Roman Rypson

Roman Rypson

Rydel

podpułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1899 Jedlno
Data i miejsce śmierci	28 kwietnia 1953 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1918–1939, 1945–1952
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Ludowe Wojsko Polskie
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego Siły Powietrzne RP
Jednostki	1 pułk ułanów krechowieckich 3 dywizjon taborów 4 pułk lotniczy 15 zapasowy pułk lotniczy
Stanowiska	dowódca szwadronu kawalerii 43 eskadry obserwacyjnej II Wydzielony Dywizjon Towarzyszący 46 eskadry obserwacyjnej Eskadry Kombinowanej
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Późniejsza praca	szef Sztabu 15 Zapasowego Pułku Lotnictwa w Radomiu szef wydziału w Dowództwie Wojsk Lotniczych
Odznaczenia

Roman Rypson (ur. 16 lutego 1899 w Jedlnie, zm. 28 kwietnia 1953 w Warszawie) – podpułkownik pilot Wojska Polskiego, ofiara represji stalinowskich.

Życiorys

Był synem Szczepana Rypsona i Konstancji z domu Pawlikowska. Rodzina ze strony ojca miała niemieckie korzenie i pochodziła z pogranicza Badenii i Palatynatu Reńskiego. Już w okresie powstania styczniowego uległa szybkiej polonizacji. Uczęszczał do prywatnego progimnazjum w Radomsku, a następnie prywatnych gimnazjów w Częstochowie i Radomsku.

Od 1917 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Zorganizował trzy sekcje POW w okolicy Radomska, samemu działając w plutonie, który rozbrajał Niemców w Radomsku i okolicach. Na początku listopada 1918 r. wraz ze swoimi 40 podkomendnymi wstąpił na ochotnika do odrodzonego Wojska Polskiego. Służył w 1 szwadronie 1 pułku ułanów krechowieckich. Jako ułan walczył z Ukraińcami pod Gródkiem Jagiellońskim, Przemyślem, Lwowem, Łuckiem, Dunajowem. Po zawarciu rozejmu wraz z pułkiem został przerzucony do Ciechocinka i rozpoczął kampanię przejmowania z rąk niemieckich Pomorza Gdańskiego i Kaszub, zakończoną zaślubinami z morzem nad Zatoką Pucką.

W 1920 r. wraz z 1 pułkiem ułanów krechowieckich walczył z bolszewikami na froncie wołyńskim docierając do Białej Cerkwi nad Dnieprem. Podczas odwrotu walczył z 1 Armią Konną. Podczas ofensywy w sierpniu 1920 r. walczył w rejonie Zamościa, nad Bugiem i na Wołyniu.

Po wojnie ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Warszawie w stopniu podporucznika. Otrzymał przydział do kadry szwadronu zapasowego 3 dywizjonu taborów w Grodnie, w której został dowódcą plutonu a następnie szwadronu. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 lutego 1920 roku i 62. lokatą w korpusie oficerów taborowych. 15 września 1923 roku został „odkomenderowany w charakterze ucznia” do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy. We wrześniu 1924 został przeniesiony z korpusu oficerów taborowych do korpusu oficerów aeronautycznych z równoczesnym wcieleniem do 4 pułku lotniczego i przydziałem do Wyższej Szkoły Pilotów na stanowisko oficera ewidencji materiałowej.

Do 1931 r. był instruktorem pilotażu w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu (przemianowanej wkrótce na Oficerską Szkołę Lotniczą i przeniesionej do Dęblina), następnie powrócił do Grudziądza, gdzie pełnił różne funkcje lotnicze. W 1933 r. dowodził 41 eskadrą liniową, plutonem w 43 eskadrze towarzyszącej, od 1934 r. w stopniu kapitana zastępca dowódcy dywizjonu. Od 1 września 1937 roku do 21 marca 1938 roku był dowódcą 43 eskadry towarzyszącej. dowódca II dywizjonu towarzyszącego w ramach Korpusu Interwencyjnego przygotowującego się do wkroczenia do Wolnego Miasta Gdańska. Aktywnie włączył się do zbiórki środków na Fundusz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.

