Omsk

Omsk
Омск
	; Teatr miejski, Wieża straży pożarnej, Centrum biura, Muzeum im. Michaiła Wrubela, Most na Irtyszem
Herb	Flaga
Państwo	Rosja
Obwód	omski
Mer	Siergiej Szelest
Powierzchnia	566,9 km²
Wysokość	90 m n.p.m.
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 1 154 507; 2036,53 os./km²
Nr kierunkowy	03812
Kod pocztowy	52401
Tablice rejestracyjne	55
	Położenie na mapie obwodu omskiego Omsk
	Położenie na mapie Rosji Omsk
	54°59′N 73°22′E/54,983333 73,366667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Omsk (ros. Омск) – miasto w Rosji, na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, przy ujściu rzeki Om do Irtysza. Stolica obwodu omskiego.

Historia

Osada założona w 1716 roku jako warownia dla obrony przed Kirgizami, potem zespół faktorii handlowych. Prawa miejskie w latach 1782–1797 i od 1804 r. W mieście od 1822 znajdowała się siedziba generał-gubernatora Syberii Zachodniej. Na początku XX wieku wielkie centrum handlowe. Od 18 listopada 1918 do 10 listopada 1919 siedziba antybolszewickiego rządu Białych pod zwierzchnictwem admirała Aleksandra Kołczaka. W okolicach Omska znajdują się kolonie karne.

Obecnie miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, naukowym (10 wyższych uczelni w tym uniwersytet założony w 1974 r.) i kulturalnym (muzea, teatr z 1874).

Polacy w Omsku

Początki

Polacy pojawili się w tajdze Przyirtysza (ros. Прииртышье, od nazwy rzeki Irtysz, obwód omski) podczas budowy Tary w 1594 r., było to początkowo 50 jeńców. Następni polscy i litewscy jeńcy pojawili się w okresie Wielkiej Smuty m.in. w Tarskim Przyirtyszu (Тарское Прииртышье)^[3].

Kolejny napływ Polaków związany był z wojnami Carstwa Rosyjskiego ze Szwecją, z Rzecząpospolitą; tzw. wojną smoleńską (1632–1634), wojną polsko-rosyjską 1654–1667, wojną rosyjsko-szwedzką (1656–1658). W 1660 roku z Moskwy za Ural został zesłany pierwszy katolicki ksiądz, jezuita Jędrzej Kawęczyński^[4]^[5], odbywający zsyłkę w Tobolsku i Narymie. W tym czasie następuje również „wewnętrzna migracja”, związana m.in. z przesiedleniami Polaków z Tobolska do Tary. W Tobolsku w latach 30. wieku XVII, mieszkali zesłańcy z Polski. Na terytorium Syberii w XVII w., mieszkało już kilka tysięcy Polaków, przy czym zdarzały się wypadki, że obywatele Rzeczypospolitej dobrowolnie przyjeżdżali pracować na Syberię. W końcu XVIII w., po rozbiorach Polski i zagarnięciu części ziem Rzeczypospolitej przez Imperium Rosyjskie, na Syberii zaczęli być zsyłani kolejni Polacy. W 1794 roku byli to zesłani uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej^[3].

Wiek XIX

XIX wiek przyniósł kolejną falę zsyłek. Centralnym miejscem, do którego zsyłano Polaków był w tym czasie Omsk. Do Omska trafiało wielu Polaków, którzy dostali się tutaj jako jeńcy wojny francusko-rosyjskiej z 1812 (za Ural trafiło wtedy około 900 jeńców polskich). Po 1815 roku część z nich powróciła do Ojczyzny^[6].

