Krywe (Polska)
49°15′08″N 22°31′03″E/49,252222 22,517500
| wieś | |
.jpg) Widok na wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo | |
| Liczba ludności (2020) |
2[3] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-713[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RBI |
| SIMC |
0991090[5] |
Położenie na mapie gminy Lutowiska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego  | |
| 49°15′08″N 22°31′03″E/49,252222 22,517500[1]
| |
Krywe (też: Krywe nad Sanem, ukr. Криве) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska[5][6]. Leży nad Sanem.
Wieś została lokowana w 1502 na prawie wołoskim i stanowiła własność Kmitów. W 1896 zakupili Krywe Artur Goldhammer wraz z Ignacym Steinhausem, następnie zbyli majątek. Od r. 1902 do 1935 należał do Stanisława Kopczyńskiego z Ostapii[7]. Po II wojnie światowej wieś uległa całkowitemu zniszczeniu i wysiedleniu.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego. W latach 1977–2005 nosiła nazwę Krzywe[8].
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Michała Archanioła w Dwerniku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś Krywe była lokowana na prawie wołoskim w pierwszej połowie XVI wieku. W 1502 była w dobrach należących do Kmitów. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1526. Do roku 1553 znajdowała się w rękach Piotra Kmity, później wdowy po nim Barbary Kmity z Herburtów. Po śmierci Barbary (1579) przypadła do podziału po Annie z Kmitów na jej spadkobierców, potomków Stanisława Herburta i Jana Barzego. Wieś leżała na zachód od wzgórza cerkiewnego nad potokiem Krywiec, lewym dopływem Sanu. W 1589 roku było we wsi 7 łanów ziemi zasiedlonych przez chłopów, kniazia i popa. Istniał też wtedy młyn wodny o jednym kole. W 1630 chłopi z Hulskiego i Zatwarnicy napadli i złupili tutejszy dwór należący do kasztelana sanockiego (1648) Andrzeja Boguskiego. Na przełomie XVIII i XIX wieku dobra te należały do rodziny Łążyńskich, wtedy też nastał okres świetności dworu. Później powstał tu także tartak parowy, którego ruiny zachowały się. W 1848 istniała w Krywem szkoła parafialna. W 1852 roku był tu murowany dwór i przyległe do niego budynki, park i staw. W połowie XIX wieku właścicielką posiadłości tabularnej w Krywem była Karolina Łążyńska[9]. Po powstaniu styczniowym w 1864 w Krywem osiedlił się Aleksander Cholewa Ubysz (1832–1890), kapitan z 1863/4, literat (pseudonim Symplicius Gawin), autor zajmujących gawęd myśliwskich, oficer armii austriackiej i polskiej, powstaniec styczniowy. W 1910 powstało we wsi bractwo trzeźwości, działające co najmniej do 1930. Podczas zaborów powszechna była emigracja zarobkowa, przed wybuchem I wojny światowej przebywało za granicą prawie 20% ludności z tutejszej parafii (Krywe, Hulskie, Tworylne). W walkach na przełomie lutego i marca 1915 zginęło podczas ostrzału pięcioro mieszkańców wsi.
W okresie międzywojennym w miejscowości w powiecie leskim województwa lwowskiego. Spis statystyczny z 1921 podaje w Krywem 472 mieszkańców (74 domostwa). W 1932 roku właściciel majątku Stanisław Kopczyński uzyskał zezwolenie na parcelację gruntów o powierzchni 829,33 ha i do roku 1939 większość z nich sprzedał chłopom. Majątek Krywe ograniczał się stopniowo do lasów. W sąsiedztwie dworu uruchomiono w 1936 tartak parowy. Nie zachował się do dziś. W latach międzywojennych prowadzono w tutejszych okolicach badania etnograficzne, ich efektem jest książka „Na pograniczu łemkowsko-bojkowskim” (Lwów 1935). W sierpniu 1938 odbyła się w Krywem uroczystość 950-lecia chrztu Rusi, w której uczestniczyło ok. 2000 wiernych z powiatów leskiego i turczańskiego. Obok cerkwi postawiono pamiątkowy krzyż.
