Bruzdogłowiec szeroki

Bruzdogłowiec szeroki

Diphyllobothrium latum
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	Bilateria
(bez rangi)	pierwouste
Nadtyp	Platyzoa
Typ	płazińce
Nadgromada	Neodermata
Gromada	tasiemce
Rząd	Pseudophyllidea
Rodzina	Diphyllobothriidae
Rodzaj	Diphyllobotrium
Gatunek	bruzdogłowiec szeroki

Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobothrium latum) – gatunek tasiemca (Cestoda) z rzędu Pseudophyllidea, pasożytujący w jelicie cienkim około 30 różnych gatunków ssaków spożywających ryby (w tym człowieka, psa oraz kota). Wywołuje chorobę zwaną difylobotriozą (łac. diphyllobothriosis).

Występuje ogniskowo na półkuli północnej, w strefie podbiegunowej oraz klimacie umiarkowanym. W Europie przede wszystkim w krajach nadbałtyckich, Irlandii, Szwajcarii oraz w delcie Dunaju. W Azji występuje w Turkiestanie, Izraelu, północnej Mandżurii, Japonii oraz na Syberii. Do Ameryki Północnej został prawdopodobnie zawleczony wraz z falą emigrantów z Europy na początku XX wieku i obecnie spotykany jest w Michigan, Minnesocie, Kalifornii, na Alasce oraz w centralnej i zachodniej Kanadzie. W Ameryce Południowej występuje natomiast w Argentynie oraz Chile. Pojedyncze przypadki zakażenia notowano także w Australii (głównie u imigrantów), Afryce Wschodniej i na Madagaskarze.

Morfologia

Jest najdłuższym tasiemcem pasożytującym u człowieka. Dorosłe osobniki mają szarożółtą barwę, mierzą od 3 do kilkunastu metrów długości i zbudowane są się z około 3000 proglotydów (członów). Jest gatunkiem długowiecznym, w organizmie żywiciela ostatecznego może żyć ponad 25 lat. Jego ciało pokrywają bruzdy czepne (bothria) umożliwiające przyczepienie do błony śluzowej jelita. Mała, grzbietowo-brzusznie spłaszczona główka (scolex) ma 2–3 mm długości i ok. 1 mm szerokości. Za nią znajduje się cienka i rozciągliwa szyjka (collum) wytwarzająca proglotydy, z których ok. 20% pierwszych stanowią człony jałowe, męskie lub hermafrodydyczne, natomiast dalsze 80% jest dojrzałe i zawiera rozwiniętą macicę z jajami. Szerokość dojrzałych proglotydów jest większa niż ich długość. W ich wnętrzu znajdują się, w pełni rozwinięte, męskie oraz żeńskie narządy rozrodcze. Część męską tworzą pęcherzykowate jądra położone na grzbietowej stronie proglotydu, łączące się z przewodami wyprowadzającymi. Wysuwany cirrus otoczony jest torebką prącia (bursa cirri), a otwór płciowy leży na spodzie zatoki płciowej w na brzusznej stronie przedniej części proglotydu. Część żeńska układu rozrodczego (zlokalizowana na brzusznej stronie członów) składa się z dwupłatowego jajnika otoczonego przez umieszczony centralnie ootyp (w którym dochodzi do zapłodnienia), do którego uchodzą: krótki jajowód, przewód żółtnikowy oraz cewkowata pochwa wpadająca do zatoki płciowej. Gruczoły żółtkowe leżą po bokach członów.

Bruzdogłowiec szeroki charakteryzuje się bardzo wysoką płodnością, dorosły osobnik składa każdego dnia około 1 miliona żółtobrązowych jaj o długości 55–76 μm i szerokości 41–56 μm (przypominających jaja przywr).

Cykl rozwojowy

Cykl życiowy bruzdogłowca szerokiego

W środowisku wodnym, w temperaturze 28 °C, w ciągu 9–12 dni (w niższej temperaturze dłużej) rozwija się urzęsione koracydium, w którego wnętrzu znajduje się onkosfera z 3 parami haków. Koracydium opuszcza jajo przez wieczko, a następnie, pływając aktywnie, żyje 1–2 dni, po czym jest zjadane przez pierwszego żywiciela pośredniego, którym jest widłonóg (oczlik lub przedstawiciel rzędu Diaptomus albo Eudiaptomus). W Polsce najczęściej są to: Eudiaptomus vulgaris, E. gracilis, Cyclops strenuus i C. vicinus. W Zatoce Fińskiej onkosfery bruzdogłowca szerokiego spotyka się również u E. graciloides, zaś w Norwegii u Acanthodiaptomus denticornis. W jelicie pierwszego żywiciela pośredniego onkosfera zrzuca otoczkę, a następnie przedostaje się przez ścianę jelita do jamy ciała, gdzie po 2–3 tygodniach przekształcają się w wydłużony procerkoid o długości ok. 550 μm. Drugim żywicielem pośrednim jest ryba (najczęściej z rodziny karpiowatych, łososiowatych, okoniowatych lub szczupakowatych). W jej mięśniach, w ciągu 7–70 dni procerkoid przekształca się w białawy, wydłużony plerocerkoid o długości 10–50 mm i szerokości 2–3 mm, wykazujący pseudosegmentację. To stadium ma bruzdy czepne na skoleksie i jest zdolny do pasożytnictwa paratenicznego, tzn. może przedostawać się z organizmu jednej ryby do innej (zwykle drapieżnej) bez zmiany formy rozwojowej. W tym stanie plerocerkoid może przeżyć nawet kilkanaście lat.

Chorobotwórczość

Dla człowieka oraz innych żywicieli ostatecznych formą inwazyjną jest plerocerkoid, zazwyczaj w inwazji bierze udział jeden osobnik bruzdogłowca szerokiego (chociaż znane są również przypadki bardziej intensywne). Zakażenie następuje drogą pokarmową w wyniku spożycia surowych (lub prawie surowych) ryb będących drugim żywicielem pośrednim tego pasożyta. Po wniknięciu do organizmu żywiciela ostatecznego, w ciągu 3–5 tygodni plerocerkoid przekształca się w dojrzałego osobnika, który dziennie wytwarza około 30 nowych proglotydów. U człowieka difylobotrioza zazwyczaj objawia się niespecyficznymi objawami jelitowymi oraz ogólnymi albo przebiega całkowicie bezobjawowo. Czasami choroba ta może jednak prowadzić do jadłowstrętu, chudnięcia, osłabienia oraz zaburzeń trawienia i wymiotów, a niekiedy także do zaburzeń nerwicowych. Rzadkim objawem może być nadbarwliwa niedokrwistość megaloblastyczna, wywołana niedoborem witaminy B₁₂, o którą pasożyt rywalizuje z żywicielem.

Zobacz też

• historia badań nad bruzdogłowcem szerokim i dyfilobotriozą

Bibliografia

• AntoniA. Deryło AntoniA. (red.), Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 205–208, ISBN 978-83-01-13804-2 .

Linki zewnętrzne

• The Korean Society for Parasitology: Diphyllobothrium latum. [w:] Web Atlas of Medical Parasitology [on-line]. 2003. [dostęp 2024-03-08]. (ang.).