Latem w 1832 r. do Omska trafiło ok. 2500 Polaków, zesłanych za udział w powstaniu listopadowym. Z tej grupy zaraz po zesłaniu wyodrębniło się kilku przywódców, którzy stawiali sobie za cel dalszą walkę z rosyjskim zaborcą, jednak poprzez wybuch powstania na terenach syberyjskich, które w dalszym etapie rozciągnęłoby się na inne okupowane przez Rosjan ziemie, w tym polskie. Na czele grupy spiskowej stanęli Polacy wywodzący się z inteligencji: ks. Jan Henryk Sierociński, Franciszek Ksawery Szokalski i Władysław Drużyłowski, którzy szybko zaczęli organizacyjnie łączyć pozostałych polskich zesłańców i przygotowywać ich do walki. Zabiegi te były w tak zaawansowanym stanie, że wyznaczono dokładną datę wybuchu powstania, jednak tuż przed nim w roku 1836 grupa spiskowa została zdradzona i rozbita. Rosjanie skazali polskich jeńców na karę śmierci poprzez tłuczenie ciała kijami. Karę wykonano 7 marca 1837 roku. Podczas niej 11 głównych spiskowców publicznie rozerwano poprzez zadawanie ciosów kijami po całym ciele, dwunasty skazany cudem ocalał mimo otrzymania 6000 zasądzonych uderzeń^[7].

Osobny artykuł: Spisek omski.

Po kolejnym polskim powstaniu – powstaniu styczniowym na Zachodnią Syberię trafiło ok. 10 779 zesłańców. W omskim okręgu było ich wówczas 2 128. Znaczna część powstańców skazanych za udział w walkach została zatrudniona w fabrykach, które wykorzystywały katorżników jako siłę roboczą. Według dokumentów Polacy byli także zsyłani do miejscowości wiejskich, np. do wsi Kopiewo (Копево) w rejonie tarskim^[a] Zesłani polscy powstańcy nosili nazwiska m.in. Wołgowski, Żółtowski, Łysin i inne. Około 50 Polaków zostało umieszczonych we wsiach: Kostino (Костино) i Nikolskoje (Николское) w regionie Bolszereczje (Большерече), w rejonie tarskim. W 1846 r. w Tarze znajdowało się 47 powstańców z Polski, w 1867 r. zaś 155 ludzi (w tym 38 pozbawionych praw obywatelskich)^[3].

Duża część zesłanych w XIX w. na Syberię (również do Omska) Polaków urządzała tu sobie życie. W 1868 roku w okręgu omskim, tomskim i mariińskim zasiłek na urządzenie domu wzięło 38% osiedlonych zesłańców (pozostała część takiego zasiłku nie wzięła obawiając się, że stanie się to przeszkodą w powrocie do kraju)^[8]. W 1813 roku omski naczelnik okręgu wojskowego Siemion Bogdanowicz Broniewski (Семён Богданович Броневский, 1786–1858), stworzył pierwszą orkiestrę dętą złożoną z jeńców polskich^[9]. Jeden z polskich zesłańców założył pierwszą w mieście cukiernię (tylko jedną, ale bez słodyczy, gdyż były one produkowane tylko na zamówienie – Jerzy Krakowski, 1894, T. 42. s.73). Wśród omskich obywateli i wojskowych urzędników coraz częściej pojawiać zaczęły się typowo polskie nazwiska. W 1858 r. w Omsku wśród wyższych urzędników można wymienić np. pomocnika wojskowego prokuratora – pułkownika Gutkowskiego (Гутковский), mianowanego atamanem sybirskich Kozaków – generała Kryńskiego (Кринский), dyżurnego sztabu oficera korpusu sztabu – majora Królikiewicza (Круликевич)^[10].

W 1862 r. w Omsku zbudowany został kościół rzymskokatolicki za pieniądze polskich zesłańców według projektu architekta G. S. Wierszynina^[11]. W 1914 r. dobudowano nawet dzwonnicę, jednak w późniejszym okresie kościół został przez bolszewików zburzony, a na jego miejscu powstała scena teatru letniego, następnie w 1966 r. zbudowano tu budynek Teatru Młodego Widza (Омский „Театр юных зрителей”). Według spisu ludności z roku 1877 Polacy stanowili 1% ludności. Ta liczba wkrótce się zwiększyła, gdyż w latach 80. i 90. XIX w. pojawili się Polacy, którzy dobrowolnie przyjeżdżali mieszkać w tym regionie.

