Biblia gdańska
|
||
 Strona tytułowa Biblii gdańskiej |
||
| Pełna nazwa | Biblia Święta to jest Księgi Starego y Nowego Przymierza z Żydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone. | |
| Skrót(y) | BG | |
| Kanon | protestancki | |
| Język | polski | |
| Opublikowanie kompletnego przekładu | 1632 (rewizje w latach 1738 i 1881) | |
| Źródła przekładu | Tekst masorecki (ST), Textus receptus (NT) |
|
| Rodzaj tłumaczenia | dosłowne | |
| Wersje zrewidowane | Uwspółcześniona Biblia gdańska | |
| Przynależność religijna | Protestantyzm | |
| Wersja online | http://www.bibliagdanska.pl/ | |
| Księga Rodzaju 1, 1-3 | ||
| Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię. A ziemia była niekształtowna i próżna, i ciemność była nad przepaścią, a Duch Boży unaszał się nad wodami. I rzekł Bóg: Niech będzie światłość; i stała się światłość. | ||
| Ewangelia Jana 3, 16 | ||
| Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny. | ||
Biblia gdańska – przekład Biblii na język polski z roku 1632 dokonany wspólnie przez braci czeskich i kalwinistów. Jedno z najpopularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich.
Spis treści
Historia[edytuj]
Starania zborów protestanckich o nowe po Biblii brzeskiej wydanie trwały ponad ćwierć wieku. W 1600 roku, na synodzie w Ożarowie powierzono to dzieło Marcinowi Janickiemu, pastorowi zboru reformowanego w Secyminie (według współczesnej pisowni Secemin). Na synodzie w Baranowie w 1604 roku polecono Danielowi Mikołajewskiemu, seniorowi zborów kujawskich i Janowi Turnowskiemu, seniorowi Jednoty czeskiej w Wielkopolsce, aby tłumaczenie Janickiego porównali z Biblią brzeską, czeską Kralicką (1579–1593), francuską, łacińską Pagninusa i Wulgatą. Mimo starań Biblia Janickiego nigdy nie została wydana. Nie wiadomo także, co się stało z jego rękopisem. Mikołajewski zajął się rewizją Biblii brzeskiej z polecenia różnych synodów. Owoc tego współdziałania kalwinistów i braci czeskich, stanowi drugie (po Biblii brzeskiej) tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich. Ukazała się ona drukiem 18 listopada 1632 roku w drukarni Hünefelda w Gdańsku (stąd przyjęta później nazwa). Została ona następnie zaakceptowana przez polskich luteranów.
Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat przekładem biblijnym polskich protestantów.
Znaczenie[edytuj]
Biblia gdańska, w całej swej karierze, miała dla polskich protestantów takie znaczenie jak dla katolików Biblia Jakuba Wujka. Z tego też powodu do XX wieku włącznie wydano ją ponad 20 razy. W 1660 roku w Amsterdamie, w 1726 w Halle, w 1738 w Królewcu, w 1768 w Brzegu, w 1779 w Królewcu, w 1810 w Berlinie, w 1823 w Królewcu, w 1836 we Wrocławiu, w 1838 w Poznaniu, w 1840 i 1846 w Lipsku, 1854 i 1860 w Halle, w 1855 bez apokryfów w Poznaniu, w 1857, 1861, 1863, 1864, 1865, 1873 w Berlinie, w 1867 w Wiedniu, w 1869, 1875, 1876, 1879, 1889, 1890, 1921, 1924, 1928, 1934 i 1937 w Warszawie, w 1920 w Londynie, w 1899 i 1919 w Ameryce, a także w 1944 w Genewie.
