Karol Emanuel III

Karol Emanuel III
książę Sabaudii
Okres	od 3 września 1730 do 1773
Poprzednik	Wiktor Amadeusz II
Następca	Wiktor Amadeusz III
król Sardynii
Okres	od 3 września 1730 do 1773
Poprzednik	Wiktor Amadeusz II
Następca	Wiktor Amadeusz III
Dane biograficzne
Dynastia	sabaudzka
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1701 Turyn
Data i miejsce śmierci	20 lutego 1773 Turyn
Ojciec	Wiktor Amadeusz II
Matka	Maria Anna Orleańska
Żona	1. Anna Wittelsbach, 2. Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels, 3. Elżbieta Teresa Lotaryńska
Dzieci	z Anną Wittelsbach: Wiktor Amadeusz (ur. 1723) z Polikseną Krystyną Hessen-Rheinfels: Wiktor Amadeusz III (ur. 1726) Eleonora Maria Teresa Maria Ludwika Gabriela Maria Felicja Emanuel Filibert Karol Franciszek Romuald z Elżbietą Lotaryńską: Karol Franciszek Maria Maria Wiktoria Benedykt Maria Maurycy
Odznaczenia

Karol Emanuel III (ur. 27 kwietnia 1701 w Turynie – zm. 20 lutego 1773 tamże) – książę Sabaudii i król Sardynii w latach 1730-1773.

Urodził się w Turynie jako syn Wiktora Amadeusza II i jego pierwszej żony – Marii Anny Orleańskiej (córki Filipa I, księcia Orleanu, i jego pierwszej żony Henrietty Anny Stuart).

3 września 1730 roku ojciec Karola Emanuela abdykował na jego korzyść. Wiktor Amadeusz nie kochał swojego syna i dlatego nie otrzymał on odpowiedniego wykształcenia. Zdobył jednak świetne wykształcenie wojskowe. Po jakimś czasie spędzonym w swej rezydencji w Chambéry Wiktor Amadeusz zaczął ponownie wtrącać się do rządów. W lecie 1731 roku, po wyleczeniu z jakiejś lekkiej choroby umysłowej, Wiktor Amadeusz powrócił na tron. Oskarżył swojego syna o niekompetencję i zamieszkał w Moncalieri. Karol Emanuel rozkazał jednak Radzie Koronnej aresztować króla, żeby przeszkodzić mu w zaatakowaniu Mediolanu, co spowodowałoby inwazję Piemontu. Stary król został zamknięty w zamku Rivoli, gdzie później zmarł nie szkodząc już swojemu synowi.

Karol Emanuel III

Pierwsze konflikty

W czasie wojny o polską sukcesję Karol Emanuel opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego, wspieranego również przez Francję. Był również zamieszany w wojnę o austriacką sukcesję, w której poparł Marię Teresę Habsburg, dzięki pomocy finansowej ze strony Wielkiej Brytanii.

Wojna

Karol Emanuel III budował zręby swej polityki zagranicznej na sojuszu z Austriakami. Poparł cesarzową Marię Teresę, gdy wybuchła wojna o austriacką sukcesję (1741–1748). Dlatego żołnierze połączonych armii austriacko-sardyńskiej określani byli jako "Austrosardzi", podczas gdy ich wrogowie byli to "Gallispanie" (armia francusko ("galijsko") – hiszpańska).

Karol musiał stawić czoło francusko-hiszpańskiej inwazji na Sabaudię. Kiedy wroga armia wkroczyła do Piemontu, w 1744 roku Karol Emanuel we własnej osobie bronił Cuneo przed oblegającymi Francuzami i Hiszpanami. W 1745 z około 20 000 ludźmi pobił dwie armie liczące razem około 60 000 ludzi. Ważne warownie, takie jak Alessandria, Asti i Casale, padły. W 1746 roku, po otrzymaniu pomocy od Austrii udało mu się odbić z powrotem dwie pierwsze z nich. W 1747 roku w bitwie pod Assietta odniósł ogromne zwycięstwo nad wojskami francuskimi i tym samym jego ziemie zostały ocalone. Front wojenny przeniósł się do Niderlandów.

Rezultaty pokoju w w Akwizgranie (1748) pokazały również jego talent negocjatora. Odzyskał prowincję nicejską i sabaudzką, otrzymał Vigevano oraz ziemie w Pianura Padana.

Od lat pięćdziesiątych XVIII wieku, aż do wojen rewolucyjnych pod koniec stulecia sytuacja polityczna w Italii była spacyfikowana. Bitna i znakomicie wyposażona i wyćwiczona na wzór pruski-fryderycjański armia sardyńska po 1748 roku służyła już (przed rewolucją) tylko do parady.

