GNOME

GNOME

Logo programu
GNOME Shell z wybranymi aplikacjami (wersja 40)
Autor	GNOME Foundation
Pierwsze wydanie	1999
Aktualna wersja stabilna	42.4 5 sierpnia 2022; ponad 7 miesięcy temu
Aktualna wersja testowa	43.beta 15 sierpnia 2022; ponad 7 miesięcy temu
Język programowania	C (GTK+)
Platforma sprzętowa	Unix (Linux, * BSD, Solaris (GNOME 2), HP/UX i inne)
System operacyjny	POSIX
Rodzaj	środowisko graficzne
Licencja	GPL i LGPL
Strona internetowa

GNOME (ang. GNU Network Object Model Environment) – graficzne środowisko użytkownika oparte na systemie X Window System oraz widżetach GTK+ i GDK. Działa na większości systemów typu Unix.

Informacje ogólne

GNOME stanowi część projektu GNU.

Projekt został rozpoczęty w sierpniu 1997 roku przez Miguela de Icaza w celu stworzenia w pełni wolnodostępnego graficznego środowiska użytkownika dla systemu GNU/Linux, jako alternatywa dla środowiska KDE, opartego na bibliotece Qt (do listopada 1997 niebędącej wolnym oprogramowaniem).

Większa część środowiska GNOME została napisana w czystym C. Możliwe jest jednak tworzenie aplikacji GNOME w innych językach programowania dzięki możliwościom bibliotek opakowujących wywołania (ang. wrappers) – m.in. Python, C++, C#, Ada95, Perl, Ruby, Vala.

Cele

Projekt GNOME stara się dostarczać dwie rzeczy: środowisko graficzne GNOME, mające stanowić intuicyjny i atrakcyjny pulpit dla użytkowników końcowych, oraz platformę rozwojową GNOME – zespół bibliotek koniecznych do budowania aplikacji, które integrują się z tym środowiskiem.

Silny nacisk położony jest na prostotę oraz wygodę obsługi, a co za tym idzie – internacjonalizację i ułatwienia dostępności.

Organizacja

Rozwój projektu GNOME jest dosyć luźno zorganizowany, podobnie jak inne projekty wolnego oprogramowania. Większość dyskusji na temat rozwoju środowiska prowadzona jest w otwartych listach dyskusyjnych.

W sierpniu 2000 r. utworzona została Fundacja GNOME, zajmująca się zadaniami administracyjnymi, kontaktami z prasą oraz stanowiąca punkt kontaktowy dla firm zainteresowanych rozwojem lub dystrybucją GNOME.

Platformy, na których działa GNOME

Początkowo przeznaczone dla GNU/Linuksa, środowisko GNOME może obecnie pracować na wielu systemach typu Unix (*BSD, AIX, IRIX, HP-UX). Zostało także zaadaptowane przez firmę Sun Microsystems jako standardowe środowisko graficzne dla jej dwóch systemów operacyjnych – Solaris (zastępując przestarzałe CDE) oraz Sun Java Desktop System.

Istnieje także port GNOME dla środowiska Cygwin, dzięki czemu może ono pracować w systemie Microsoft Windows. Udało się je także skompilować w systemie Mac OS X.

Wersje środowiska

Każdy element składający się na projekt GNOME posiada swoją własną numerację wersji i harmonogram wydań. Jednakże autorzy tych modułów współdziałają w celu wydania pełnej stabilnej wersji środowiska GNOME co około sześć miesięcy. Poniższa tabela zawiera tylko informacje o pełnych wydaniach stabilnych, wydania niestabilne zostały pominięte.

