Portal:Śródziemie/Artykuł miesiąca/2018

Zestawienie artykułów prezentowanych w Portalu Śródziemie w rubryce Artykuł miesiąca w 2018 roku.

Styczeń

Trzeciego stycznia 1892 roku urodził się John Ronald Reuel Tolkien. Był angielskim filologiem, filozofem chrześcijańskim i jednym z prekursorów gatunku fantasy. Spod jego ręki wyszły powieści Hobbit oraz Władca Pierścieni, które zapewniły mu międzynarodową sławę.

Te dwa utwory, jak i nieukończony Silmarillion, osadzone były w Śródziemiu, kontynencie z mitycznej wizji przeszłości Ziemi. Poza nim napisał kilka krótkich form, opowiadań baśniowych nie związanych, lub luźno związanych, z wielką mitologią (tzw. legendarium Śródziemia), którą tworzył praktycznie przez całe życie. Pierwsze wersje jego tekstów, jak i niewydane za życia materiały, opublikowano w dwunastotomowym cyklu History of the Middle-earth, opracowanym przez Christophera Tolkiena.

J.R.R. Tolkien był profesorem filologii i literatury staroangielskiej na Uniwersytecie Oksfordzkim. Opublikował ponad 100 prac z tej dziedziny oraz z zakresu literatury dawnej, współpracował przy powstaniu największego słownika języka angielskiego, wydawanego zaraz po I wojnie światowej, Oxford English Dictionary. Miał znaczący wpływ na rozwój badań nad poematem Beowulf. Za dorobek naukowy i literacki otrzymał wiele nagród i honorowych doktoratów w Holandii, Irlandii, Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych, oraz najwyższe wyróżnienie państwowe – Order Imperium Brytyjskiego, odznaczenie przyznawane najwybitniejszym brytyjskim twórcom i najsłynniejszym osobistościom.

Luty

Galadriela – kobieta z rasy elfów, z królewskiego rodu plemienia Ñoldorów. Uważana za jedną z największych Eldarów, może ustępującą jedynie Fëanorowi, chociaż mądrzejszą od niego, wymienianą także obok Lúthien.

Była córką Finarfina i Eärweny, siostrą Finroda Felagunda, Angroda i Aegnora. Urodziła się w 1362 roku Dwóch Drzew w Amanie w okresie jego największej świetności. Jej pragnienie władzy doprowadziło do tego, że wyruszyła stamtąd na kontynent Środziemia, po zatruciu Dwóch Drzew, w tym samym czasie co Fëanor i wszyscy namówieni do wyprawy po Silmarile. Przybyła do Doriathu, gdzie otrzymywała rady i nauki od Meliany.

Odrzucając możliwość powrotu wraz z końcem Pierwszej Ery, wbrew przebaczeniu Valarów, pozostała w Śródziemiu ze swoim małżonkiem Celebornem i z nim, po jakimś czasie, osiedliła się w Lothlórien, którego była władczynią aż do końca Trzeciej Ery. Przez tysiąclecia kraina ta była chronione dzięki Nenyi, Pierścieniowi Wody, który Galadriela otrzymała od Celebrimbora. W czasie Wojny o Pierścień udzieliła gościny Drużynie Pierścienia, a po pokonaniu Saurona odpłynęła na Zachód.

Marzec

Hobbit, czyli tam i z powrotem (ang. The Hobbit or There and Back Again) − powieść fantasy dla dzieci autorstwa J.R.R. Tolkiena, wydana 21 września 1937 roku.

Opowiada o wyprawie podjętej przez krasnoludów tworzących kompanię Thorina i towarzyszącego im hobbita nazwiskiem Bilbo Baggins do zajmowanej przez smoka Smauga Samotnej Góry, w celu odzyskania zagarniętych skarbów i dawnej siedziby krasnoludów. Po drodze, w jaskini Golluma, Bilbo Baggins znajduje pierścień, który daje mu moc bycia niewidzialnym.

Po wydaniu powieść szybko zyskała uznanie czytelników. Wydawca poprosił autora o kontynuację zdarzeń, która ostatecznie została opublikowana jako Władca Pierścieni.

Obie powieści powstały pod wpływem staroskandynawskich legend, którymi zajmował się Tolkien. Inspiracją podczas prac nad książką były między innymi islandzka Edda starsza, postać boga Radogosta, baśń o Królewnie Śnieżce czy historia narodu żydowskiego.

