Fort IIa w Poznaniu
52°23′07″N 16°59′01″E/52,385278 16,983611 nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1]
| |
 Poterna główna w forcie IIa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kurlandzka |
| Typ budynku |
fort |
| Architekt |
Komitet Inżynieryjny Głównego Inspektoratu Twierdz |
| Rozpoczęcie budowy |
1887 |
| Ukończenie budowy |
1890 |
| Ważniejsze przebudowy |
1913-1914 |
| Właściciel |
Miasto Poznań[2] |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
| 52°23′07″N 16°59′01″E/52,385278 16,983611
| |
Fort IIa (Thümen, Kazimierza Więckowskiego) (oryg. Zwischenwerk IIa) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Chartowie przy ulicy Kurlandzkiej[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zbudowany został w latach 1887–1890, w drugim etapie budowy twierdzy fortowej[3][4]. Koszt budowy wyniósł ok. 1 mln marek[4].
Fort otrzymał nazwę Thümen na cześć Heinricha Thümena. W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IIa otrzymał imię kapitana Kazimierza Więckowskiego.
Przed II wojną światową wojsko przeznaczyło obiekty na cele magazynowe[5]. Podczas okupacji fort służył także jako magazyn[5].
6 lutego 1945, podczas bitwy o Poznań, oddziały 117 dywizji piechoty wywalczyły wyłom pomiędzy Fortem IIa i Fortem III (współcześnie tereny os. Zodiak)[6]. Tereny Chartowa, Rataj i Żegrza zostały zdobyte nocą z 8 na 9 lutego 1945, a załogi fortów ewakuowały się do Fortu Rocha[7][8][9].
Po wojnie, do końca lat 40. XX wieku, obiekt użytkowało Ludowe Wojsko Polskie i oddziały KBW[5]. Następnie, do lat 90. XX wieku, fort służył za magazyn przedsiębiorstwa farmaceutycznego „Cefarm”[5]. W 1997 most zwodzony prowadzący do fortu uległ spaleniu[5]. Od 1998 obiekt jest użytkowany przez PTOP "Salamandra"[5][10]. W forcie odbywają się zbiórki I Szczepu Drużyn Harcerskich i Zuchowych im. Poznańskich Kryptologów Hufca ZHP Poznań-Wilda im. Jana Kasprowicza.
Poprzez wykonanie szeregu prac remontowo-adaptacyjnych fort jest bardzo dobrze zachowany[11][10]. Ściany poterny głównej są wypiaskowane, a wewnątrz obiektu jest podłączona elektryczność. Fosy są oczyszczone z nadmiaru zieleni, lecz zalane wodą, która przenika do wnętrza obiektu[10][8].
Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”, symbol PLH300005)[12].
Lokalizacja i konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]
Fort zbudowany był w pobliżu dawnych zabudowań Chartowa (granica zachodnia), współcześnie leży w zorganizowanym parku w sąsiedztwie zabudowy osiedlowej os. Czecha (obok kościół parafii św. Marka Ewangelisty) i os. Rusa[4]. Dojazd zapewniała droga fortowa zabezpieczona wałami ziemnymi (nie zachowana) i droga rokadowa (ul. Chartowo / al. ks. Radziejewskiego / ul.Inflancka)[13][5].
Zbudowany na narysie trapezu (w osi symetrii wschód-zachód), z 5 trawersami w wale (3 na czole, po 1 na barkach), otoczony suchą fosą (szerokość 10 m, wysokość 6 m)[4]. Dodatkowy wał usypany wzdłuż szyi fortu[4]. Posiada trzy kaponiery: 2 czołowe (w przeciwskarpie), 1 szyjową w skarpie[14]. Komunikację z kaponierami zapewniały korytarze w przeciwskarpie.
Przebudowy
[edytuj | edytuj kod]W końcu XIX wieku przebudowany został otwór bramy fortu z łukowego na prostokątny[5]. W latach 1913–1914 dokonano nielicznych modernizacji polegających na przemurowaniu niektórych wejść, wstawiając nowe drzwi[10]. Na przeciwskarpie zbudowano też dwa małe betonowe schrony[10].
W latach 60. XX wieku pomieszczenia zostały poprzedzielane kilkoma ściankami działowymi, ceglane sklepienia pokryto farbą wapienną oraz tynkami[14].
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]W końcu lat 90. XX wieku, podczas wstępnej inwentaryzacji przyrodniczej zabudowań fortecznych, odkryto na terenie fortu pierwsze w Polsce stanowisko porostu Peltigera monticola[15][11]. Z uwagi na powyższe przyjęto polską nazwę dla tego gatunku – pawężnica forteczna[15][11]. Drugie krajowe stanowisko znajduje się na sąsiednim forcie[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-24]. (pol.).
- ↑ a b Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-24]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
- ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
- ↑ a b c d e Karwat ↓, s. 158.
- ↑ a b c d e f g h Karwat ↓, s. 160.
- ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 355-356.
- ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 356.
- ↑ a b Karwat ↓, s. 161.
- ↑ Tadeusz Świtała. Luty 1945 w Poznaniu. „Kronika Miasta Poznania”. 2/1985, s. 45, 1985. Wydawnictwo Miejskie. (pol.).
- ↑ a b c d e Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 184.
- ↑ a b c Radosław Dzięciołowski, Sławomir Janyszek. Walory przyrodnicze poznańskich fortyfikacji. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2002, s. 296. Wydawnictwo Miejskie. ISSN 0137-3552. (pol.).
- ↑ Instytut na rzecz ekorozwoju: Natura 2000: „Fortyfikacje w Poznaniu”. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
- ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 181.
- ↑ a b Karwat ↓, s. 159.
- ↑ a b c Andrzej Kepel. Niedostrzegane porosty. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2002, s. 84-85. Wydawnictwo Miejskie. ISSN 0137-3552. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Karwat. Ratajskie fortyfikacje. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2001, s. 149-163. Wydawnictwo Miejskie. (pol.)., fot., rys.
- Zbigniew Szumowski: Boje o Poznań 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1985, s. 354-356., ryc.
- Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia fortu w fotopolska.eu
| Twierdza fortowa |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Twierdza poligonalna |
|
| Obszary Systemu Informacji Miejskiej | |
|---|---|
| Osiedla mieszkaniowe | |
| Atrakcje turystyczne | |
| Tereny zielone | |
| Ulice | |
| Wiadukty | |
| Kościoły |
