">{{cytuj pismo |autor = A.A. Abbie|tytuł = Some Observations on the Major Subdivisions of the Marsupialia, with Special Reference to the Position of the Peramelidae and Caenolestidae|url = |czasopismo = Journal of Anatomy| wolumin = 71|numer = 4|strony = 432|data = 1937|pmid = 17104655|język = en}}</ref>
+<ref name="sza">{{cytuj książkę| autor = F.S. Szalay, M.J. Novacek & M.C. McKenna (redaktorzy)| tytuł = Mammal Phylogeny: Mesozoic Differentiation, Multituberculates, Monotremes, Early Therians, and Marsupials|url = |autor r = F.S. Szalay| rozdział = Metatherian taxon phylogeny: evidence and interpretation from the cranioskeletal system| adres rozdziału = |rok = 1993|wydawca = Springer|miejsce = New York |isbn = 978-1-4613-9249-1|strony = 240|język = en}}</ref>
+<ref name="kin">{{cytuj książkę| autor = K.E. Kinman| tytuł = The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct)|url = | rok = 1994|wydawca = K.E. Kinman|miejsce = Kansas, Hays| strony = 37|język = en}}</ref>
+<ref name="zah">{{cytuj pismo |autor = І.В. Загороднюк|tytuł = Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих|url = https://www.researchgate.net/publication/277110869_Naukovi_nazvi_radiv_ssavciv_vid_opisovih_do_unifikovanih_Scientific_names_of_mammalian_orders_from_descriptive_to_uniform|czasopismo = Вісник Львів. Ун-ту| oznaczenie = Серія біологічна|wolumin = 48| strony = 35|rok = 2008| język = uk}}</ref>
 <ref name="Cichocki&inni">{{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca =  Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 10–18| język = pl en}}</ref>
 <ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest | tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product-category/by-categories/encyclopedias/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world-2/|rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 1|tytuł części = Monotremata to Rodentia|isbn = 978-84-16728-34-3|strony = 74–106|język = en}}</ref>
+<ref name="mdd">{{cytuj stronę | url = https://www.mammaldiversity.org/tree.html| tytuł = Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy| praca = ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11)|opublikowany = American Society of Mammalogists| data dostępu = 2023-07-29| autor = N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby| język = en}}</ref>
+<ref name="zij">{{cytuj | url = http://hesperomys.com/t/3095| tytuł = Diprotodontia Owen, 1877| opublikowany = Hesperomys project (Version 23.6.0)| data dostępu = 2023-07-29| autor = J.S. Zijlstra | doi = 10.5281/zenodo.7654755|język = en}}</ref>
 </references>
 == Bibliografia ==
+* {{cytuj książkę| autor = J.Ch.D. von Schreber| tytuł = Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060214|rok = 1843|wydawca = Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes| imię r = J.A. | nazwisko r = Wagner| rozdział = Supplementband| adres rozdziału = https://www.biodiversitylibrary.org/page/31060228| miejsce = Erlangen |część = 3 | tytuł części = Die Beutelthiere und Nager (erster Abschnitt)|strony = 1–614|odn = tak|język = de}}
 * {{Cytuj |autor = Czesław Błaszak |tytuł = Zoologia |wolumin = Tom 3, część 3. Ssaki |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |data = 2020 |isbn = 9788301173371 |język = pl |autor r = Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz |rozdział = Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia |odn = tak}}
 * {{cytuj stronę | url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Diprotodontia.html | tytuł = Diprotodontia | opublikowany = (On-line), Animal Diversity Web | data dostępu = 2008-04-16 | autor = Myers, P. | rok = 2001 | język = en }}

ssaki wyższe (Eutheria) lub łożyskowce (Placentalia)	szczerbaki owadożerne wiewióreczniki nietoperze latawce naczelne ryjkonosowe tenreki złotokrety zajęczaki gryzonie drapieżne łuskowce rurkozębne nieparzystokopytne parzystokopytne walenie brzegowce †desmostyle trąbowce góralkowce włochacze
ssaki niższe (Metatheria)	amerykotorbowe dydelfokształtne skąpoguzkowce australotorbowe torbikowce niełazokształtne kretoworokształtne jamrajokształtne dwuprzodozębowce
Prassaki (Prototheria)	stekowce
incertae sedis	†allotery †morganukodonty †dokodonty †eutrykonodonty †symetrodonty †eupantotery †haramiidy †Durlstodon †Durlstotherium