Ludwik Kolankowski

Ludwik Kolankowski
Data i miejsce urodzenia	21 czerwca 1882 ; Pniów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	19 marca 1956 ; Toruń, Polska
	profesor nauk historycznych
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1906
Habilitacja	1913
Profesura	1937
	Doktor honoris causa; Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – 1948
	Generalny Komisarz Cywilny
Urząd państwowy	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Okres spraw.	1919
Poprzednik	funkcja utworzona
Następca	Jerzy Osmołowski
	rektor
Uczelnia	Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Okres spraw.	1945–1948
Poprzednik	funkcja utworzona
Następca	Karol Koranyi
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Ludwik Kolankowski (ur. 21 czerwca 1882 w Pniowie, zm. 19 marca 1956 w Toruniu) – polski historyk, działacz polityczny i senator RP, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i pierwszy rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, ostatni (1929–1944) dyrektor Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie.

Życiorys

Urodził się w Pniowie koło Nadwórnej na Pokuciu, ojciec Karol był rolnikiem. Gimnazjum ukończył w 1901 w Stanisławowie, a w latach 1902–1906 studiował historię na lwowskim Uniwersytecie Franciszkańskim, potem (do 1907) kontynuował studia w Berlinie. W 1906 na Uniwersytecie Franciszkańskim uzyskał stopień doktora praw. Kierownikiem jego seminarium był Bronisław Dembiński, a promotorem Ludwik Finkel. Tematem rozprawy była Kandydatura Jana Albrechta Hohenzollerna na biskupstwo płockie 1522–1523. Habilitację uzyskał w 1913 na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy Zygmunt August, Wielki Książę Litwy do r. 1548.

Pracował w bibliotece Uniwersytetu Franciszkańskiego i Bibliotece Jagiellońskiej, początkowo jako wolontariusz, potem jako bibliotekarz. Od 1918 pracował w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, m.in. jako naczelnik wydziału wschodniego, szef sekcji litewsko-białoruskiej, pełnomocnik ds. reorganizacji polskich placówek w Moskwie i Wiedniu. W 1919 był generalnym komisarzem cywilnym Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich^[2] oraz pełnomocnikiem Naczelnika Państwa ds. Uniwersytetu w Wilnie.

2 października 1929 otrzymał nominację prezydenta na profesora zwyczajnego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, ale nie przyjął jej, ponieważ senat uczelni zaprotestował przeciwko pomijaniu kolejności awansów. Ostatecznie tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1931 jako profesor tytularny. W latach 1931–1936 kierownik Katedry Historii Europy Wschodniej USB. W latach 1936–1939 kierownik Katedry Historii Polski. W grudniu 1936 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego historii Polski na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[3].

W latach 1938–1939 zasiadał w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej, wybrany z województwa lwowskiego, przewodniczący komisji oświatowej, członek komisji spraw zagranicznych Senatu. Na początku 1937 został wyznaczony na szefa tworzącego się Obozu Zjednoczenia Narodowego na województwo lwowskiego^[4] i następnie od tego roku przewodniczył okręgowi lwowskiemu ONZ^[5]^[6]. Po reorganizacji struktur w lutym 1938 wyznaczony przewodniczącym okręgu lwowskiego OZN^[7]. W styczniu 1939 ustąpił z funkcji prezesa okręgu OZN (jego miejsce zajął Bronisław Wojciechowski)^[8].

Po agresji III Rzeszy na Polskę 10 września 1939 przyjechał do Warszawy, 25 września uczestniczył w akcji ratowania zbiorów płonącej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, zbombardowanej przez Niemców w czasie obrony Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej rzeczoznawca ds. stosunków narodowych Delegatury Rządu RP na Kraj i Komendy Głównej AK. Był zaangażowany w działalność tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich. W Bibliotece Ordynacji Zamojskiej prowadził tajną placówkę naukową. Po powstaniu warszawskim mieszkał w okolicach Łowicza i w Łodzi.

Od 1 marca 1945 był jednym ze współorganizatorów Uniwersytetu Łódzkiego, od 16 lipca do 1 września 1946 pełnił tam funkcję prorektora.

W latach 1945–1946 był prezesem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego^[9].

13 sierpnia 1946 Bolesław Bierut, jako prezydent KRN, mianował na wniosek ministra oświaty pierwszy skład profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika z Ludwikiem Kolankowskim jako rektorem. Stanowisko rektora pełnił do 31 sierpnia 1948. Miał wówczas kompetencje senatu, dziekanów oraz rad poszczególnych wydziałów.