Pokojowy król

Nie chciał uczestniczyć w wojnie 7-letniej (1756–1763), wolał bowiem zająć się potrzebnymi reformami administracyjnymi, utrzymywaniem dobrze zdyscyplinowanej armii i umacnianiem warowni. Poświęcił wiele uwagi rozbudowie fortyfikacji na przełęczach alpejskich i uszczelnianiu granic. Wprowadził wiele modyfikacji w strukturze armii, zachęcając między innymi do podjęcia służby ludzi nieszlacheckiego pochodzenia. Aby usprawnić biedną, otrzymaną dopiero, Sardynię, ufundował uniwersytety w Sassari i Cagliari.

Wielkim osiągnięciem Karola Emanuela III była dokonana w 1770 roku kodyfikacja prawa. Jej autorem był zarówno sam król, jak i jego pierwszy minister hrabia Giambattista Lorenzo Bogino (1701–1784). Razem zlikwidowali resztki poddaństwa chłopów i założyli w Turynie Akademię Nauk. Reformy były podejmowane w duchu częściowo Oświecenia, a częściowo typowego absolutyzmu klasycznego. Wobec oporu duchowieństwa z części planów władca musiał zrezygnować. Starał się skupić pełnię władzy w swoich rękach, osłabiając administrację lokalną. Ograniczył wydatnie wolność prasy. Wielu pisarzy i intelektualistów, przedstawicieli różnych zawodów i dziedzin, jak Vittorio Alfieri, Giambattista Bodoni czy Joseph Louis Lagrange, musiało prezentować swoje prace za granicą.

Zmarł w Turynie w 1773 roku. Został pochowany w bazylice La Superga.

Żony i potomstwo

• Anna Wittelsbach (1704–1723), księżniczka Palatynatu-Sulzbach. Zmarła kilka dni po urodzeniu syna: Wiktora Amadeusza (1723–1725).

Czworo pierwszych dzieci Karola Emanuela i Polikseny Krystyny Hesse-Rheinfels (1730 r.)

• Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels (1706–1735), z która miał 6 dzieci:

1. Wiktora Amadeusza III (1726–1796),
2. Eleonorę Marię Teresę (1728–1781),
3. Marię Luisę Gabriellę, zakonnicę (1729–1767),
4. Marię Felicję (1730–1801),
5. Emanuela Filiberta, księcia Aosty (1731–1735),
6. Karola Franciszka Romualda, księcia Chablais (1733).

• Elżbieta Teresa Lotaryńska (1711–1741), młodsza siostra Franciszka I Lotaryńskiego, z którą miał 3 dzieci:

1. Karola Franciszka Marię Augusta, księcia Aosty (1738–1745),
2. Marię Wiktorię Margeritę (1740–1742).
3. Benedykta Marię Maurycego (1741–1808), księcia Chablais i markiza Ivrea, męża Marii Anny Sabaudzkiej (1757–1824), córki swojego starszego przyrodniego brata Wiktora Amadeusza.

Ordery

Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) w 1713, a od 1730 Wielki Mistrz.

Rodowód

Karol Emanuel I Wielki

Wiktor Amadeusz I

Katarzyna Michalina Habsburżanka

Karol Emanuel II

Henryk IV Burbon

Krystyna Maria Burbon

Maria Medycejska

Wiktor Amadeusz II

Henryk I Sabaudzki-Nemours

Karol Amadeusz Sabaudzki-Nemours

Anna Lotaryńska

Maria Joanna Baptysta Sabaudzka-Nemours

Cezar Burbon-Vendôme

Elżbieta Burbon

Franciszka Lotaryńska-Mercœur

Karol Emanuel III

Henryk IV Burbon

Ludwik XIII

Maria Medycejska

Filip I Burbon-Orleański

Filip III Habsburg

Anna Austriaczka

Małgorzata Austriaczka

Maria Anna Orleańska

Jakub I Stuart

Karol I Stuart

Anna Duńska

Henryka Anna Stuart

Henryk IV Burbon

Henryka Maria Burbon

Maria Medycejska

Bibliografia

• Emanuel Rostworowski: Historia powszechna – wiek XVIII. Warszawa: PWN, 1984
• Józef Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003, ISBN 83-04-04674-1, OCLC 749360064
• Geoffrey Symcox: Victor Amadeus II. Absolutism in the Savoyard State 1675-1730. London: Thames & Hudson, 1983

Literatura

• Domenico Carutti: Storia del regno di Carlo Emanuele III, Torino, 1959.
• Giuseppe Silingardi: Ludovico Antonio Muratori e i re sabaudi Vittorio Amedeo II e Carlo Emanuele III. 1872, Torino, 1872.
• Michele Ruggiero: Storia della Valle di Susa. Pinerolo. Alzani Editore, 1996. ​ISBN 88-8170-032-8​