Przejdź do zawartości

Europa Środkowa

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł należy dopracować:
od 2014-01 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł,
→ zweryfikować niektóre informacje,
definicja, kryteria więcej w dyskusji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Europa Środkowa według P. Jonesa: Państwa Środkowoeuropejskie zaznaczone kolorem ciemnozielonym; Regiony Środkowoeuropejskie (powiązane kulturowo przez historyczną przynależność do Monarchii Habsburgów, Cesarstwa Niemieckiego lub Rzeczypospolitej Obojga Narodów) kolorem jasnozielonym. Granice pokrywają się z niemieckim imperialnym planem Mitteleuropa.
Europa Środkowa według „The Economist” i Ronalda Tiersky’ego odpowiada Grupie Wyszehradzkiej[1][2]
Europa Środkowa według Banku Światowego, OECD oraz prac Lonniego R. Johnsona[3]

Europa Środkowa – region geograficzny położony pomiędzy różnie definiowanymi Europą Zachodnią i Europą Wschodnią. Europa Północna, Południowa i Południowo-Wschodnia również wpływają na zakres tego pojęcia, w zależności od ujęcia ich granic.

Definicja

[edytuj | edytuj kod]

Część publikacji naukowych traktuje Europę Środkową jako synonim Grupy Wyszehradzkiej. Według Ronalda Tiersky’ego i The Economist Europa Środkowa w najbardziej ścisłym znaczeniu to właśnie kraje konstytuujące tę grupę[2]:

Bank Światowy i OECD do Europy Środkowej także zaliczają kraje tworzące Grupę Wyszehradzką, dodając do nich Słowenię ze względu na podobieństwa etniczno-kulturowe i gospodarcze. Lonnie R. Johnson w swoich publikacjach na ten temat pisze, że dwa najbardziej na wschód wysunięte kraje Europy Zachodniej, czyli Niemcy i Austria, nie są krajami stricte środkowoeuropejskimi, a określanie ich w ten sposób prowadzi do rozmycia istoty pojęcia Europa Środkowa[3].

Na konferencji Międzynarodowej Unii Geograficznej w Pradze (1994) do państw środkowoeuropejskich zaliczone zostały kraje Grupy Wyszehradzkiej i część krajów alpejskich:

Nieco inaczej określono obszar regionu w unijnym programie Europa Środkowa. Program ten obejmuje następujące kraje[4]:

W porównaniu z definicją Międzynarodowej Unii Geograficznej z unijnego programu wyłączona jest północno-zachodnia część Niemiec, Szwajcaria i Liechtenstein, natomiast włączono rejony Ukrainy i Włoch, w znacznej części historycznie powiązane z monarchią habsburską.

Języki Europy środkowej

Region objęty unijnym programem Europa Środkowa zajmuje powierzchnię ponad 1 mln km² z liczbą ludności wynoszącą około 148 mln[5]. Jest to obszar wspólnej historii i kultury, które odróżniają go od sąsiednich regionów. Na wschód i południowy wschód od Europy Środkowej położone są terytoria opanowane przez długi okres przez imperium osmańskie lub rosyjskie, z silnym wpływem kultury helleńskiej (np. mająca swe źródła w alfabecie greckim cyrylica). Są to obszary, na których dominuje prawosławie, kościół unicki oraz islam, natomiast Europa Środkowa pozostaje regionem zdominowanym przez katolicyzm. Starożytne cesarstwo rzymskie nie sięgało do tej części kontynentu i dopiero od X wieku Europa Środkowa znalazła się w zasięgu cywilizacji zachodniej.

Koncepcja Mitteleuropy

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Mitteleuropa.

W XIX wieku postulowano utworzenie zdominowanej przez Niemcy federacji krajów środkowoeuropejskich, mającej stanowić kontynuację Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Uznawano, że narody sąsiadujące z Niemcami skorzystałyby na realizacji tego projektu. Ideę tę propagowali m.in. Konstantin Frantz oraz Friedrich Naumann, który używał wobec tego hipotetycznego bytu określenia Mitteleuropa (niem. Europa Środkowa)[6].

Europa Środkowa pod względem kulturowym

[edytuj | edytuj kod]
Europa Środkowa w 1902 roku
Europa Środkowa w 1927 roku

Grupa ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2006 roku zaproponowała następujące kulturowe kryteria wyróżnienia regionu „Europa Środkowa”[7]:

  • synchroniczna lub diachroniczna obecność katolicyzmu i protestantyzmu, podczas gdy prawosławie i islam odgrywają jedynie marginalną rolę;
  • zasięg regionu wyznacza kultura niemiecka i żydowska, współwystępująca z warstwami kulturowymi słowiańskimi, węgierskimi i romańskimi (występującymi również poza Europą Środkową);
  • stosunkowo wczesny rozwój miast i mieszczaństwa w porównaniu z Europą Wschodnią i Europą Południowo-Wschodnią;
  • wczesne pojawienie się niezależnej ludności wiejskiej;
  • tradycje lokalnej i regionalnej samorządności;
  • kulturowe i etniczne zróżnicowanie;
  • polityczna i gospodarcza orientacja na kontynent (nie na obszary zamorskie);
  • uprzemysłowienie późniejsze niż w Europie Zachodniej, ale znacznie wcześniejsze niż w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej.