Nowy Testament Biblii gdańskiej wydany został później w roku 1686 w Amsterdamie pod zmienionym tytułem: Nowy Testament to jest wszystkie pisma Nowego Przymierza z greckiego języka na polski znowu wiernie przełożone przez niektóre sługi Słowa Bożego. Kolejne jego wydania: 1708 w Brzegu (z dodatkiem modlitw, pieśni i nauk katechizmowych), 1727, 1728 (to wydanie zawierało summariusze Sebestiana Schmida i glossy Marcina Lutra) i 1832 w Lipsku, 1834, 1852, 1920 (Cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1929 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1937 w Warszawie, 1867 w Berlinie (wydanie wraz z Księgą Psalmów), 1873 w Londynie (Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1881, 1882, 1883 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1918 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) w Wiedniu.
Biblia gdańska pozostawała głównym przekładem używanym przez polskich ewangelików i ewangelicznych chrześcijan do roku 1975, to jest do wydania Biblii warszawskiej.
Pierwsze wydania Biblii gdańskiej zawierały także księgi uznawane przez protestantów za apokryfy (część z nich w terminologii katolickiej jest określana jako księgi deuterokanoniczne, część – 3 Księga Machabejska, 3 i 4 Księga Ezdrasza oraz Modlitwa Manassesa – jest również uznawana za apokryfy), które umieszczano pomiędzy Starym i Nowym Testamentem. Współczesne wydania nie kontynuują tej tradycji.
Treść wydania oryginalnego[edytuj]
Jakkolwiek obecne wydania Biblii gdańskiej ograniczają się do protestanckich kanonicznych ksiąg biblijnych, wydanie oryginalne zawierało również przekład apokryfów (część z nich uznawanych w katolicyzmie za tzw. księgi deuterokanoniczne), a także pieśni, objaśnienia, wykładnię wiary chrześcijańskiej etc. Poniższa lista zgodna jest z kolejnością stron w wydaniu oryginalnym:
- Przedmowy
- Najjaśniejszemu Panu a Panu Władysławowi Zygmuntowi, z łaski Bożej obranemu Królowi Polskiemu...
- Oświeconemu Książęciu a Panu Jego Książęcey Mości, Panu Chrysztofowi Radziwiłłowi...
- Spis Treści
- Objaśnienia – objaśnienie liter y znaków niektorych, na brzegach w tey Księdze używanych
- Stary Testament
- Pierwsza Część Bibliey
- Pierwsze Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Genesis, a po Polsku Księgi Rodzaju
- Wtóre Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Exodus, a po Polsku Wyjście
- Trzecie Księgi Mojżeszowe, które zowią Leviticus
- Czwarte Księgi Mojżeszowe, które zowią Numeri
- Piąte Księgi Mojżeszowe, które zowią Deuteronomium, to jest, Powtórzenie Zakonu
- Wtóra Część Bibliey
- Księgi Jozuego
- Księgi Sędziów, które zowią Judicum
- Księgi Ruthy
- Pierwsze Księgi Samuelowe, które też zowią Pierwsze Królewskie
- Wtóre Księgi Samuelowe, które też zowią Wtóre Królewskie
- Pierwsze Księgi Królewskie, które też zowią Trzecie Królewskie
- Wtóre Księgi Królewskie, które też zowią Czwarte Królewskie
- Pierwsze Księgi Kroniki, które Grekowie Paralipomena zowią
- Wtóre Księgi Kroniki, albo Paralipomenon
- Księgi Ezdraszowe, które pospolicie zowią Pierwsze Ezdraszowe
- Księgi Nehemiaszowe, które też zowią Wtóre Ezdraszowe
- Księgi Estery
- Trzecia Część Bibliey
- Księgi Jobowe
