Afrokulczyk mozambijski
| Crithagra mozambica[1] | |||||
| (Statius Müller, 1776) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
afrokulczyk mozambijski | ||||
| Synonimy | |||||
| |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Afrokulczyk mozambijski[3], kulczyk mozambijski[4] (czasami niepoprawnie „mozambicki”) (Crithagra mozambica) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej. Jego biotop to otwarte lasy i pola uprawne. Nie jest zagrożony.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Został opisany przez Philippa Ludwiga Statiusa Müllera w roku 1776. Poprzednia nazwa rodzajowa serinus pochodzi od słowa serin. Oznacza ono w językach angielskim i francuskim po prostu kulczyka. W dawnej łacinie słowa serenus i sereni znaczyły „pogodny, wesoły”[5]. Nazwa gatunkowa – mozambicus – odnosi się do jednego z krajów, w którym występuje, Mozambiku. Polska nazwa gatunkowa również odnosi się do tego kraju.
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniono dziesięć podgatunków C. mozambica[6][7]:
- C. mozambica caniceps – południowa Mauretania, Senegal i Gambia do północnego Kamerunu.
- C. mozambica punctigula – środkowy i południowy Kamerun.
- C. mozambica grotei – wschodni Sudan, zachodnia i południowo-zachodnia Etiopia.
- C. mozambica gommaensis – Erytrea, północno-zachodnia i środkowa Etiopia.
- C. mozambica barbata – południowy Czad i Republika Środkowoafrykańska do południowo-zachodniej Kenii i środkowej Tanzanii.
- C. mozambica tando – Gabon do Angoli.
- C. mozambica samaliyae – południowo-wschodnia Demokratyczna Republika Konga, południowo-zachodnia Tanzania i północno-wschodnia Zambia.
- C. mozambica vansoni – południowo-wschodnia Angola, północno-wschodnia Namibia i południowo-zachodnia Zambia.
- C. mozambica mozambica – Kenia do wschodniej Botswany, Zimbabwe, północno-wschodnia RPA i południowo-środkowy Mozambik.
- C. mozambica granti – południowy Mozambik i wschodnie RPA.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Jest to mały ptak, mierzący 11–13 cm długości, czyli jest nieznacznie mniejszy od wróbla domowego (Passer domesticus). Rozpiętość skrzydeł to 21,5 cm, a masa ciała 8,5–17,1 g. Występuje niezbyt wyraźny dymorfizm płciowy. Wierzch ciała oliwkowozielony, lotki ciemnoszare z brudnożółtymi brzegami. Sterówki również ciemnoszare z brudnożółtymi brzegami. Pokrywy podogonowe, brzuch i pierś żółte. Głowa szara, brew i pasek przyżuchwowy żółte[8]. Samice mają na szyi szary pasek, łączący końce „wąsów”. Dziób jest szary, dolna część jaśniejsza. Nogi są różowe. Od europejskiego kulczyka różni się bardziej kontrastowym wzorem na głowie i lotkach oraz jednolicie żółtym brzuchem bez pasów.
Młode afrokulczyki mozambijskie mają żuchwę (dolną część dzioba) różową. Ich wzór na głowie jest nieco rozmyty, sterówki i lotki krótsze. Głowa jest jaśniejsza niż u dorosłych. Poza tym nie różnią się od nich. Bardzo młode pisklęta są pokryte szarym puchem.
Długość życia[edytuj | edytuj kod]
Śmiertelność roczna wynosi ok. 65%. Średnia długość życia w niewoli wynosi 8 lat, a w naturze tylko 2,5. Rekordowa długość życia w niewoli wynosiła 16,5 roku.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Zasięg występowania szacuje się na ok. 22,3 miliona km²[9]. Zasiedla Afrykę Subsaharyjską, z wyjątkiem suchych regionów Afryki Południowej i tropikalnych lasów deszczowych w Kongu.
Kraje, jakie zamieszkuje to: Mauretania, Gwinea, Liberia, Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin, Nigeria, Kamerun, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Sudan, Erytrea, Etiopia, Kongo, Zair, Uganda, Kenia, Rwanda, Burundi, Tanzania, Angola, Zambia, Malawi, Mozambik, Zimbabwe i Botswana. Z powodzeniem przyjął się także na Hawajach, w Portoryko, na Wyspie Świętego Tomasza, wyspie Mafia, Mauritiusie i Reunionie.
Preferuje otwarte lasy i łąki poniżej 2300 m n.p.m., ale może być również w wielu innych biotopach. Są to nadbrzeżne zarośla, namorzyny oraz wydmy. Rzadko mieszkają w lasach tropikalnych i na suchych obszarach. Często można je spotkać na polach uprawnych, gdzie korzystają z obfitych plonów sorga, prosa i ziaren innych zbóż.
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Wyprowadza lęgi w porze deszczowej. Pary są monogamiczne. Para zazwyczaj broni swego terytorium przed innymi afrokulczykami, choć czasami kilka par zakłada gniazda na tym samym drzewie. Obydwa ptaki zbierają materiał roślinny, głównie trawy. Gniazdo jest umieszczone 1–6 metrów nad ziemią, w rozwidleniu gałązek. W jego budowie uczestniczy tylko samica, zwykle jest zamaskowane roślinnością. Samica składa od 2 do 5 jaj, zwykle 3. Znosi jedno dziennie, zaczyna wysiadywać zwykle od ostatniego lub od drugiego. Inkubacja trwa ok. 13 dni i wykonuje ją tylko samiczka. Młode przebywają w gnieździe 18 do 24 dni, usamodzielniają się po sześciu tygodniach.
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje afrokulczyka mozambijskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność światowej populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity, lokalnie bardzo liczny. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2]. Od roku 1985 ponad 2 600 000 dzikiego ptactwa zostało zarejestrowanych w handlu międzynarodowym (dane ze stycznia 2005)[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Crithagra mozambica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Crithagra mozambica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2020-09-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-25].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 402, 1999.
- ↑ Andrzej Grzegorz Kruszewicz: Ptaki Polski : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007. ISBN 978-83-7073-474-9. OCLC 749224833.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-25]. (ang.).
- ↑ Clement, P.: Yellow-fronted Canary (Crithagra mozambica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-25].
- ↑ Zilustrowaną nazwę „pasek przyżuchwowy” znaleziono w powyższej książce pt. Ptaki Polski
- ↑ a b Species factsheet: Crithagra mozambica. BirdLife International. [dostęp 2020-04-25]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T. Lambert: Serinus mozambicus yellow-fronted canary. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. Museum of Zoology University of Michigan, 2007. [dostęp 2015-12-10]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).