Jerzy Lipman

Jerzy Lipman
Data i miejsce urodzenia	10 kwietnia 1922 ; Brześć Litewski
Data i miejsce śmierci	11 listopada 1983 ; Londyn
Zawód	operator filmowy
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Lipman (ur. 10 kwietnia 1922 w Brześciu Litewskim, zm. 11 listopada 1983 w Londynie) – polski operator filmowy żydowskiego pochodzenia.

Życiorys

Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Był synem Jakuba Lipmana (1875–1963), dyrektora wołomińskiej huty szkła, i Marii Wajntaub (1880–1956), pianistki i nauczycielki muzyki^[1]^[2]. Miał dwie siostry: Irenę (1907–1942) i Zofię (1914–1944)^[3]. Uczęszczał w Warszawie do żydowskiego Prywatnego Gimnazjum Męskiego „Spójnia”, później do IV Państwowego Gimnazjum^[1]. Był aktywny w sekcji sportowej Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

Podczas II wojny światowej był więźniem getta w Wołominie. Po ucieczce z getta ukrywał się w Warszawie posługując fałszywymi dokumentami wystawionymi na nazwisko Jerzy Lipiński. Dzięki pomocy Zygmunta Langego, szkolnego kolegi, stworzył fałszywą tożsamość pozwalającą mu przetrwać w okupowanej Warszawie. Nawiązał kontakt z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów i został żołnierzem Polskiej Armii Ludowej. W mundurze żołnierza Wehrmachtu podróżował po okupowanej Europie, wykorzystując doskonałą znajomość języka niemieckiego^[4]. Po powstaniu warszawskim został zastępcą dowódcy oddziału specjalnego Polskiej Armii Ludowej w Pruszkowie. W lutym 1945 wstąpił do Wojska Polskiego. 19 marca został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i 5 kwietnia skazany na karę śmierci (zamienioną przez Michała Rolę-Żymierskiego na 10 lat więzienia) za dezercję, napad z bronią i próbę kradzieży. Ostatecznie wypuszczony na wolność w 1948.

Startował bez powodzenia na studia stomatologiczne na Uniwersytecie Łódzkim, został przyjęty na Wydział Operatorski Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w 1952^[5], a dyplom uzyskał w 1965.

Był jednym ze współtwórców polskiej szkoły filmowej. Współpracował na planie filmowym m.in. z Andrzejem Wajdą, Andrzejem Munkiem, Aleksandrem Fordem, Jerzym Hoffmanem i Romanem Polańskim^[6]. W pracy z kamerą łamał istniejące konwenanse. Stawiał na ekspresję i emocjonalny przekaz mający wywołać reakcję widza, nawet jeśli miało to się odbyć kosztem zdjęć niedoskonałych technicznie. Jego ujęcia porównywano ze szkołą filmową włoskiego realizmu. Z kamerą towarzyszył bohaterom filmu, nawet jeśli oznaczało to zanurzenie się w ściekach („Kanał”) czy pogoń samochodem za szarżującą kawalerią („Lotna”). Filmując aktorów stosował zbliżenia twarzy i zróżnicowane oświetlenie oddające charakter sceny^[7].

W 1968 po antysemickiej nagonce, która była następstwem wydarzeń marcowych, wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Na zachodzie zrealizował zdjęcia do kilku filmów (przede wszystkim w Niemczech). Wykładał na Wyższej Szkole Telewizji i Filmu w Monachium.

W kwietniu 1950 poślubił Eugenię Abramowicz, z którą miał syna Piotra (1953–1983), który zmarł kilkanaście godzin przed śmiercią ojca^[8].

Zmarł w wieku 61 lat po nieudanym pomostowaniu aortalno-wieńcowym. Poświęcona jemu i jego rodzinie tablica pamiątkowa znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie^[9].

Współpraca ze służbami specjalnymi Polski Ludowej

Początek współpracy z UBP miały miejsce w 1947, gdy przebywał skazany w więzieniu. Po jego opuszczeniu kontynuował działalność agenturalną do 1955 (pod pseudonimem „Jeż”) i następnie od 1963 do 1964 (pseudonim „J”, formalnie wyrejestrowany w 1974). Bezpiece przekazywał informacje o osobach ze świata kultury, m.in.: Józefie Arkuszu i Jerzym Toeplitzu. Swoimi donosami przyczynił się do aresztowania i skazania w 1951 Zofii Dwornik. W późniejszym okresie przekazał informacje na temat osób zatrudnionych w Przedsiębiorstwie Film Polski oraz studentów z PWSTiF^[10].