Wersja	Data	Opis
	sierpień 1997	Ogłoszenie rozpoczęcia projektu GNOME.
1.0	marzec 1999	Pierwsze główne wydanie.
1.0.55	październik 1999	„October GNOME”
1.2	maj 2000	„Bongo GNOME”
1.4	kwiecień 2001	GNOME „Tranquility”. Ostatnie wydanie oparte na GTK+ 1.x.
2.0	czerwiec 2002	Pierwsze wydanie oparte na GTK+ 2.x.
2.2	luty 2003	Usprawnienia menedżera plików i obsługi multimediów.
2.4	wrzesień 2003	Przeglądarka Epiphany, ułatwienia dostępności.
2.6	marzec 2004	Nowy Nautilus z trybem „spatial”, nowe okno dialogowe wyboru plików.
2.8	wrzesień 2004	Integracja z klientem pocztowym Evolution, VNC, ulepszone narzędzia administracyjne.
2.10	marzec 2005	Integracja z odtwarzaczem Totem, ripperem CD Sound Juicer, Live CD.
2.12	wrzesień 2005	Nowy domyślny motyw Clearlooks, dodano przeglądarkę dokumentów Evince oraz Keyring Manager – program do zarządzania hasłami. Oparte na GTK+ 2.8.
2.14	marzec 2006	Poprawiona wydajność, łatwiejsze wyszukiwanie, dodano klienta VoIP – Ekigę oraz aplet Deskbar.
2.16	wrzesień 2006	Poprawienie wydajności. Dodano m.in. Tomboya – aplikację do robienia notatek oraz obsługę kompozycji w Metacity. Wydanie oparte na bibliotece GTK+ 2.10.
2.18	marzec 2007	Poprawienie wydajności. Dodano m.in. Seahorse GPG – aplikację do zarządzania m.in. kluczami szyfrującymi, pozwalająca szyfrować pocztę i pliki. Udoskonalenie Evince, Epiphany, GNOME Power Manager i Volume Control. Dwie nowe gry: GNOME Sudoku i glchess.
2.20	wrzesień 2007	Poprawione obsługę języków pisanych od prawej do lewej strony (hebrajski, arabski), integracja funkcji przeszukiwania z oknem wyboru pliku, kilka nowych, a zarazem poprawiających wygodę użytkowania funkcji w kliencie poczty Evolution, ulepszone przeglądanie kolekcji obrazów, efektywne zarządzanie poborem prądu oraz dokładniejsze monitorowanie stanu akumulatora w laptopie. Umieszczenie obsługi ustawień wyglądu środowiska w jednym oknie, a tym samym uproszczenie jego konfiguracji (tła, czcionki, motywy, interfejs obsługi, efekty pulpitu – z GNOME 2.20 została zintegrowana obsługa Compiz Fusion).
2.22	marzec 2008	Dodanie Cheese, narzędzia do robienia zdjęć i nagrywania filmów z kamer internetowych, oraz Vinagre do pracy zdalnej; wprowadzenie GVFS; poprawa odtwarzania płyt DVD i filmów z YouTube, poprawa wersji językowych, rozszerzenie Evolution o obsługę Google Calendar i tagowania wiadomości, rozszerzenia funkcjonalności wielu programów.
2.24	24 września 2008	Lepsza obsługa kodeków wideo i trybu pełnoekranowego, dodano funkcje monitorowania SIP i PBX oraz nowy komunikator internetowy Empathy z obsługą wielu protokołów. Na wzór innych środowisk, dodano do GNOME kompaktowe widoki list, natomiast rozmiar wszystkich elementów może być regulowany. Do menedżera plików Nautilus dodano funkcjonalność kart. Do Deskbara udostępniono wiele nowych wtyczek. Ponadto została ulepszona obsługa DVB oraz urządzeń działających na podczerwień, a także materiałów wideo w rozdzielczości HD. GNOME 2.24 jest oparte na bibliotekach GLib 2.18 oraz GTK+ 2.14.
