Janusz A. Zajdel

Janusz A. Zajdel Janusz Zajdel
Imię i nazwisko	Janusz Andrzej Zajdel
Data i miejsce urodzenia	15 sierpnia 1938 Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 lipca 1985 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	fantastyka socjologiczna
Ważne dzieła
Limes inferior Paradyzja Wyjście z cienia Cała prawda o planecie Ksi

Janusz Andrzej Zajdel (ur. 15 sierpnia 1938 w Warszawie, zm. 19 lipca 1985 tamże) – polski pisarz, autor fantastyki naukowej, prekursor nurtu fantastyki socjologicznej w Polsce. Jego imieniem nazwano najważniejszą polską nagrodę literacką w dziedzinie fantastyki.

Życiorys

Ukończył fizykę na Uniwersytecie Warszawskim i przez wiele lat pracował w Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej, gdzie na początku lat 80. był współzałożycielem komisji zakładowej NSZZ „Solidarność”. Był aktywnym członkiem ZAiKS-u, stanowczo sprzeciwiając się łamaniu praw autorskich.

Specjalista w zakresie fizyki jądrowej. Autor artykułów, broszur, skryptów i książek popularnonaukowych.

Twórczość

Jako autor fantastyki debiutował na łamach czasopisma „Młody Technik” opowiadaniem Tau Wieloryba w 1961 roku. Opublikował 83 opowiadania w różnych czasopismach. Jego początkowe utwory były wierne klasycznej konwencji science-fiction. Opisywał w nich kontakty z obcymi cywilizacjami, loty kosmiczne, dziwne wynalazki. Ich fabuła jest bardzo dopracowana pod kątem technicznym, a także bardzo dobra pod względem językowym, z licznymi grami słownymi. Głównym jego osiągnięciem była jednak seria powieści socjologiczno-politycznych, z których pierwszą był wydany w roku 1980 Cylinder van Troffa. Zajdel przedstawiał w nich i badał społeczeństwa totalitarne, ograniczone, kontrolowane.

Faktycznie twórczość powieściowa Zajdla to utwory o charakterze dystopii, dowodzące niemożliwości stworzenia społeczności doskonałej przez narzucone odgórnie reguły. Bez trudu można doszukać się też odnośników do współczesnej mu rzeczywistości, co pozwala nawet uznać je za powieści polityczne w fantastycznym kamuflażu. Jedna z najpopularniejszych jego powieści – Limes inferior – ukazuje Ziemię, której narzucono „jedyny słuszny” system i która jest pod stałym nadzorem „Wielkiego Brata”. W sposób jednoznaczny odwoływał się do antyutopii, np. jeden z bohaterów Paradyzji nosi nazwisko Nikor Orley Huxwell (anagram: Orwell + Huxley, klasycy antyutopii).

Według jego własnych słów, dzielił fantastykę na FR, czyli fantastykę racjonalną i FI, czyli fantastykę irracjonalną. Uważał siebie za entuzjastę nurtu FR.

Działalność Zajdla stanowiła inspirację dla wielu fantastów młodszych generacji i zrodziła cały nurt fantastyki socjologicznej w Polsce (np. Maciej Parowski, Marek Oramus, Andrzej Krzepkowski). Jego utwory przekładane były na białoruski, bułgarski, czeski, esperanto, fiński, niemiecki, rosyjski, angielski, słoweński i węgierski. Był działaczem międzynarodowego fandomu science fiction i członkiem World SF.

Zajdel zmarł w trakcie prac nad swoją kolejną powieścią, Drugie spojrzenie na planetę Ksi, która miała być kontynuacją Całej prawdy o planecie Ksi.

Życie prywatne

Był żonaty z Jadwigą, mieli córkę Joannę.

Nagrody i wyróżnienia

W roku 1973 otrzymał odznakę Magnum Trophaeum za wieloletnią współpracę z „Młodym Technikiem”. W roku 1980 został laureatem nagrody Ministra Kultury i Sztuki za powieść Cylinder van Troffa. W roku 1984 otrzymał Złotą Sepulkę za Wyjście z cienia.

W roku 1985 otrzymał Nagrodę Fandomu Polskiego za powieść Paradyzja. Nagroda ta od 1986 roku nazwana została jego imieniem. Wręcza ją tradycyjnie Jadwiga Zajdel, żona pisarza.

W 2013 roku z okazji rocznicy jego 75 urodzin został zorganizowany konkurs literacki, Światy Zajdla.

Publikacje

Zbiory opowiadań

• Jad mantezji (Nasza Księgarnia, 1965)
• Przejście przez lustro (Iskry, 1975)
• Iluzyt (Nasza Księgarnia, 1976)
• Feniks (Nasza Księgarnia, 1981)
• Ogon diabła (KAW, 1982)

Wydane pośmiertnie

• Dokąd jedzie ten tramwaj? (KiW, 1988)
• Wyższe racje w wyborze Marka Oramusa (Wydawnictwo Poznańskie, 1988)
• List pożegnalny – zawiera m.in. konspekty niedokończonych powieści (Alfa, 1989)
• Relacja z pierwszej ręki w wyborze Jadwigi Zajdel (superNOWA, 2010)
• Dziwny nieznany świat, tom I opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book)
• Ten piękny dzień, tom II opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book)
• Felicitas, tom III opowiadań zebranych (BookRage, 2014 – e-book)
• Residuum – zawiera m.in. konspekty niedokończonych powieści i wiersze (BookRage, 2014 – e-book)

Powieści

• Lalande 21185 (Nasza Księgarnia, 1966)
• Prawo do powrotu (Nasza Księgarnia, 1975)
• Cylinder van Troffa (Czytelnik, 1980)
• Limes inferior (Iskry, 1982)
• Wyjście z cienia (Czytelnik, 1983)
• Cała prawda o planecie Ksi (KAW, 1983)
• Paradyzja (Iskry, 1984)

Wydane pośmiertnie

• Drugie spojrzenie na planetę Ksi (superNOWA 2014, powieść pośmiertnie dokończona przez Marcina Kowalczyka)

Inne

• Izotopy promieniotwórcze (IW CRZZ, 1973)
• Wybrane zagadnienia z fizyki jądrowej (współaut. Bożena Gostkowska, Ośrodek Informacji o Energii Jądrowej, 1975)
• Promieniowanie jonizujące (PAN, NOT, 1976)
• Ogólne zasady ochrony przed promieniowaniem jonizującym (współaut. Tadeusz Majle, PZWL, 1976)
• Bezpieczeństwo i higiena pracy przy użytkowaniu promieniowania jonizującego (Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, 1975)

Zobacz też

• Nagroda im. Janusza A. Zajdla

Linki zewnętrzne

• Nagroda im. Janusza A. Zajdla
• Nowe mapy piekła – Rzeczpospolita (w 25. rocznicę śmierci autora).