Po 17 września 1939 Krywe znalazło się na granicy Niemiec i ZSRR. Tereny na północ od Sanu znalazły się pod okupacją sowiecką, na południe od Sanu okupantem byli Niemcy. W 1945 roku do Polski wróciła część niemiecka, północny brzeg Sanu odzyskaliśmy dopiero w 1951 na mocy umowy między Polską i ZSRR o wymianie terenów przygranicznych.
W 1944 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 10 Polaków oraz 3 Ukraińców za ich ukrywanie. Szykanowali też miejscowego greckokatolickiego ks. Stanisława Soprokowskiego za ukrywanie Żydówki i sprzyjanie Polakom. We wrześniu 1945 spalili zabudowania dworskie oraz tartak[10].
Wysiedlenia do ZSRR mieszkańcy Krywego przeczekali w okolicznych lasach i w wyniku obławy wywieziono na Wschód jedynie 16 rodzin. Całą wieś wysiedlono na Ziemie Zachodnie dopiero wiosną – w maju 1947 podczas akcji „Wisła”. W kilka godzin zabrano wszystkich ludzi i po ich wyjściu wszystkie zabudowania podpalono. Akcję przeprowadził oddział Ludowego Wojska Polskiego.
Od lat 60. do końca 80. prowadzono tu letni wypas bydła z PGR w Czarnej Dolnej.
-
-
Ruiny cerkwi -
Na cmentarzu
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ludzie związani z Krywem
[edytuj | edytuj kod]Jedyni do niedawna mieszkańcy Krywego, dawni pracownicy PGRu, państwo Majsterkowie, mieszkali tu od 1971. W 2011 roku odbył się w ruinach cerkwi ślub Antoniny i Stanisława Majsterków[11]. W 2015 roku pani Antonina Stanisława Majsterek zdobyła 6 miejsce w okręgu podkarpackim w plebiscycie Rolnik roku zdobywając 3280 głosów[12][13]. We wrześniu 2015 zginęła w wypadku i została pochowana na tutejszym cmentarzu, obecnie zamieszkuje w Krywem tylko Stanisław Majsterek[14][15].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- 1921 Krywe zamieszkiwało 459 osób (w 73 domach mieszkalnych):
- 433 wyznania greckokatolickiego
- 20 wyznania mojżeszowego
- 6 wyznania rzymskokatolickiego
- 1991 – 10 osób
- 2017 – 1 osoba
- 2020 – 2 osoby[3]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków[16]
- zespół cerkwi greckokatolickiej pw. św. Paraskewii, 1842, przebudowany w XX w., nr rej.: A-340 z 3.10.1995:
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63723
- ↑ Strona gminy, sołectwa.
- ↑ a b Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 625 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Krywe nad Sanem. twojebieszczady.net. [dostęp 2014-09-28].
- ↑ a b Patrycja Seklecka: Krywe, czyli opuszczona wieś w Bieszczadach. Jej historia to „wyciskacz łez”. Co skrywa i dlaczego warto się tam wybrać?. 2022-08-22. [dostęp 2022-08-24].
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 102.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 389, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Piotr Subik, Na końcu świata [online], Dziennik Polski, 19 listopada 2005 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
- ↑ Antonina Stanisława Majsterek [online], nowiny24.pl [dostęp 2020-11-09] (pol.).
- ↑ Rolnik Roku 2015 – Polskatimes.pl [online], nowiny24.pl [dostęp 2020-11-09] (pol.).
- ↑ Krywe / Twoje Bieszczady [online], www.twojebieszczady.net [dostęp 2020-11-09].
- ↑ Autor: Patrycja Wites-Gocel, Cerkiew w Krywem. Samotność na końcu świata [online] [dostęp 2020-11-09].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Krywe, Bieszczady: opuszczona wieś, której historia wyciska łzy. Co skrywa i dlaczego warto się tam wybrać?
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Krywe (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 766.