Filmografia

1953: Piątka z ulicy Barskiej – operator kamery
1953: Trzy opowieści – zdjęcia
1954: Pokolenie – zdjęcia
1956: Cień – zdjęcia
1956: Kanał – zdjęcia
1957: Prawdziwy koniec wielkiej wojny – zdjęcia
1958: Ósmy dzień tygodnia – zdjęcia
1958: Zamach – zdjęcia
1959: Lotna – zdjęcia
1960: Zezowate szczęście – zdjęcia
1961: Nóż w wodzie – zdjęcia
1961: Ambulans krótkometrażowy – zdjęcia
1962: Gangsterzy i filantropi – zdjęcia
1962: Miłość dwudziestolatków – zdjęcia
1963: Rozwodów nie będzie – zdjęcia
1963: Zbrodniarz i panna – zdjęcia
1964: Prawo i pięść – zdjęcia
1964: Les plus belles escroqueries du monde – zdjęcia
1965: Popioły – zdjęcia
1965: Sposób bycia – zdjęcia
1967: Ojciec – zdjęcia
1967: Zosia – zdjęcia
1969: Dzień oczyszczenia – zdjęcia
1969: Pan Wołodyjowski – współpraca realizatorska, zdjęcia
1972: Tatort – zdjęcia
1974: Jest pan wolny, doktorze Korczak – zdjęcia

Ordery i odznaczenia

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)

Nagrody

Wyróżnienie zespołowe Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej w Sekcji Filmu za realizację (operator) filmu Pokolenie (1955)^[11]
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za zdjęcia do Pana Wołodyjowskiego (1969)^[12]

Upamiętnienie

W czerwcu 2009, w Alei Gwiazd przy ulicy Piotrowskiej w Łodzi, odsłonięto gwiazdę Jerzego Lipmana.

Przypisy

↑ ^a ^b Lipman Jerzy POLIN Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-07-10].
↑ Gańczak 2011 ↓, s. 15.
↑ Gańczak 2011 ↓, s. 16–17.
↑ Jerzy Lipman. Kadry z życia. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-02-19].
↑ Gańczak 2011 ↓, s. 16–20.
↑ Remembering the masters: Jerzy Lipman. camerimage.pl. [dostęp 2022-02-19].
↑ Jerzy Lipman - Biografia. filmweb.pl. [dostęp 2022-02-19].
↑ Gańczak 2011 ↓, s. 20, 30.
↑ Jerzy Lipman. Timenote.info. [dostęp 2022-02-19].
↑ Gańczak 2011 ↓, s. 19–35.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-10].
↑ Jerzy Lipman culture.pl [dostęp 2024-07-10].

Bibliografia

Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
Tadeusz Lubelski (red.): Zdjęcia: Jerzy Lipman : Wydawcy: Polski Instytut sztuki Filmowej : Stowarzyszenie Filmowców Polskich : Warszawa 2005 :ISBN 83-221-0753-6.
Biografia Jerzego Lipmana na stronie Akademii Polskiego Filmu.

Linki zewnętrzne

Jerzy Lipman w bazie filmpolski.pl
Jerzy Lipman w bazie Filmweb
Jerzy Lipman w bazie IMDb (ang.)
MartaM. Krakowska MartaM., Czarodziej-kamery [online], Dawny Wołomin [zarchiwizowane z adresu 2010-07-30] .
Jerzy Lipman na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”

[:0-1] Lipman Jerzy POLIN Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-07-10].

[CITEREFGańczak201115-2] Gańczak 2011 ↓, s. 15.

[CITEREFGańczak201116–17-3] Gańczak 2011 ↓, s. 16–17.

[4] Jerzy Lipman. Kadry z życia. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-02-19].

[CITEREFGańczak201116–20-5] Gańczak 2011 ↓, s. 16–20.

[6] Remembering the masters: Jerzy Lipman. camerimage.pl. [dostęp 2022-02-19].

[7] Jerzy Lipman - Biografia. filmweb.pl. [dostęp 2022-02-19].

[CITEREFGańczak201120,_30-8] Gańczak 2011 ↓, s. 20, 30.

[9] Jerzy Lipman. Timenote.info. [dostęp 2022-02-19].

[CITEREFGańczak201119–35-10] Gańczak 2011 ↓, s. 19–35.

[11] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-10].

[12] Jerzy Lipman culture.pl [dostęp 2024-07-10].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]