Od 1934 był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1937–1947 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego, był też jego członkiem honorowym.

16 września 1948 senat UMK przyznał mu tytuł doktora honoris causa, jednak uchwała nie została zaakceptowana przez Ministerstwo Edukacji. W dniu 27 listopada 2001 senat UMK podjął uchwałę stwierdzającą ważność tego tytułu^[10].

Uczniowie

Do grona jego uczniów należą m.in.: Ludwik Bazylow^[11], Zofia Libiszowska, Ewa Maleczyńska, Jerzy Serczyk, Andrzej Tomczak.

Życie prywatne

Syn Karola i Marii (z domu Jabłońskiej). Od 1909 żonaty z Marią (z domu Tyszyńską). Córki: Jadwiga (z męża Polkowska) i Maria Helena (z męża Hałatekową), syn Zygmunt (1913–1998) – prof. dr hab., historyk prawa i archiwista, organizator Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie i jego wieloletni dyrektor.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[12]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)^[13]

Wybrane publikacje

Kościół a cerkiew w Galicyi Wschodniej, Kraków: „Świat Słowiański”: G. Gebethner 1909^[14].
W pięćsetlecie Horodła, Kraków 1913.
Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. 1: 1377–1499, Warszawa: skł. gł. Kasa im. Mianowskiego 1930 (wyd. 2 - Oświęcim: Napoleon V 2014).
Sylweta Jagiellonów: w pięćsetną rocznicę śmierci kr. Władysława Jagiełły, Warszawa 1934.
Jagiellonowie i Unja, Lwów 1936.
Polska Jagiellonów: dzieje polityczne, Lwów: skł. gł. Gubrynowicz i Syn (wł. A. Krawczyński) 1936 (wyd. 3 popr. i uzup., do dr. przygotował Zygmunt Kolankowski, Olsztyn: Oficyna Warmińska 1991).
Rycerstwo obertyńskie 1531 r., Lwów: Polskie Tow. Historyczne. Oddz. Lwowski 1938.
Ludwik Kolankowski 1882–1956: zapiski pamiętnikarskie, do dr. przygot., wstępem i przypisami opatrzyła Sylwia Grochowina, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2012.

Przypisy

↑ Uchwała nr 64 Senatu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. umk.pl. [dostęp 2014-01-27].
↑ Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, Warszawa 2003
↑ Nominacje na Uniwersytecie Lwowskim i Politechnice. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 295 z 23 grudnia 1936.
↑ Żywiołowy odzew i opinie społeczeństwa po proklamacji Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Wschód”. Nr 40, s. 5, 28 lutego 1937.
↑ Ludwik Kolankowski, prof. Uniwersytetu lw., szef nowego obozu politycznego na województwo lwowskie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 44 z 25 lutego 1937.
↑ Zarząd lwowski Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 80 z 10 kwietnia 1937.
↑ Nominacje w trzech okręgach Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Wschód”. Nr 76, s. 2, 28 lutego 1938.
↑ Po nominacji prezesa dr Bronisława Wojciechowskiego. „Wschód”. Nr 115, s. 3, 29 stycznia 1939.
↑ MariolaM. Antczak MariolaM. i inni, Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015, wyd. I, Łódź 2018, ISBN 978-83-8142-249-9, OCLC 1119722647 [dostęp 2022-08-28] .
↑ Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].
↑ Joanna Pisulińska, Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 1918–1939 [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 1, red. Jerzy Maternicki, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004, s. 233–249
↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu naukowem, pracy pedagogicznej oraz około organizacji szkolnictwa wyższego i administracji państwowej ziem wschodnich Rzeczypospolitej”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.
↑ Świat Słowiański, R.5, t.1, nr 42, s.1-12.