2.26	18 marca 2009	Nowa aplikacja do nagrywania płyt Brasero, łatwiejsze udostępnianie plików, udoskonalony odtwarzacz multimediów, wsparcie dla wielu monitorów i czytników odcisków palców.
2.28	24 września 2009	Pierwsze wydanie modułu GNOME Bluetooth, ulepszona organizacja kontaktów w komunikatorze Empathy. W przeglądarce Epiphany porzucono moduł renderowania Gecko na rzecz wydajniejszego WebKit. Dodano możliwość nawigacji po menu DVD w odtwarzaczu filmów Totem. Program Kontrola głośności umożliwia regulację natężenia głośności głośnika niskotonowego oraz głośników przednich i tylnych. Brasero obsługuje teraz nagrywanie na wielu płytach. GNOME 2.28 jest oparte na zaktualizowanej bibliotece GTK+ 2.18.
2.30	marzec 2010	Usprawnienia menedżera plików Nautilus, komunikatora Empathy, aplikacji Tomboy, Evince, Hamster Project, Epiphany i Vinagre. Częściowe wsparcie dla iPod i iPod Touch przez GVFS. Aktualizacja GTK+ do wersji 2.20.
2.32	29 września 2010	Komunikator Empathy, który korzysta z biblioteki komunikacyjnej Telepathy, uzyskał kilka nowych i ważnych funkcji pomocnych w komunikacji i zarządzaniu kontaktami. Program Eye of GNOME, przeglądarka obrazów środowiska GNOME, umożliwia ręczne wybranie koloru tła, aby ulepszyć kontrast obrazu. Przeglądarka dokumentów Evince została wzbogacona o obsługę SyncTeX umożliwiającą synchronizację między plikiem źródłowym TeX a wynikowym plikiem PDF (lub DVI). Program Totem, odtwarzacz filmów GNOME, teraz automatycznie usuwa przeplot z filmów lub nagrań strumieniowych, które zostały nagrane z przeplotem, zwiększając jakość obrazu. Ulepszono także obsługę list odtwarzania, które są wczytywane szybciej, a program się nie traci stabilności. Zaktualizowano GTK+ do wersji 2.22.
3.0	6 kwietnia 2011	Pierwsze wydanie oparte na bibliotece GTK+ 3.x. Domyślnym menedżerem okien jest Mutter. GNOME Panel został zastąpiony przez GNOME Shell, a nazwę programu Nautilus zmieniono na „Pliki”. Przeprojektowano centrum sterowania i system pomocy. Nowy domyślny wygląd Adwaita i czcionka Cantarell. Zlikwidowanie przycisków maksymalizacji i minimalizacji, maksymalizacja odbywa się poprzez przeciągnięcie okna na górną krawędź ekranu. Ekran logowania GDM zyskał nowy wygląd.
3.2	28 września 2011	Dodano obsługę kont sieciowych i aplikacji internetowych. Dodano nowe programy: menedżer kontaktów i menedżer dokumentów. Ulepszono szybki podgląd plików w menedżerze plików. Zwiększono integrację komponentów środowiska, ulepszono dokumentację, wygląd i wydajność. Oparte na bibliotece GTK+ 3.2.
3.4	28 marca 2012	Nowy wygląd programów GNOME 3: Dokumenty, Epiphany (teraz nazywające się „WWW”) oraz Kontakty. Wyszukiwanie dokumentów z ekranu podglądu. Obsługa menu programów na górnym pasku. Odświeżone komponenty interfejsu: nowe okno wyboru koloru, przeprojektowane suwaki przewijania, łatwiejsze w użyciu wejście liczbowe, ukrywalne paski tytułowe okien. Obsługa płynnego przewijania. Nowe animowane tła pulpitu. Ulepszony ustawienia systemu (w tym panel dla tabletów firmy Wacom). Łatwiejsze zarządzanie rozszerzeniami dla GNOME Shell. Lepsza obsługa sprzętu. Przepisana dokumentacja. Obsługa wideorozmów i protokołu Live Messenger w komunikatorze Empathy. Lepsze ułatwienia dostępności: ulepszona integracja z czytnikiem ekranu Orca, lepszy tryb wysokokontrastowy i nowe ustawienia lupy. Oparte na bibliotece GTK+ 3.4.