- Księgi Psalmów, które po Żydowsku zowią Sepher Tehillim: to jest, Księga chwał
- Księgi Przypowieści Salomonowych
- Ekklesiastes, to jest Kaznodzieja Salomonow
- Pieśń nad Pieśniami Salomonowa
- Czwarta Część Bibliey
- Proroctwo Izajaszowe
- Proroctwo Jeremiaszowe
- Treny, to jest, Narzekania Jeremiaszowe
- Proroctwo Ezechielowe
- Proroctwo Danielowe
- Proroctwo Ozeaszowe
- Proroctwo Joelowe
- Proroctwo Amosowe
- Proroctwo Abdyaszowe
- Proroctwo Jonaszowe
- Proroctwo Micheaszowe
- Proroctwo Nahumowe
- Proroctwo Abakukowe
- Proroctwo Sofoniaszowe
- Proroctwo Aggeuszowe
- Proroctwo Zacharyaszowe
- Proroctwo Malachiaszowe
- Pierwsza Część Bibliey
- Apokryfy – Przydatek do Starego Testamentu, w którym się zamykają Księgi, które pospolicie zowią Apokryfa
- Księgi Tobiaszowe
- Modlitwa Manassesa Króla Judskiego
- Księgi Judyty
- Księgi Barucha
- Lis Jeremiaszow
- Przydatki do Proroctwa Danielowego
- Trzecie Księgi Ezdraszowe
- Czwarte Księgi Ezdraszowe
- Przydatki do Ksiąg Estery
- Pierwsze Księgi Machabejskie
- Wtóre Księgi Machabejskie
- Trzecie Księgi Machabejskie, które zowią Księgi Symeona Kapłana Najwyższego
- Mądrość Salomonowa
- Księgi Jezusa Syna Syrachowego, które też nazywają Ekklesiastikus
- Nowy Testament – Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa
- Summa czterech Ewangelistów
- Ewangelia według Ś. Mateusza
- Ewangelia według Świętego Marka
- Ewangelia według Świętego Łukasza
- Ewangelia według Świętego Jana
- Dalsza część
- Dzieje Świętych Apostołów
- List Świętego Pawła Apostoła, do Rzymianów
- List pierwszy Świętego Pawła Apostoła do Koryntów
- List Świętego Pawła Apostoła do Koryntów, wtóry
- List Świętego Pawła Apostoła do Galatów
- List Świętego Pawła Apostoła do Efezów
- List Świętego Pawła Apostoła do Filippensów
- List Ś. Pawła Apostoła do Kolossensów
- List Ś. Pawła Apostoła do Tessalonicensów pierwszy
- List Świętego Pawła Apostoła do Tessalonicensów wtóry
- List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza pierwszy
- List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza wtóry
- List Świętego Pawła Apostoła do Tytusa
- List Świętego Pawła Apostoła do Filemona
- List Świętego Pawła Apostoła do Żydów
- List powszechny Świętego Jakuba Apostoła
- List pierwszy powszechny Świętego Piotra Apostoła
- List wtóry powszechny Świętego Piotra Apostoła
- List pierwszy powszechny Ś. Jana Apostoła
- List wtóry Świętego Jana Apostoła
- List trzeci Świętego Jana Apostoła
- List powszechny Ś. Judasa Apostoła
- Objawienie Ś. Jana Theologa
- Summa czterech Ewangelistów
- Rejestr Ewangeley y Lekcey, które się czytają w Niedzielę y Uroczyste Święta
- Pasya albo Historya o Męce, Śmierci y Pogrzebie Pana naszego Jezusa Chrystusa ze wszystkich czterech Ewangelistów porządnie zebrana
- Psalmy Dawidowe Przekładania X. Macieja Rybińskiego
- Hymny albo Pieśni Duchowne zwyczajne, a niektóre z Niemieckich przetłumaczone
- Pieśni na Adwent
- Na Boże Narodzenie
- Na Nowe Lato
- Na Trzy Króle
- O Męce Pańskey
- Na Wielka Noc
- Na Boże Wstąpienie
- O Trójcy Świętey
- O Słowie Bożym
- O Kościele Bożym
- O Pokucie
- O Chrzcie Świętym
- O Wieczerzy Pańskiey
- O Zwirzchności
- O Modlitwie Pańskiey
- O Wierze Chrześcijańskey