Polaków zamieszkujących Omsk i okolice można wtedy podzielić na kilka kategorii:

zesłańcy, jeńcy wojenni i ich potomkowie,
chłopi przesiedleńcy,
robotnicy, przybyli do pracy m.in. na budowanej właśnie kolei transsyberyjskiej,
przedstawiciele inteligencji, przybywający na Syberię z nadzieją polepszenia swojej sytuacji materialnej.

Wiek XX

W 1910 roku w Omsku mieszkało 2059 Polaków (8,7%), Rosjan – 21 tys. W miejscowościach wiejskich w powiecie, na dzień 1 stycznia 1917 roku, Polacy i Litwini stanowili 1,22%. Pobyt Polaków znalazł swe odbicie w języku mieszczan omskich. W 1900 roku na prawym brzegu Omki wyrosła ulica Szpitalna, mieszkający tam zesłańcy nazwali ten rejon Kaczegóry (Качагуры^[12]), gdyż na ten brzeg przylatywały dzikie kaczki.

Po rewolucji lutowej ożywia się życie kulturalne i towarzyskie omskiej Polonii. Powstają szkoły i gimnazja narodowe. Wśród Polaków powstaje związek wojskowych, będący zalążkiem formujących się polskich części wojska rosyjskiego. W czasie rosyjskiej wojny domowej Polacy brali udział w walkach zarówno po stronie „białych”, jak i „czerwonych”. 11 czerwca 1918 roku w Omsku w składzie Drugiego Stepowego Syberyjskiego Korpusu (2-й Степной Сибирский корпус) rozpoczęło się formowanie Pierwszego Stepowego Syberyjskiego Polskiego Legionu (1-й Степной Сибирский польский легион, pod dowództwem podpułkownika Krubskiego). 30 lipca komendant korpusu pozwolił rozpocząć formowanie przy Legionie oddzielnego Szwadronu Ułanów Polskich pod dowództwem rotmistrza Piekarskiego. Na terytorium Syberii działała 5 Dywizja Polskich Strzelców pod dowództwem majora Waleriana Czumy, stworzona w rezultacie porozumienia z dnia 23 lipca 1918 roku między przedstawicielami Polskiego Komitetu Wojennego z Omska i Czechosłowackiej Rady Narodowej^[13]. Przeciwnicy władzy radzieckiej otrzymali nazwę Białopolaków (белополяки), a zwolennicy nazwani internacjonalistami, stworzyli pierwszy i drugi omski międzynarodowy socjalistyczny oddział, do którego wraz z Polakami weszli Niemcy, Rumuni, Węgrzy, Chińczycy, Koreańczycy^[14].

Po podpisaniu traktatu brzeskiego w 1918 roku Polacy otrzymali możliwość powrotu do Ojczyzny, jednak realizacja tego możliwa była dopiero po zakończeniu wojny domowej. Po podpisaniu traktatu ryskiego w 1921 roku udało się wyjechać 4,1 mln Polakom. Około 2 mln Polaków pozostało w ZSRR: chłopi, byli zesłańcy oraz część polskiej inteligencji. W tym samym czasie w Omsku został zamknięty polski kościół. Walka o jego odbudowę zakończyła się porażką, ale był to dopiero początek nieszczęść, gdyż wkrótce rozpoczęły się represje przeciwko Polakom. Po roku 1938 znaczna część ludności męskiej polskiego pochodzenia, jako potencjalnie wrogi element została zamordowana lub znalazła się w obozach^[15]. W tym czasie do polskiej społeczności na Syberii dołączali Polacy deportowani z Kresów Wschodnich II RP.

Osobny artykuł: Operacja polska NKWD.

Współcześnie

W rejonie tarskim na początku wieku XX aż do końca lat 60. istniało miejsce w większości zamieszkałe przez wychodźców polskich: wioska Mińsk-Dworiański (ros. Минск-Дворянский, tłum. Mińsk Szlachecki)^[16], a w rejonie znamieńskim – „Polaki” (Поляки деревня)^[17] W innych miejscowościach: Zagwazdino (Загваздино), Gryniewicze (Гриневиче^[18]) i innych przez jakiś czas także mieszkało dużo Polaków (dane według ankiet i spisów).