Bibliografia

Rafał Stobiecki, Ludwik Kolankowski (1882–1956). Wokół metafory Polski Jagiellońskiej [w:] Tenże, Historycy polscy wobec wyzwań XX wieku, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje 2014, s. 19–56.
Rafał Stobiecki, Metafora Polski Jagiellońskiej w twórczości Ludwika Kolankowskiego [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 3, pod red. Jerzego Maternickiego, Leonida Zaszkilniaka, Rzeszów: Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego 2005, s. 365–379.
Rafał Stobiecki, Ludwik Kolankowski (1882–1956) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, pod red. Jerzego Maternickiego, przy współpr. Leoniada Zaszkilniaka; tł. tekstów ukr. Janina Kordek, Rzeszów: Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego 2007, s. 507–524.
Sławomir Kalembka (red.): Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994. Materiały do biografii. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995, s. 80, 345–347. ISBN 83-231-0670-0.
Kto był kim w II Rzeczypospolitej, pod red. Jacka M. Majchrowskiego, Warszawa 1994, wyd I.
Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 350. [dostęp 2020-08-01].
Profil na stronie Biblioteki Sejmowej
Ludwik Kolankowski 1882–1982. Materiały sesji w stulecie urodzin, red. Andrzej Tomczak, Toruń 1983 Treść: Stanisław Dębiński, Profesor Ludwik Kolankowski jako jeden z twórców i pierwszy Rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; Zenon Hubert Nowak, Rola Ludwika Kolankowskiego w historiografii polskiej; Janusz Małłek, Ludwik Kolankowski a uniwersytety polskie; Jerzy Serczyk, Ludwik Kolankowski - polityk i człowiek; Bohdan Ryszewski, Ludwik Kolankowski jako bibliotekarz; Halina Lewczyk, Maria Śliwińska, Bibliografia prac Ludwika Kolankowskiego [za lata 1905–1957]].
Jerzy Serczyk, Stulecie urodzin Ludwika Kolankowskiego, „Zapiski Historyczne” 48 (1983), z. 3, s. 235–236.
Maria Wrzoskowa, Materiały Ludwika Kolankowskiego (1882–1956) (III-349), „Biuletyn Archiwum PAN” 40 (1999), s. 43–64.
Ludwik Kolankowski 1882–1956. W pięćdziesiątą rocznicę śmierci, pod red. Wiesława Sieradzana, Toruń: Wydaw. UMK 2006 [Treść: Aleksander Gieysztor, Ludwik Kolankowski (1882–1956) (Przedruk z „Polski słownik biograficzny”, t. XIII/1, z. 56 s. 289–292. Wrocław [i in.] 1967) s. 13–26; Andrzej Tomczak, Ludwik Kolankowski w nowszej literaturze, s. 27–39; Sylwia Grochowina, Wstęp, s. 43–47; Ludwik Kolankowski, Pierwsze trzy lata istnienia UMK (1945–1948). Garść wspomnień pierwszego Rektora z okresu organizacyjnego (do druku przygot. S. Grochowina) s. 49–126; Wykaz nazwisk występujących w tekście L. Kolankowskiego „Pierwsze trzy lata istnienia UMK” (oprac. S. Grochowina) s. 127–137; Bibliografia publikacji Ludwika Kolankowskiego (oprac. Ireneusz Czarciński) s. 141–151; Wykaz najważniejszych publikacji o Ludwiku Kolankowskim (oprac. I. Czarciński) s. 153–157).

Linki zewnętrzne

[1] Uchwała nr 64 Senatu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. umk.pl. [dostęp 2014-01-27].

[2] Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, Warszawa 2003

[3] Nominacje na Uniwersytecie Lwowskim i Politechnice. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 295 z 23 grudnia 1936.

[4] Żywiołowy odzew i opinie społeczeństwa po proklamacji Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Wschód”. Nr 40, s. 5, 28 lutego 1937.

[5] Ludwik Kolankowski, prof. Uniwersytetu lw., szef nowego obozu politycznego na województwo lwowskie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 44 z 25 lutego 1937.

[6] Zarząd lwowski Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 80 z 10 kwietnia 1937.

[7] Nominacje w trzech okręgach Obozu Zjednoczenia Narodowego. „Wschód”. Nr 76, s. 2, 28 lutego 1938.

[8] Po nominacji prezesa dr Bronisława Wojciechowskiego. „Wschód”. Nr 115, s. 3, 29 stycznia 1939.

[9] MariolaM. Antczak MariolaM. i inni, Słownik członków Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 2010-2015, wyd. I, Łódź 2018, ISBN 978-83-8142-249-9, OCLC 1119722647 [dostęp 2022-08-28] .

[10] Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].

[11] Joanna Pisulińska, Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 1918–1939 [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 1, red. Jerzy Maternicki, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004, s. 233–249

[12] M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu naukowem, pracy pedagogicznej oraz około organizacji szkolnictwa wyższego i administracji państwowej ziem wschodnich Rzeczypospolitej”.

[13] M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.

[14] Świat Słowiański, R.5, t.1, nr 42, s.1-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]