Biblia gdańska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Biblia gdańska
Ilustracja
Strona tytułowa Biblii gdańskiej
Pełna nazwa Biblia Święta to jest Księgi Starego y Nowego Przymierza z Żydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone.
Skrót(y) BG
Kanon protestancki
Język polski
Opublikowanie kompletnego przekładu 1632 (rewizje w latach 1738 i 1881)
Źródła przekładu Tekst masorecki (ST),
Textus receptus (NT)
Rodzaj tłumaczenia dosłowne
Wersje zrewidowane Uwspółcześniona Biblia gdańska
Przynależność religijna Protestantyzm
Wersja online http://www.bibliagdanska.pl/
Księga Rodzaju 1, 1-3
Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię. A ziemia była niekształtowna i próżna, i ciemność była nad przepaścią, a Duch Boży unaszał się nad wodami. I rzekł Bóg: Niech będzie światłość; i stała się światłość.
Ewangelia Jana 3, 16
Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny.
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Źródła Teksty w Wikiźródłach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach

Biblia gdańska – przekład Biblii na język polski z roku 1632 dokonany wspólnie przez braci czeskich i kalwinistów. Jedno z najpopularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Fragment Biblii gdańskiej z 1632 (2 Mojżeszowa, rozdz. 6)

Starania zborów protestanckich o nowe po Biblii brzeskiej wydanie trwały ponad ćwierć wieku. W 1600 roku, na synodzie w Ożarowie powierzono to dzieło Marcinowi Janickiemu, pastorowi zboru reformowanego w Secyminie (według współczesnej pisowni Secemin). Na synodzie w Baranowie w 1604 roku polecono Danielowi Mikołajewskiemu, seniorowi zborów kujawskich i Janowi Turnowskiemu, seniorowi Jednoty czeskiej w Wielkopolsce, aby tłumaczenie Janickiego porównali z Biblią brzeską, czeską Biblią kralicką (1579–1594), francuską, łacińską Pagninusa i Wulgatą. Mimo starań Biblia Janickiego nigdy nie została wydana. Nie wiadomo także, co się stało z jego rękopisem. Mikołajewski zajął się rewizją Biblii brzeskiej z polecenia różnych synodów. Owoc tego współdziałania kalwinistów i braci czeskich, stanowi drugie (po Biblii brzeskiej) tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich.

Najpierw w roku 1606 wydano „Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa z greckiego na polski język z pilnością przełożony: A teraz znowu przejrzany y z dozwoleniem Starszych wydany. W Gdańsku drukowano u wdowy Guilhelma Guilmothana Roku Pańskiego 1606”[1]. Pełny przekład ukazał się drukiem 18 listopada 1632 roku w drukarni Hünefelda w Gdańsku (stąd przyjęta później nazwa). Została ona następnie zaakceptowana przez polskich luteranów.

Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat przekładem biblijnym polskich protestantów.

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Biblia gdańska, w całej swojej historii, miała dla polskich protestantów takie znaczenie jak dla katolików Biblia Jakuba Wujka. Z tego też powodu do XX wieku włącznie wydano ją ponad 20 razy: w 1660 roku w Amsterdamie, w 1726 w Halle, w 1738 w Królewcu, w 1768 w Brzegu, w 1779 w Królewcu, w 1810 w Berlinie, w 1823 w Królewcu, w 1836 we Wrocławiu, w 1838 w Poznaniu, w 1840 i 1846 w Lipsku, 1854 i 1860 w Halle, w 1855 bez apokryfów w Poznaniu, w 1857, 1861, 1863, 1864, 1865, 1873 w Berlinie, w 1867 w Wiedniu, w 1869, 1875, 1876, 1879, 1889, 1890, 1921, 1924, 1928, 1934 i 1937 w Warszawie, w 1920 w Londynie, w 1899 i 1919 w Ameryce, a także w 1944 w Genewie.

Nowy Testament Biblii gdańskiej wydany został później w roku 1686 w Amsterdamie pod zmienionym tytułem: Nowy Testament to jest wszystkie pisma Nowego Przymierza z greckiego języka na polski znowu wiernie przełożone przez niektóre sługi Słowa Bożego. Kolejne jego wydania: 1708 w Brzegu (z dodatkiem modlitw, pieśni i nauk katechizmowych), 1727, 1728 (to wydanie zawierało summariusze Sebestiana Schmida i glossy Marcina Lutra) i 1832 w Lipsku, 1834, 1852, 1920 (Cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1929 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1937 w Warszawie, 1867 w Berlinie (wydanie wraz z Księgą Psalmów), 1873 w Londynie (Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1881, 1882, 1883 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1918 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) w Wiedniu.