W chwili obecnej istnieje określona grupa mieszkańców Omska i rejonu omskiego, posiadająca polskie korzenie (według danych spisu z roku 1989 to ok. 100 tys. osób^[3]). Jako Polacy (a nie tylko osoby o polskich korzeniach) według spisu z 2002 deklarowały się 2842 osoby^[19]. Jak pisze Ałła Junakowska z Uniwersytetu Omskiego: W rodzinach istnieją rozliczne „wspomnienia” o przodkach-Polakach. Często są to „zerowe” wiadomości (zachowane jedynie wśród osób starszego pokolenia i nieprzekazane młodszym członkom rodziny: „ojciec spalił jakieś polskie dokumenty”), „mini-wspomnienia” (istniejące w rodzinie: „przyjechali z Polski”, włącznie z informacją o krewnych w Polsce), „wspomnienia związane z Polską” (zachowane w rodzinie i przekazane innym pokoleniom)^[3].

Obecnie w Omsku przy ulicy Szelabina 175 działa Omskie Obwodowe Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Rodzina”^[20]. Stowarzyszenie zajmuje się promowaniem kultury i języka polskiego poprzez organizowanie wystaw, koncertów, przedstawień teatralnych, projekcji polskich filmów. Prowadzi polską bibliotekę i organizuje stałe lekcje języka polskiego.

A w bibliotece „Puszkina” Polskie kulturalno-oświatowe Centrum „Polonez” prowadzi zajęcia językowe oraz lekcje „Wiedzy o Polsce”. Wielu uczestników tego Centrum już otrzymało Kartę Polaka i wyjechali na studia do Polski. „Polonez” wyszukuje informacje o Polakach mieszkających na terytorium obwodu omskiego i uczestniczy we wszystkich wydarzeniach miasta.

Gospodarka

Ważny ośrodek przemysłu maszynowego chemicznego, spożywczego, skórzanego, włókienniczego. Przetwórstwo ropy naftowej (dostarczanej rurociągiem z Ust’ – Bałtyku).

Transport

Ważny węzeł kolejowy (Kolej Transsyberyjska) i drogowy; port rzeczny; port lotniczy (w mieście działała linia lotnicza Omskavia). W mieście, prócz komunikacji autobusowej, funkcjonuje komunikacja tramwajowa i trolejbusowa.

Edukacja

W Omsku znajduje się Akademia Transportu, z wydziałem transportu kolejowego. Kiedyś była to główna uczelnia w zakresie kolejnictwa, kształciła kadry i obsługę na potrzeby magistrali transsyberyjskiej.

Wojsko

W mieście stacjonuje 48 Samodzielna Brygada Kolejowa (Jednostka Wojskowa 55026)^[21]

Sport

Awangard Omsk – klub hokejowy
Dinamo Omsk – klub piłkarski
Irtysz Omsk – klub piłkarski
Omiczka Omsk – klub piłki siatkowej kobiet
Corocznie też odbywa się jeden z najbardziej prestiżowych maratonów biegowych w Rosji: SIM (ang. Siberian International Marathon – pol. Międzynarodowy Maraton Syberyjski).

Osobistości

Rosjanie związani z miastem

Anna Burmistrowa – biathlonistka i biegaczka narciarska, multimedalistka igrzysk paraolimpijskich.
Witalij Cieszkowski – szachista
Włada Roslakowa – modelka
Dmitrij Syczow – piłkarz
Irina Czaszczina – gimnastyczka rosyjska
Jewgienija Kanajewa – gimnastyczka artystyczna
Jegor Letow – muzyk i kompozytor
Piotr Jan – zawodnik MMA

Polacy związani z Omskiem

Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański – generał dywizji Wojska Polskiego
Henryk Bobula – piłkarz
Władysław Drużyłowski – zesłaniec
Witold Andruszkiewicz – ekonomista urodzony w Omsku
Jan Czerski – geolog

Przedstawiciele innych narodowości

Anastasija Reiberger – niemiecka lekkoatletka, tyczkarka

Miasta partnerskie

Zobacz też

Spisek omski

Uwagi

↑ Zasadniczo współcześnie rosyjski rejon odpowiada polskiemu powiatowi, zaś okręg gminie (nie mylić z okręgami wojskowymi).