Pod innym kątem, choć odwołując się do niektórych z tych kryteriów, patrzył na Europę Środkową Csaba Kiss: Gdzież jest więc ten obszar? Według jednej z możliwych definicji jest nim ta strefa naszego kontynentu, w której w podobny sposób odbywało się powstawanie narodów, ów ważny składnik procesu modernizacji. Na początku tego procesu nie było niepodległej państwowości [...] Obszar ten był zamieszkany przez ludność o skomplikowanej strukturze narodowościowej, gdzie zazwyczaj współistniały różne wyznania religijne i, co za tym idzie, różniące się od siebie tradycje cywilizacyjne. Gdzie idea nowoczesnego narodu zawitała z zewnątrz, była niejako towarem importowanym z Zachodu. Mówiąc krótko: na wschód od niemieckiego i na zachód od rosyjskiego obszaru językowego. Zalicza się do niego nie tylko dawna Monarchia Austro-Węgierska, ale zarówno pozostające poza nią tereny polskie, jak i Bałkany[8]. Milan Kundera napisał w 1983 roku esej „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej”, w którym stwierdził: Europa środkowa nie jest państwem, lecz kulturą, losem; owym wspólnym losem było przymusowe wcielenie do bloku wschodniego. Z kolei w 2000 Jurij Andruchowycz scharakteryzował przeznaczenie Europy Środkowej jako bycie pomiędzy Rosjanami a Niemcami[6].

Kultura środkowoeuropejska wykracza poza dzisiejsze granice krajów uznawanych za przynależące do Europy Środkowej i obejmuje obszary historycznie należące do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Królestwa Węgier, monarchii habsburskiej czy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Należą do nich następujące regiony:

Wielu środkowoeuropejskich intelektualistów niechętnie odnosi się do pojęcia „Europa Środkowa” jako podważającego przynależność ich krajów do Europy jako takiej oraz do cywilizacji zachodniej; przykładowo – jak podaje Timothy Garton Ash – Adam Michnik w żadnej swojej publikacji nie użył tego sformułowania i pod tym względem jest w swym kraju dość typowy[6].

Największe miasta Europy Środkowej

[edytuj | edytuj kod]
Nr. Miasto Liczba ludności Gęstość zaludnienia (os./km) Państwo
1. Berlin 3 821 881 4285 Niemcy
2. Wiedeń 1 911 191 4607 Austria
3. Warszawa 1 863 056 3602 Polska
4. Hamburg 1 852 478 2452 Niemcy
5. Budapeszt 1 723 836 3347 Węgry
6. Monachium 1 407 708 4686 Niemcy
7. Praga 1 275 406 2600 Czechy
8. Kolonia 1 073 096 2528 Niemcy
9. Kraków 802 800 2456 Polska
10. Frankfurt nad Menem 764 104 3100 Niemcy
11. Wrocław 674 312 2303 Polska
12. Łódź 664 860 2267 Polska
13. Stuttgart 630 305 3000 Niemcy
14. Düsseldorf 619 477 2800 Niemcy
15. Lipsk 615 081 2000 Niemcy

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Central Europe – The future of the Visegrad group. The Economist, 2005-04-14. [dostęp 2011-01-15]. (ang.).
  2. ↑ a b Tiersky, s. 472.
  3. ↑ a b Johnson, s. 11-12.
  4. ↑ central2013.eu – Home.
  5. ↑ central2013.eu – Regions. central2013.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-03)]..
  6. ↑ a b c Leszek Żyliński. Mitteleuropa i Międzymorze. „POLITYKA – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 58-63, 2018. ISSN 2391-7717. 
  7. ↑ A Subdivision of Europe into Larger Regions by Cultural Criteria. United Nations Group of Experts on Geographical Names. [dostęp 2011-01-15]. (ang.).
  8. ↑ Csaba G. Kiss: Jak widzimy siebie nawzajem. Obrazy narodów, uprzedzenia w Europie Środkowej. Herito, 1/2010, s. 6.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • J. Andruchovič, A. Stasiuk: Moja Europa: dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2000
  • T.G. Ash: Does Central Europe Exist?, The New York Review of Books, October 9, 1986 [1]
  • T.G. Ash: The Puzzle of Central Europe, The New York Review of Books, March 18, 1999 [2]
  • E. Brix: Z powrotem w Europie Środkowej. Eseje i szkice, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012
  • O. Halecki: Historia Europy – jej granice i podziały, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2002
  • C. Kiss: Lekcja Europy Środkowej. Eseje i szkice, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2009
  • M. Kundera: Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, „New York Review of Books” 26.04.1984, wersja polska: „Zeszyty Literackie”, nr 5, 1984 (online)
  • C. Miłosz: Rodzinna Europa, Wydawnictwo Literackie, różne wydania
  • S. Škrabec: Geografia wyobrażona. Koncepcja Europy Środkowej w XX wieku, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2013
  • Ronald Tiersky: Europe today. Rowman & Littlefield, 2004. ISBN 978-0-7425-2805-5. (ang.).
Kontynenty i regiony Ziemi
Afryka
Ameryka
Azja
Europa
Australia i Oceania
Obszary polarne
Oceany
Zobacz też
  1. ↑ leży częściowo w Azji i w Europie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Europa_Środkowa&oldid=73724029”