Biblia gdańska pozostawała głównym przekładem używanym przez polskich ewangelików i ewangelicznych chrześcijan do roku 1975, to jest do wydania Biblii warszawskiej.

Pierwsze wydania Biblii gdańskiej zawierały także księgi uznawane przez protestantów za apokryfy (część z nich w terminologii katolickiej jest określana jako księgi deuterokanoniczne, część – 3 Księga Machabejska, 3 i 4 Księga Ezdrasza oraz Modlitwa Manassesa – jest również uznawana za apokryfy), które umieszczano pomiędzy Starym i Nowym Testamentem. Współczesne wydania nie kontynuują tej tradycji.

Konkordancja[edytuj | edytuj kod]

W latach 1938–1939 zespół redakcyjny utworzony przez Wolnych Badaczy Pisma Świętego opracował pierwszą polską konkordancję biblijną opracowaną do tekstu Biblii gdańskiej. W skład zespołu pracującego w Swarzędzu weszli: Teodor Bielawski, Jan Gładysek, Stefan Kloc, Feliks Lewiński, Edward Czapla, Józef Lewandowski, Władysław Szatyński i Antoni Chodakiewicz. Poszczególne części powstającej Konkordancji drukowano na bieżąco w drukarni „Kompas” w Łodzi należącej do baptystów. Redakcję całości konkordancji zakończono w kwietniu, a prace drukarskie bez oprawiania całości ukończono w czerwcu 1939. Do wybuchu II wojny światowej zespół redakcyjny oprawił kilkadziesiąt egzemplarzy tej konkordancji, której wydawcą było Wydawnictwo WBPŚw „Straż” z Białegostoku. Po wojnie ZWBPŚw wspólnie z Kościołem Chrześcijan Baptystów oprawiło ocalałe w magazynach drukarni „Kompas” egzemplarze i rozdzieliło je pomiędzy oba związki wyznaniowe. Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego wydało konkordancję ponownie w swoim wydawnictwie „Na Straży” w latach 1965 i 1982 w Krakowie. Czwarte wydanie, będące kopią wydania z roku 1939 wydało Wydawnictwo „Znaki Czasu” w Warszawie w roku 1982 i w Gliwicach w 1991[2].

W roku 1996 wydawnictwo ZWBPŚw „Na Straży” wydało polska wersję konkordancji Stronga dla Nowego Testamentu (wydanie II – 2007, wydanie III – 2014) opartą na tekście Biblii gdańskiej, zgodnie z edycją z roku 1959. Stary Testament w tej konkordancji wydano w dwóch tomach w roku 2004. Konkordancja ta została uszeregowana według słów greckich i hebrajskich, a została opublikowana jako „Biblia w systemie Stronga”[3].

Treść wydania oryginalnego[edytuj | edytuj kod]

Jakkolwiek obecne wydania Biblii gdańskiej ograniczają się do protestanckich kanonicznych ksiąg biblijnych, wydanie oryginalne zawierało również przekład apokryfów (część z nich uznawanych w katolicyzmie za tzw. księgi deuterokanoniczne), a także pieśni, objaśnienia, wykładnię wiary chrześcijańskiej etc. Poniższa lista zgodna jest z kolejnością stron w wydaniu oryginalnym:

  • Przedmowy
    • Najjaśniejszemu Panu a Panu Władysławowi Zygmuntowi, z łaski Bożej obranemu Królowi Polskiemu...
    • Oświeconemu Książęciu a Panu Jego Książęcey Mości, Panu Chrysztofowi Radziwiłłowi...
  • Spis Treści
  • Objaśnienia – objaśnienie liter y znaków niektorych, na brzegach w tey Księdze używanych
  • Stary Testament
    • Pierwsza Część Bibliey
      • Pierwsze Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Genesis, a po Polsku Księgi Rodzaju
      • Wtóre Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Exodus, a po Polsku Wyjście
      • Trzecie Księgi Mojżeszowe, które zowią Leviticus
      • Czwarte Księgi Mojżeszowe, które zowią Numeri
      • Piąte Księgi Mojżeszowe, które zowią Deuteronomium, to jest, Powtórzenie Zakonu
    • Wtóra Część Bibliey
      • Księgi Jozuego
      • Księgi Sędziów, które zowią Judicum
      • Księgi Ruthy
      • Pierwsze Księgi Samuelowe, które też zowią Pierwsze Królewskie
      • Wtóre Księgi Samuelowe, które też zowią Wtóre Królewskie
      • Pierwsze Księgi Królewskie, które też zowią Trzecie Królewskie
      • Wtóre Księgi Królewskie, które też zowią Czwarte Królewskie
      • Pierwsze Księgi Kroniki, które Grekowie Paralipomena zowią
      • Wtóre Księgi Kroniki, albo Paralipomenon
      • Księgi Ezdraszowe, które pospolicie zowią Pierwsze Ezdraszowe
      • Księgi Nehemiaszowe, które też zowią Wtóre Ezdraszowe
      • Księgi Estery
    • Trzecia Część Bibliey
      • Księgi Jobowe
      • Księgi Psalmów, które po Żydowsku zowią Sepher Tehillim: to jest, Księga chwał
      • Księgi Przypowieści Salomonowych
      • Ekklesiastes, to jest Kaznodzieja Salomonow
      • Pieśń nad Pieśniami Salomonowa
    • Czwarta Część Bibliey
      • Proroctwo Izajaszowe
      • Proroctwo Jeremiaszowe
      • Treny, to jest, Narzekania Jeremiaszowe
      • Proroctwo Ezechielowe
      • Proroctwo Danielowe
      • Proroctwo Ozeaszowe
      • Proroctwo Joelowe
      • Proroctwo Amosowe
      • Proroctwo Abdyaszowe
      • Proroctwo Jonaszowe
      • Proroctwo Micheaszowe
      • Proroctwo Nahumowe
      • Proroctwo Abakukowe
      • Proroctwo Sofoniaszowe
      • Proroctwo Aggeuszowe
      • Proroctwo Zacharyaszowe
      • Proroctwo Malachiaszowe
  • Apokryfy – Przydatek do Starego Testamentu, w którym się zamykają Księgi, które pospolicie zowią Apokryfa
    • Księgi Tobiaszowe
    • Modlitwa Manassesa Króla Judskiego
    • Księgi Judyty
    • Księgi Barucha
    • Lis Jeremiaszow
    • Przydatki do Proroctwa Danielowego
    • Trzecie Księgi Ezdraszowe
    • Czwarte Księgi Ezdraszowe
    • Przydatki do Ksiąg Estery
    • Pierwsze Księgi Machabejskie
    • Wtóre Księgi Machabejskie
    • Trzecie Księgi Machabejskie, które zowią Księgi Symeona Kapłana Najwyższego
    • Mądrość Salomonowa
    • Księgi Jezusa Syna Syrachowego, które też nazywają Ekklesiastikus
  • Nowy Testament – Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa
    • Summa czterech Ewangelistów
      • Ewangelia według Ś. Mateusza
      • Ewangelia według Świętego Marka
      • Ewangelia według Świętego Łukasza
      • Ewangelia według Świętego Jana
    • Dalsza część
      • Dzieje Świętych Apostołów
      • List Świętego Pawła Apostoła, do Rzymianów
      • List pierwszy Świętego Pawła Apostoła do Koryntów
      • List Świętego Pawła Apostoła do Koryntów, wtóry
      • List Świętego Pawła Apostoła do Galatów
      • List Świętego Pawła Apostoła do Efezów
      • List Świętego Pawła Apostoła do Filippensów
      • List Ś. Pawła Apostoła do Kolossensów
      • List Ś. Pawła Apostoła do Tessalonicensów pierwszy
      • List Świętego Pawła Apostoła do Tessalonicensów wtóry
      • List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza pierwszy
      • List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza wtóry
      • List Świętego Pawła Apostoła do Tytusa
      • List Świętego Pawła Apostoła do Filemona
      • List Świętego Pawła Apostoła do Żydów
      • List powszechny Świętego Jakuba Apostoła
      • List pierwszy powszechny Świętego Piotra Apostoła
      • List wtóry powszechny Świętego Piotra Apostoła
      • List pierwszy powszechny Ś. Jana Apostoła
      • List wtóry Świętego Jana Apostoła
      • List trzeci Świętego Jana Apostoła
      • List powszechny Ś. Judasa Apostoła
      • Objawienie Ś. Jana Theologa
  • Rejestr Ewangeley y Lekcey, które się czytają w Niedzielę y Uroczyste Święta
  • Pasya albo Historya o Męce, Śmierci y Pogrzebie Pana naszego Jezusa Chrystusa ze wszystkich czterech Ewangelistów porządnie zebrana
  • Psalmy Dawidowe Przekładania X. Macieja Rybińskiego
  • Hymny albo Pieśni Duchowne zwyczajne, a niektóre z Niemieckich przetłumaczone
    • Pieśni na Adwent
    • Na Boże Narodzenie
    • Na Nowe Lato
    • Na Trzy Króle
    • O Męce Pańskey
    • Na Wielka Noc
    • Na Boże Wstąpienie
    • O Trójcy Świętey
    • O Słowie Bożym
    • O Kościele Bożym
    • O Pokucie
    • O Chrzcie Świętym
    • O Wieczerzy Pańskiey
    • O Zwirzchności
    • O Modlitwie Pańskiey
    • O Wierze Chrześcijańskey
    • O Bożym Przykazaniu
    • W Czasy niebezpieczne
    • W Niepogodę
    • W Susza
    • Podczas wojny
    • Podczas głodu
    • W Mór
    • O Śmiertelności
    • Przy Pogrzebie
    • O Sadnym Dniu
    • Poranne
    • Przed Obiadem
    • Po Obiedzie
    • Wieczorne
    • Pospolite
      • Psalmy niektóre zwyczajniejsze
    • Litania
    • Rejestr Pieśni
  • Summa Nauki Chrześcijańskey
    • Boże Przykazanie
    • Wiara Powszechna Chrześćjańska
    • Modlitwa Pańska
    • Chrzest Święty
    • Ustawa Wieczerzy Pańskey
    • Klucze Królestwa Niebieskiego
    • Symbola, albo Wyznanie Wiary Powszechney Chrześcijańskey
      • Symbolum Niceńskie
      • Symbolum Konstantinopolitańskie
      • Symbolum Efeskie
  • Upomnienia ludziom wszelkiego stanu służące
    • Kaznodziejom
    • Panom
    • Poddanym
    • Gospodarzom
    • Sługom
    • Mężom
    • Żonam
    • Rodzicom
    • Dziatkom
    • Młodzieńcom
    • Pannam
    • Wdowam
    • Starym
    • Kupcom i Rzemieśnikom

