Biblia nieświeska

Biblia nieświeska

Strona tytułowa Biblii nieświeskiej z 1572
Pełna nazwa	Biblia to iest księgi Starego y Nowego przymierza znowu z ięzyka Hebrayskiego/Greckiego y Łacińskiego na Polski przełożone.
Skrót(y)	BN
Kanon	protestancki
Język	polski
Wydawca	Maciej Kawęczyński (1572)
Przynależność religijna	protestantyzm (Bracia polscy)

Biblia nieświeska lub Biblia Szymona Budnego – polskie tłumaczenie całego Pisma Świętego z języków oryginalnych, dokonane przez biblistę i uczonego polsko-litewskiego Szymona Budnego głównie na użytek braci polskich. Została ona przetłumaczona w Nieświeżu, a wydrukowana w Zasławiu lub Uzdzie w 1572 przez Macieja Kawęczyńskiego.

Historia przekładu

Szymon Budny był zwolennikiem dosłowności przekładu Pisma Świętego, dlatego miał wiele zastrzeżeń do tłumaczenia Biblii brzeskiej, wydanej w 1563 przez polskich kalwinistów. Uważał, że pozostawiono w niej przeinaczone określenia, dotyczące Jezusa (który według arianina Budnego był tylko doskonałym człowiekiem, a nie Bogiem) oraz to, że Biblia brzeska była właściwie przekładem francuskich i łacińskich przekładów, a nie tłumaczeniem z języków oryginalnych. Bracia Polscy, którzy nieco wcześniej odłączyli się w większości od kalwinistów, zlecili Budnemu i jego współpracownikom „poprawianie” tekstu Biblii brzeskiej i uwzględnienie jego uwag. Ten jednak rozpoczął własne tłumaczenie hebrajskiego i greckiego oryginalnego tekstu Biblii i apokryfów. Szymon Budny dokonał tej pracy w większości samodzielnie, pomimo coraz słabszego wzroku i przeciwności ze strony Radziwiłłów nieświeskich (którzy powrócili do katolicyzmu). Aby sprostać dosłowności, ale też dotrzeć do polskich czytelników wprowadzał liczne hebraizmy (np. transkrypcja imion zamiast tradycyjnych odpowiedników) i neologizmy (np. po raz pierwszy użył takich słów jak „rozdział”, „namiot” itd., które weszły na stałe do języka polskiego). W całym Starym Testamencie Budny oddawał tetragram poprzez zapis imienia Bożego w formie „Jehowáh”. Dodatkowo usuwał wszystkie odniesienia do boskości Jezusa, uważając je za późniejszy dodatek (z niektórych zmian niepotwierdzonych manuskryptami później się wycofał). Dosłowność tłumaczenia oraz ogólna niechęć do arian sprawiły, że Biblia nieświeska znajdowała czytelników prawie wyłącznie wśród Braci Polskich.

Wydawcy Biblii nieświeskiej wprowadzili jednak bez zgody Szymona Budnego pewne zmiany w tekście Nowego Testamentu. Dlatego Budny, który nie zaakceptował tych zmian, ponownie wydał przekład Nowego Testamentu pod swoim nazwiskiem w Łosku w 1574. Umieścił w nim 11 razy imię Boże „Jehowa” w Ewangelii według Mateusza oraz usunął te wzmianki o boskości Jezusa, które uznawał za późniejsze wstawki.

W roku 1589 Szymon Budny wydał, również w Łosku, ostateczne tłumaczenie swojego „Nowego Testamentu”. Uwzględnił w nim niektóre uwagi krytyków, które nie miały poparcia w dostępnych podówczas manuskryptach. Wydanie to, jako wydane ostatnie za życia tłumacza, należy uznać za ostateczną wersję jego przekładu „Nowego Testamentu”.

Również nie wszyscy Bracia Polscy zaakceptowali nowatorskie tłumaczenie Budnego. W roku 1577 ukazał się drukiem Nowy Testament tłumaczony przez Marcina Czechowica, który był bardziej konserwatywną odpowiedzią na przekład Budnego (Później Budny i Czechowic pogodzili się). Natomiast w roku 1606 wydano w Akademii Rakowskiej Nowy Testament tłumaczony przez Walentego Szmalca, który był zwolennikiem Socyna, nowego przywódcy ruchu ariańskiego.

Większość egzemplarzy Biblii nieświeskiej zaginęła w okresie kontrreformacji.

Galeria

• 
  Karta Biblii nieświeskiej z 1572 (fragment Księgi Wyjścia 20 rozdział - Dziesięć przykazań) z zaznaczonym imieniem Jehowáh
• 
  Karta Nowego Testamentu Szymona Budnego z 1574 (fragment Ewangelii według Mateusza 4 rozdział - Kuszenie Jezusa) z zaznaczonym imieniem Bożym Jehowáh

Linki zewnętrzne

Przekłady biblijne Szymona Budnego online

• „Nowy Testament”, wydanie ostateczne z 1589 z przedmową tłumacza (skan jedynego zachowanego egzemplarza)
• „Nowy Testament”, wydanie pierwsze z 1574 r. z przedmową tłumacza
• „Biblia nieświeska” z 1572 r. (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa)
• „Biblia nieświeska” z 1572 r. (Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa)
• Ewangelia Mateusza (z 1574) i Księga Rodzaju (z 1572) w przekładzie Budnego (transkrypcja typu „B”)

Opracowania

• Henryk Merczyng „Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych”, Kraków 1913
• Rajmund Pietkiewicz „Pismo Święte w języku polskim w latach 1518-1638”
• Biografia i dzieła Szymona Budnego