Przypisy

↑ Мэром Омска избран Сергей Шелест [online], admomsk.ru (ros.).
↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ałła Junakowska (ros. Алла Анатольевна Юнаковская), tłum. Agnieszka Grzelak, Polski komponent w strukturze Średniego Przyirtysza, tekst drukowany we fragmencie, [w:] Kulturalno-oświatowy almanach „Witaj, Polsko!”, Nr 1 2005 r.
↑ MarcinM. Maciuk MarcinM., Polscy zesłańcy na Syberię w XVII wieku [online], historiaswiata.com.pl, 20 maja 2009 [dostęp 2016-04-12] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-12] .
↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce, Kraków 1908, d.213.
↑ Aleksander Magieramow, Jeńcy polscy z armii napoleońskiej zesłani do Omska i wcieleni do Sybirskiego Kozackiego Wojska Liniowego – na podstawie materiałów zachowanych w Omskim Państwowym Archiwum [dostęp 2011-01-09].
↑ Syberyjski spisek Polaków. kuriergalicyjski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-30)].
↑ Swietłana A. Mulina, Uczestnicy polskiego powstania 1863 roku na Syberii – problemy adaptacji.
↑ Natalia Pietrowna Matchanowa (Наталья Петровна Матханова), Генерал-губернатор Семен Богданович Броневский как мемуарист и любитель музыки (Generał-gubernator Siemion Bogdanowicz Broniewski jako pamiętnikarz i meloman) (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Swietłana Kirgincjewa (Светлана Киргинцева), Бторая омская крепость (Druga omska twierdza) „Планета МИЭЛь” Nr3 (31) czerwiec 2005, s. 4, (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ O omskim kościele szczegółowo: Natalia Lebiediewa (Натальиа Лебедева), Католический костёл (Historia omskich świątyń: kościół katolicki). [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ros.).
↑ А. М. Łosunow (А.М. Лосунов), Омские жаргонные топонимы, как отражение историко-краеведчецкой реальности прошлого (Omskie żargonowe toponimy jako odbicie historycznej rzeczywistości przeszłości), artykuł na stronie Omskiego Państwowego Muzeum Literatury im. Fiodora Dostojewskiego (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Stanisław Jan Rostworowski, Dywizja Syberyjska, [w:] „Bunt młodych duchem” (wersja elektroniczna) [dostęp 2011-01-09].
↑ Więcej: L.K. Ostrowski (Л.К Островский), Польские военные в Сибири (1904–1920 гг.) (Wojsko polskie na Syberii (1904–1920)) (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Częściowo dane ofiar można zidentyfikować dzięki liście Memoriału Жертвы политического террора в СССР (Ofiary terroru politycznego w ZSRR); przykładowo: Ивашкевич Борис Брунович/Borys Iwaszkiewicz, Polak urodzony w 1903, mieszkający w Omsku, aresztowany 21 listopada 1937, 28 grudnia 1937 roku skazany za działalność kontrrewolucyjną, 9 stycznia 1938 r. rozstrzelany i pochowany w Omsku, 6 września 1957 zrehabilitowany ze względu na brak dowodów działalności kontrrewolucyjnej. Lista memoriału jest alfabetyczna, a ofiary poszeregowane według nazwisk (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Aleksandr Żirow (Александр Жиров) Из наших, из поляков, из славян… (Z naszych, z Polaków, ze Słowian). „Omskie Słowo”. [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-17)]. (ros.).
↑ Aleksandr Żirow (Александр Жиров), Родославие (Rodoslavie), 28 grudnia 2010 (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Гриневич to też popularne nazwisko w okolicach Omska.
↑ Dane za rosyjskim Demoskopem: Всероссийская перепись населения 2002 года (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Strona „Rodziny” (ros.) [dostęp 2011-01-09].
↑ Воинская часть → Специальные войска.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta

[8] Zasadniczo współcześnie rosyjski rejon odpowiada polskiemu powiatowi, zaś okręg gminie (nie mylić z okręgami wojskowymi).