Współczesność[edytuj | edytuj kod]

Jedna ze stron współczesnego wydania Biblii gdańskiej

Obecnie Biblię gdańską wydaje Towarzystwo Biblijne w Polsce. Przekład ten, mimo częściowego wyparcia go współczesnymi tłumaczeniami (głównie Biblią warszawską), cieszy się nadal w niektórych kręgach protestanckich (szczególnie konserwatywnych) opinią „najwierniejszego” i najbardziej dosłownego wśród polskich Biblii.

Wydawnictwo „Na Straży” wydało Biblię gdańską w systemie Stronga (Nowy Testament – 1996; Stary Testament – 2004), gdzie każdemu słowu (zgodnie z wydaniem Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego z 1959 r.) został przypisany numer (odsyłacz) do konkordancji wyrazów hebrajskich i aramejskich Stronga oraz do konkordancji wyrazów greckich Stronga (wydanych również przez wydawnictwo „Na Straży”).

Rewizje[edytuj | edytuj kod]

Biblia gdańska przeszła następujące rewizje:

W tradycji Biblii gdańskiej powstał także w 2012 roku przekład zatytułowany Nowa Biblia gdańska, przygotowane przez Śląskie Towarzystwo Biblijne. W odróżnieniu od rewizji jest to jednak nowe tłumaczenie oparte na Textus Receptus, Tanach Izaaka Cylkowa i Septuagincie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Daniel Kaleta. 400. rocznica wydania Nowego Testamentu Biblii Gdańskiej. „Na Straży”, s. 100, marzec 2006. Na Straży. 
  2. ↑ Jak powstała pierwsza polska konkordancja biblijna. „Na Straży”, s. 43, marzec 1986. Na Straży. 
  3. ↑ Biblia Gdańska w systemie Stronga NT. nastrazy.pl. [dostęp 2018-01-12].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Treść Biblii gdańskiej[edytuj | edytuj kod]

Artykuły[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblia_gdańska&oldid=58213617”