Kwiecień

Nortowie – grupa plemion ludzi zamieszkujących Rhovanion, spokrewnionych z Edainami.

W Drugiej Erze część Nortów była związana bliskim sojuszem z krasnoludzkiem Plemieniem Durina. Jego członkowie przyjmowali z języka sprzymierzeńców „zewnętrzne” imiona. Zwyczaj ten utrzymał się wśród nich na stałe, pomimo upadku przymierza w wyniku agresji Saurona.

W Trzeciej Erze Nortowie z równin północno-wschodniego Rhovanionu odgrywali dość znaczącą rolę, związani bliskim sojuszem z królestwem Gondoru. Skutecznie wspierali wtedy to państwo w odpieraniu najazdów Easterlingów aż do czasu przybycia Woźników. Od Nortów wywodzili się Éothéodzi i Rohirrimowie, jak również mieszkańcy Dale oraz Esgaroth.

Tworząc mitologię Śródziemia, Tolkien przypisał Nortom posługiwanie się najstarszym znanym językiem germańskim – gockim.

Maj

Rivendell – słynna siedziba elfów w Śródziemiu, położona w ukrytej dolinie o stromych stokach, opodal przełomu rzeki Bruinen, u podnóży Gór Mglistych.

Założona została w 1697 roku Drugiej Ery, w czasie wojny między elfami a Sauronem. Była bezpiecznym schronieniem dla resztek Gwaith-i-Mírdain, których z podbitego Eregionu, wyprowadził Elrond.

W ciągu reszty Drugiej, jak i przez całą Trzecią Erę Rivendell, w sindarinie zwane mianem Imladris, było bezpiecznym schronieniem dla wielu wędrowców, przeciwników Władcy Ciemności. Miejsce to związane zostało z dziejami wyprawy Thorina Dębowej Tarczy, jak i przede wszystkimi z wydarzeniami Wojny o Pierścień.

Czerwiec

Arwena – półelfka, córka Elronda i Celebríany, wnuczka Galadrieli i Celeborna. Jej starszymi braćmi byli bliźniacy Elladan i Elrohir.

Urodziła się w 241 roku Trzeciej Ery. Wychowywała się w Lothlórien i Rivendell. Tam właśnie, w 2951 roku Trzeciej Ery, spotkała Aragorna II, Wodza Dúnedainów. Zdarzenie to, jak się później okazało, wpłynęło na życie ich obojga.

W filmie Władca Pierścieni, w reżyserii Petera Jacksona, Arwenę zagrała Liv Tyler.

Lipiec

Miano Beleriandu, czyli Krainy Balaru (sin. Balar-kraj), początkowo odnosiło się jedynie do ujścia Sirionu, naprzeciw wyspy Balar, później jednak objęło rozległą krainę na północnym-zachodzie Śródziemia.

Obejmowała ziemie na zachód od Eriadoru; granicą pomiędzy tymi krainami były Góry Błękitne (Ered Luin). Na zachodzie znajdowało się morze Belegaer, a na północy pasmo górskie Ered Wethrin (Góry Cienia) oddzielało tę krainę od Hithlumu.

Beleriand zamieszkiwali elfowie: Falathrimowie pod wodzą Círdana na wybrzeżu, Elfowie Zieloni w Ossiriandzie oraz Sindarowie pod wodzą Thingola w Królestwie Doriath, zaś na początku Pierwszej Ery przybyli tam Ñoldorowie, zakładając swoje królestwa i podejmując walkę z Morgothem, zaś później dotarli tam i ludzie.

Beleriand stał się miejscem wyniszczających wojen między Władcą Ciemności a siłami elfów i ludzi, zaś ostatnia z nich – Wojna Gniewu – doprowadziła da zatopienia całej krainy.

Sierpień

Maria Skibniewska – polska tłumaczka, głównie anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury pięknej. Przełożyła na polski około stu książek, m.in. utwory Jeana Geneta, Grahama Greene'a, Henry'ego Jamesa, Thomasa Wolfe'a, Bruce'a Marshalla, Williama Saroyana, Johna Updike'a i Patricka White'a.

Była autorką pierwszych polskich przekładów dzieł J.R.R. Tolkiena: Hobbita (wyd. 1960), Władcy Pierścieni (wyd. 1961–1963), Rudego Dżila i jego psa (wyd. 1962), Kowala z Podlesia Większego (wyd. 1980) oraz Silmarillionu (wyd. 1985 już po śmierci tłumaczki).