W kampanii wrześniowej 1939 roku dowodził 46 eskadrą obserwacyjną. W ostatnich dniach sierpnia do jego eskadry włączono kadrę i sprzęt rozwiązanej 49 eskadry. Przejściowo pełnił obowiązki szefa sztabu dla 43 i 46 eskadry. Po bitwie nad Bzurą wraz z resztkami lotnictwa Armii „Pomorze” przedzierał się w kierunku Warszawy. Z resztek lotnictwa zorganizował eskadrę kombinowaną, którą dowodził w ostatnich dniach obrony Warszawy. Dwukrotnie dostał się do niewoli niemieckiej z której zbiegł. Po kapitulacji przebywał w kilku oflagach: Elsterhorst, Rottenberg IC, XIB Braunschweig. Najdłużej (do 31 stycznia 1945 roku) przebywał w Oflagu II C Woldenberg, w którym zorganizował wykłady z zakresu taktyki lotniczej.

W 1945 r. przyjechał do Torunia, gdzie początkowo pracował w instytucjach cywilnych. Następnie wstąpił do LWP. Został szefem sztabu w 15 zapasowym pułku lotniczym w Radomiu. Od marca 1946 r. był wykładowcą w Oficerskiej Szkole Lotniczej w Dęblinie. W 1947 r. został przeniesiony do Wydziału Planowania Dowództwa Wojsk Lotniczych jako kierownik sekcji przemysłowej. Był współtwórcą koncepcji rozwoju przemysłu lotniczego i jego odbudowy. Następnie został zastępcą szefa, a wkrótce szefem Wydziału Planowania DWL.

2 czerwca 1952 r. przeniesiono go do rezerwy jako przedwojennego oficera, politycznie nie wzbudzającego zaufania. Następnego dnia został aresztowany. Wiązano go ze sprawą jego poprzedniego przełożonego i zarazem poprzednika na stanowisku płk. Stanisława Żymierskiego, brata Michała marszałka Polski. Po wymuszonych i obciążający go zeznaniach płk. Bernarda Adameckiego, wraz z Zygmuntem Sokołowskim, mjr. Konstantym Sabiłło i mjr. Romanem Kurkiewiczem w drugim procesie kadry kierownictwa lotnictwa, po brutalnym śledztwie 15 października 1952 r., został postawiony przed sądem i skazany na śmierć. Stracono go 28 kwietnia 1953 r. w więzieniu mokotowskim. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A30-2 półkole-12). Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Kwaterze „Na Łączce”.

Grób symboliczny Romana Rypsona na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Ożeniony był z Danutą, córką Emanuela Doleżycha, działacza niepodległościowego na Ziemi Chełmińskiej i Zofii z Golskich herbu Rola. Jego jedyny syn Lech (ps. „Sten” 1930–2012) walczył w czasie powstania warszawskiego jako łącznik w Szarych Szeregach w oddziale Harcerskiej Poczty Polowej Mokotów.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 „Polska Swemu Obrońcy”
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Odznaka Grunwaldzka
• Odznaka Pilota nr 671 – 1924

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• JerzyJ. Pawlak JerzyJ., Polskie Eskadry w latach 1918-1939, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989, ISBN 83-206-0760-4, OCLC 69601095 .brak strony (książka)
• Jerzy Pawlak, "Polskie Eskadry w Wojnie Obronnej 1939", Warszawa 1982;
• KazimierzK. Sławiński KazimierzK., Lotnictwo Armii Pomorze, Pruszków: „Ajaks”, 1992, ISBN 83-85621-16-4, OCLC 834061959 .brak strony (książka)
• Tadeusz Swat, "...Przed Bogiem i Historią", Warszawa 2003;
• Michał Pawlikowski, "Syn Ziemi Radomszczańskiej ppłk pil. Roman Rypson" [w:] Nasz Region, nr 1/2010;
• Michał Pawlikowski, "Syn Ziemi Radomszczańskiej ppłk pil. Roman Rypson" [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie, nr 1(16)/2011, ISSN 1641-9723;
• Michał Pawlikowski, "Prawdziwe przygody Franka Dolasa" [w:] Polska Zbrojna, nr 14(740)/2011, ISSN 0867-4523;
• MichałM. Pawlikowski MichałM., Od kawalerii do lotnictwa. Życie i walka ppłk. pil. Romana Rypsona (1899-1953), Strzałków: Michał Pawlikowski, 2014, ISBN 978-83-933262-3-5, OCLC 903334200 .brak strony (książka)