[1] Мэром Омска избран Сергей Шелест [online], admomsk.ru (ros.).

[2] Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.

[junak-3] Ałła Junakowska (ros. Алла Анатольевна Юнаковская), tłum. Agnieszka Grzelak, Polski komponent w strukturze Średniego Przyirtysza, tekst drukowany we fragmencie, [w:] Kulturalno-oświatowy almanach „Witaj, Polsko!”, Nr 1 2005 r.

[4] MarcinM. Maciuk MarcinM., Polscy zesłańcy na Syberię w XVII wieku [online], historiaswiata.com.pl, 20 maja 2009 [dostęp 2016-04-12] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-12] .

[5] Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce, Kraków 1908, d.213.

[6] Aleksander Magieramow, Jeńcy polscy z armii napoleońskiej zesłani do Omska i wcieleni do Sybirskiego Kozackiego Wojska Liniowego – na podstawie materiałów zachowanych w Omskim Państwowym Archiwum [dostęp 2011-01-09].

[7] Syberyjski spisek Polaków. kuriergalicyjski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-30)].

[9] Swietłana A. Mulina, Uczestnicy polskiego powstania 1863 roku na Syberii – problemy adaptacji.

[10] Natalia Pietrowna Matchanowa (Наталья Петровна Матханова), Генерал-губернатор Семен Богданович Броневский как мемуарист и любитель музыки (Generał-gubernator Siemion Bogdanowicz Broniewski jako pamiętnikarz i meloman) (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[11] Swietłana Kirgincjewa (Светлана Киргинцева), Бторая омская крепость (Druga omska twierdza) „Планета МИЭЛь” Nr3 (31) czerwiec 2005, s. 4, (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[12] O omskim kościele szczegółowo: Natalia Lebiediewa (Натальиа Лебедева), Католический костёл (Historia omskich świątyń: kościół katolicki). [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ros.).

[13] А. М. Łosunow (А.М. Лосунов), Омские жаргонные топонимы, как отражение историко-краеведчецкой реальности прошлого (Omskie żargonowe toponimy jako odbicie historycznej rzeczywistości przeszłości), artykuł na stronie Omskiego Państwowego Muzeum Literatury im. Fiodora Dostojewskiego (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[14] Stanisław Jan Rostworowski, Dywizja Syberyjska, [w:] „Bunt młodych duchem” (wersja elektroniczna) [dostęp 2011-01-09].

[15] Więcej: L.K. Ostrowski (Л.К Островский), Польские военные в Сибири (1904–1920 гг.) (Wojsko polskie na Syberii (1904–1920)) (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[16] Częściowo dane ofiar można zidentyfikować dzięki liście Memoriału Жертвы политического террора в СССР (Ofiary terroru politycznego w ZSRR); przykładowo: Ивашкевич Борис Брунович/Borys Iwaszkiewicz, Polak urodzony w 1903, mieszkający w Omsku, aresztowany 21 listopada 1937, 28 grudnia 1937 roku skazany za działalność kontrrewolucyjną, 9 stycznia 1938 r. rozstrzelany i pochowany w Omsku, 6 września 1957 zrehabilitowany ze względu na brak dowodów działalności kontrrewolucyjnej. Lista memoriału jest alfabetyczna, a ofiary poszeregowane według nazwisk (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[17] Aleksandr Żirow (Александр Жиров) Из наших, из поляков, из славян… (Z naszych, z Polaków, ze Słowian). „Omskie Słowo”. [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-17)]. (ros.).

[18] Aleksandr Żirow (Александр Жиров), Родославие (Rodoslavie), 28 grudnia 2010 (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[19] Гриневич to też popularne nazwisko w okolicach Omska.

[20] Dane za rosyjskim Demoskopem: Всероссийская перепись населения 2002 года (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[21] Strona „Rodziny” (ros.) [dostęp 2011-01-09].

[22] Воинская часть → Специальные войска.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]