- O Bożym Przykazaniu
- W Czasy niebezpieczne
- W Niepogodę
- W Susza
- Podczas wojny
- Podczas głodu
- W Mór
- O Śmiertelności
- Przy Pogrzebie
- O Sadnym Dniu
- Poranne
- Przed Obiadem
- Po Obiedzie
- Wieczorne
- Pospolite
- Psalmy niektóre zwyczajniejsze
- Litania
- Rejestr Pieśni
- Summa Nauki Chrześcijańskey
- Boże Przykazanie
- Wiara Powszechna Chrześćjańska
- Modlitwa Pańska
- Chrzest Święty
- Ustawa Wieczerzy Pańskey
- Klucze Królestwa Niebieskiego
- Symbola, albo Wyznanie Wiary Powszechney Chrześcijańskey
- Symbolum Niceńskie
- Symbolum Konstantinopolitańskie
- Symbolum Efeskie
- Upomnienia ludziom wszelkiego stanu służące
- Kaznodziejom
- Panom
- Poddanym
- Gospodarzom
- Sługom
- Mężom
- Żonam
- Rodzicom
- Dziatkom
- Młodzieńcom
- Pannam
- Wdowam
- Starym
- Kupcom i Rzemieśnikom
Współczesność[edytuj]
Obecnie Biblię gdańską wydaje Towarzystwo Biblijne w Polsce. Przekład ten, mimo częściowego wyparcia go współczesnymi tłumaczeniami (głównie Biblią warszawską), cieszy się nadal w niektórych kręgach protestanckich (szczególnie konserwatywnych) opinią „najwierniejszego” i najbardziej dosłownego wśród polskich Biblii.
Wydawnictwo „Na Straży” wydało Biblię gdańską w systemie Stronga (Nowy Testament – 1996; Stary Testament – 2004), gdzie każdemu słowu (zgodnie z wydaniem Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego z 1959 r.) został przypisany numer (odsyłacz) do konkordancji wyrazów hebrajskich i aramejskich Stronga oraz do konkordancji wyrazów greckich Stronga (wydanych również przez wydawnictwo „Na Straży”).
Rewizje[edytuj]
Biblia gdańska przeszła następujące rewizje:
- Królewiecką z 1738 roku (nazwa od miejsca wydania),
- Warszawską z 1881 roku (nazwa od miejsca wydania) – rewizja Nowego Testamentu,
- Uwspółcześniona Biblia gdańska z 2009 roku – dostosowująca gramatykę i słownictwo Nowego Testamentu do współczesnego odbiorcy. Wydanie drugie z 2013 roku zawiera dodatkowo księgi Psalmów i Przysłów. W przygotowaniu jest także rewizja Starego Testamentu[1].
W tradycji Biblii gdańskiej powstał także w 2012 roku przekład zatytułowany Nowa Biblia gdańska, przygotowane przez Śląskie Towarzystwo Biblijne. W odróżnieniu od rewizji jest to jednak nowe tłumaczenie oparte na Textus Receptus, Tanach Izaaka Cylkowa i Septuagincie.
Przypisy
- ↑ http://www.wrotanadziei.org Informacja na stronie głównej wydawcy
Linki zewnętrzne[edytuj]
Treść Biblii gdańskiej[edytuj]
- BibliaGdanska.pl – skany starodruków
- Biblia gdańska z 1660 roku wydana w Amsterdamie w Google Books (online oraz PDF)
- Starodruk Nowego Testamentu Biblii gdańskiej z 1606 roku z Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej
- Biblia Gdańska – z możliwością wyszukiwania i porównywania wersetów z innymi tłumaczeniami.
- Wydanie NT z 1834 w Google Books (online oraz PDF)
- Wydanie z 1846 w Google Books (online oraz PDF)
- Uwspółcześniona Biblia Gdańska, Nowy Testament (PDF)
- Biblia gdańska i Uwspółcześniona Biblia gdańska (Nowy Testament) w postaci modułów do programu e-Sword
Artykuły[edytuj]
- Zasady uwspółcześniania języka Biblii gdańskiej i cele projektu
- Ks. prof. dr Jan Szeruda, Geneza i charakter Biblii gdańskiej – na stronach Luteranie.pl