3.6	26 września 2012	Domyślnie włączone ułatwienia dostępu, obsługa SkyDrive w menedżerze dokumentów, protokołu Exchange i logowań enterprise przez oprogramowanie Kerberos, przepisanie biblioteki Pango na silnik Harfbuzz, ulepszona obsługa metod wprowadzania tekstu, kreator pierwszego uruchomienia, ulepszenia lupy i ustawień drukarki, przeprojektowany menedżer plików oraz obszar powiadamiania i ekran blokady w GNOME Shell. Oparte na bibliotece GTK+ 3.6.
3.8	27 marca 2013	Dodano tryb Classic, nowy widok uruchamiania aplikacji, usprawniono wyświetlanie animacji, dodano nowy program Zegar, lepsze zarządzanie prywatnością i udostępnianiem, przeprojektowano wyszukiwanie z ekranu podglądu.
3.10	25 września 2013	Zmieniony obszar powiadomień systemowych. Dodano nowe aplikacje, w tym mapy, notatki, odtwarzacz muzyki i przeglądarkę zdjęć. Nowe funkcje geolokalizacji, takie jak strefy czasowe i zegary światowe. Dodano obsługę wysokich rozdzielczości ekranu i obsługę Smart Cards.
3.12	26 marca 2014	Poprawa wydajności GNOME Shell. Przebudowane narzędzie pierwszej konfiguracji systemu. Ponownie dodano sieci przewodowe do obszaru powiadomień systemowych. Konfigurowalne katalogi w widoku aplikacji. Wprowadzenie nowych widżetów GTK+, np. popovers, w wielu aplikacjach. Nowy styl kart w GTK+. Odtwarzacz filmów (Totem), Terminal i gedit otrzymały nowy wygląd, bardziej spójny z HIG. W GNOME Shell dodano dostawcę wyszukiwania dla emulatora terminala. Poprawki obsługi ekranów o wysokiej rozdzielczości. Nowa aplikacja do rejestracji dźwięku. Nowe API powiadomień. Postęp w porcie Wayland umożliwia opcjonalne przejście w celach poglądowych.
3.14	24 września 2014	Usprawnione animacje, lepsza obsługa ekranów dotykowych. Menedżer oprogramowania GNOME obsługuje instalowanie dodatków, Menedżer zdjęć GNOME umożliwia przeglądanie zdjęć z konta Google. Nowy interfejs dla Evince, Sudoku, Min i Pogody. Dodano grę Hitori.
3.16	15 marca 2015	Zmiany w wyglądzie interfejsu, zmiana kolorystyki GNOME Shell, dodano chowające się paski przewijania. Zmieniono wygląd powiadomień i przeniesiono je z dolnego panelu do menu kalendarza.
3.18	23 września 2015	Integracja Dysku Google z menedżerem plików, aktualizowanie oprogramowania sprzętowego przez Menedżer oprogramowania, dodano aplikację Kalendarz GNOME.
3.20	23 marca 2016	Aktualizacja systemu operacyjnego (do kolejnego wydania) poprzez Menedżer oprogramowania, edycja zdjęć w Menedżerze zdjęć GNOME, nowy interfejs wyszukiwania w menedżerze plików, aplikacje otrzymały okna skrótów klawiszowych.
3.22	21 września 2016	Usprawniony menedżer plików, zbiorcze zmienianie nazw plików, obsługa repozytoriów i pakietów Flatpak w Menedżerze oprogramowania, czytelniejszy wygląd Menedżera oprogramowania, przeprojektowane ustawienia skrótów klawiszowych, wbudowane udostępnianie zdjęć w serwisach społecznościowych, jeszcze lepsza obsługa Wayland.