Wrzesień

Drugiego września 1973 roku, w wieku osiemdziesięciu jeden lat zmarł John Ronald Reuel Tolkien, angielski filolog, filozof chrześcijański i jeden z prekursorów gatunku fantasy jako twórca opowieści osadzonych w Śródziemiu.

Opublikował ponad sto prac z dziedziny filologii i literatury dawnej, współpracował przy powstaniu największego słownika języka angielskiego, Oxford English Dictionary. Zajmował się głównie językiem staroangielskim, a jego esej poświęcony eposowi Beowulf otworzył nowy rozdział w dziejach badań nad tym dziełem. Światową sławę przyniosła mu jednak twórczość pisarską, przede wszystkim zaś powieść Władca Pierścieni, napisana jako kontynuacja Hobbita.

Za dorobek naukowy i literacki otrzymał wiele nagród i honorowych doktoratów w Holandii, Irlandii, Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych, oraz najwyższe wyróżnienie państwowe – Order Imperium Brytyjskiego, przyznawany najwybitniejszym brytyjskim twórcom i najsłynniejszym osobistościom.

Październik

Smaug – ognisty smok skrzydlaty, największy stwór tej rasy w Trzeciej Erze.

Znęcony wieściami o bogactwie krasnoludów z Samotnej Góry, zaatakował ich siedzibę w 2770 roku. Zdobył ją i wypędził dotychczasowych mieszkańców, zabijając wielu spośród nich. Spustoszył całą okolicę i zniszczył sąsiednie miasto ludzi, Dale.

Po wielu latach, w 2941 roku Thorin Dębowa Tarcza, prawowity władca Ereboru, podjął wyprawę, pragnąc dokonać zemsty na smoku i odzyskać zagrabione bogactwa.

Według fikcyjnej etymologii Tolkiena, oryginalne imię smoka w języku mieszkańców Dale brzmiało Trágu. Pisarz zastąpił je słowem smaug, będącym formą czasu przeszłego od pierwotnego, germańskiego czasownika smeugan (staronordyckie smjúga, forma przeszła smaug), który znaczy przeciskać się przez dziurę.

W trylogii filmowej Hobbit Petera Jacksona Smauga zagrał, poprzez mocap i podłożenie głosu, Benedict Cumberbatch.

Listopad

Bitwa Pięciu Armii

faza I

faza II

faza III

faza IV

Bitwa Pięciu Armii – batalia stoczona 23 listopada 2941 roku Trzeciej Ery pomiędzy armią goblinów i wargów a połączonymi siłami ludzi, elfów, krasnoludów i orłów.

Doszło do niej kilkanaście dni już po śmierci smoka Smauga. Podczas gdy ludzie z Esgaroth i elfowie z Mrocznej Puszczy toczyli spór z krasnoludami Thorina Dębowej Tarczy o bogactwa Samotnej Góry, nadciągnęła wielka armia goblinów, których zamysłem było wykorzystanie zamieszania i podbicie całości okolicznych ziem. W obliczu tego ataku zwaśnione strony stanęły do wspólnej walki z najeźdźcami.

Bitwa, w której brał też udział Bilbo Baggins, była niezwykle dramatyczna w przebiegu. Zwycięstwo raz było bliżej sojuszników, a raz szala przechylała się na stronę goblinów. O jej wyniku ostatecznie przesądziło przybycie Beorna.

Grudzień

Drużyna Pierścienia – dziewięciu wędrowców, których misja miała decydujące znaczenia w wielkim konflikcie z Sauronem, w końcu Trzeciej Ery. Wywodzili się spośród Wolnych Ludów Śródziemia: elfów, krasnoludów, ludzi i hobbitów.

Dziewięciu Piechurów, jak ich również nazywano, wyruszyło w drogę z Rivendell, 25 grudnia 3018 roku Trzeciej Ery.

Najważniejszego i zarazem najtrudniejszego zadania, spośród członków Drużyny, podjął się Frodo Baggins, którym miał dotrzeć z Jedynym Pierścieniem do Góry Przeznaczenia w Mordorze, krainie Saurona, bowiem tylko tam można było zniszczyć złowrogi, magiczny klejnot.

Pozostali uczestnicy wyprawy, do której zgłosili się z własnej woli, nie mieli obowiązku towarzyszyć mu do końca. Każdy z nich mógł w wybranej przez siebie chwili zawrócić lub udać się w inne miejsce. Ich plany pokrzyżowały wydarzenia, które rozegrały się 26 lutego 3019 roku Trzeciej Ery.