Architektura

Środowisko GNOME składa się z wielu mniejszych projektów. Najistotniejsze z nich wymieniono poniżej:

• ATK – biblioteka odpowiedzialna za ułatwienia dostępności;
• DConf – do przechowywania ustawień aplikacji;
• GDM – menedżer logowania;
• GVFS – wirtualny system plików;
• GNOME Keyring – system bezpieczeństwa dla GNOME;
• GStreamer – podstawowa biblioteka obsługi multimediów;
• GTK+ – biblioteka widżetów;
• libxml – biblioteka zapewniająca obsługę XML;
• Mutter – menedżer okien (wcześniej Metacity, jeszcze wcześniej Sawfish);
• Pango – wyświetlanie czcionek międzynarodowych;
• Vala – język programowania stworzony na potrzeby GNOME, przypominający C#.

Aplikacje GNOME

Aplikacje GNOME są zgodne z wytycznymi tworzenia interfejsu użytkownika (ang. Human Interface Guidelines), uściślające zasady tworzenia przyjaznych dla użytkownika aplikacji GNOME. Pierwszą specyfikację dla GNOME2 opracował Sun Microsystems; najnowsza specyfikacja została dostosowana dla GNOME4 .

W środowisku GNOME są wyróżnione trzy klasy aplikacji: główne, circle i dla programistów.

Główne aplikacje są zbiorem prawie 30 programów użytkowych, tworzących środowisko GNOME:

• Eye of GNOME – przeglądarka obrazów;
• gedit – edytor tekstu,
• Terminal – emulator terminala,
• Epiphany – przeglądarka internetowa oparta na silniku WebKit,
• Evince – przeglądarka dokumentów PDF, PostScript, DVI, TIFF,
• Nautilus – menedżer plików,
• Totem – odtwarzacz filmów.

Aplikacje i biblioteki należące do GNOME Circle rozszerzają ekosystem GNOME. Grupę stanowi ponad 30 programów:

• Apostrophe – edytor Markdown,
• Déjà Dup – narzędzie do tworzenia kopii zapasowych,
• Fragments – klient sieci BitTorrent,
• Shortwave – radio internetowe.

Ostatnią grupą są aplikacje dla programistów, tworzących programy dla GNOME:

• Builder – zintegrowane środowisko programistyczne dla GNOME,
• Devhelp – narzędzie dla programistów do przeglądania i przeszukiwania dokumentacji API.

Ponadto istnieje duża liczba aplikacji, które korzystają z biblioteki graficznej GTK i wybranych technologii środowiska GNOME:

• AbiWord – procesor tekstu,
• Anjuta – środowisko programistyczne,
• Brasero – program do nagrywania płyt,
• Ekiga – komunikator rozmów VoIP i wideokonferencji,
• Evolution – program pocztowy i zarządca informacji osobistej; zbliżony funkcjonalnie do Microsoft Outlook,
• GIMP – rozbudowany edytor grafiki rastrowej (na potrzeby którego powstała niegdyś biblioteka GTK+, tj. The GIMP Toolkit),
• Glade – program do tworzenia graficznego interfejsu użytkownika,
• GnuCash – aplikacja finansowa,
• Gnumeric – arkusz kalkulacyjny,
• Inkscape – rozbudowany edytor grafiki wektorowej,
• Mono – środowisko programistyczne na licencji GPL implementujące technologiczne rozwiązania własności firmy Microsoft,
• Planner – program do zarządzania projektami i planowania,
• Pidgin – komunikator,
• Sound Juicer – ripper CD,
• Tomboy – aplikacja do tworzenia notatek.

Lokalizacja

Środowisko GNOME wraz z programami dodatkowymi jest dostępne w języku polskim. Od września 2006 roku jego lokalizacją zajmuje się zespół Aviary.pl. Wcześniej środowisko tłumaczył nieistniejący już GNOME PL Team. Od wersji 2.32 interfejs środowiska jest przetłumaczony w 100%.

Zobacz też

• GNU
• GTK+
• KDE
• Linux
• MacOS X
• Microsoft Windows
• Wolne Oprogramowanie
• Xfce
• X.org
• Wayland (serwer wyświetlania)

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona GNOME
• Aplikacje dla GNOME