Rozdziele (powiat bocheński)

Rozdziele
	wieś
	; Łopusze i położona na jego stokach wieś Rozdziele
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	bocheński
Gmina	Żegocina
Wysokość	379–801 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	866
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-731
Tablice rejestracyjne	KBC
SIMC	0839168
	Położenie na mapie gminy Żegocina Rozdziele
	Położenie na mapie Polski Rozdziele
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Rozdziele
	Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Rozdziele
	49°47′21″N 20°27′16″E/49,789167 20,454444
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Rozdziele – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Żegocina^[4].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnowskiego.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Rozdziele^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0839180	Błasiak	część wsi
0839174	Błaskówka	część wsi
0839197	Dolany	część wsi
0839205	Dolne Rozdziele	część wsi
0839211	Dział	część wsi
0839228	Górne Rozdziele	część wsi
0839234	Kmiecie	część wsi
0839240	Na Dolinach	część wsi
0839257	Na Górach	część wsi
0839263	Na Wygonach	część wsi
0839270	Najbrówka	część wsi
0839286	Przysłop	część wsi
0839292	Rola	część wsi
0839300	Za Dworem	część wsi

Położenie

Rozdziele w morzu mgieł, Widok z Przełęczy Widoma

Wieś położona jest w Beskidzie Wyspowym na przełęczy Rozdziele oraz w dolinach spływających spod niej w przeciwne strony potoków Rozdzielec i Trzciański Potok. Północne zbocza tych dolin tworzą Łopusze Zachodnie (661 m), Łopusze Środkowe (596 m), Łopusze Wschodnie (612 m) i Kobyła (603 m), zbocza południowe Kamionna (801 m) i mniejsze wzniesienia: Cuba (596 m) i Jastrząbka (545 m). Przez miejscowość Rozdziele przebiega droga wojewódzka nr 965 z Limanowej do Bochni^[7].

Wieś znajduje się w dziale wodnym rozdzielającym zlewnię Raby od zlewni Dunajca. Właśnie od tego pochodzi nazwa wsi. Spływający spod przełęczy Widoma na wschód potok Rozdzielec jest w zlewni Dunajca, natomiast potoki po zachodniej stronie przełęczy są źródłami Potoku Saneckiego w zlewni Raby^[7].

Sąsiaduje z miejscowościami: Kamionka Mała, Kamionna, Bytomsko, Bełdno, Rajbrot, Laskowa, Pasierbiec, Żegocina^[7].

Toponimika nazwy

Nazwa wsi Rozdziele pochodzi zapewne od działu wód, który właśnie tutaj dzieli zlewnię Raby od zlewni Dunajca. Niektórzy jednak twierdzą, że wywodzi się od obniżenia pomiędzy Kamionną a Łopuszem, które tworzy Przełęcz Rozdziele, jednak pierwsza hipoteza związana z działem wód jest bardziej prawdopodobna.

Najstarszy zapis nazwy „Rozdziele” pochodzi z 1262 roku. Dokument klasztoru w Libichowej z 1266 wieku nazywa wieś „Rozdele”. W 1415 na kartach kroniki parafialnej wioska wspominana jest jako „Rozdzielin”. Prawdopodobnie w XVII wieku dwóch braci pokłóciło się, i starszy został w macierzystym dworze w miejscu dzisiejszej szkoły, zaś drugi przeprowadził się z matką do dworu wybudowanego w innej części wsi (nieopodal dzisiejszej kaplicy „pod lipami”). Wieś została podzielona wtedy na dwie części: górną i dolną. Wnet jednak musiała się złączyć, bo na pieczęci z 1804 roku widnieje napis „Gromada Rozdziela Górnego i Dolnego”, jednak dwory pozostały dwa, aż do rozparcelowania w 1848 roku.

Historia

Opis wsi z 1889 roku

Opis wsi Rozdziele z 1889 roku zawarty w książce „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”.

„Rozdziele – Dolne i Górne, dwie wsi w pow. bocheńskim, tworzą wspólny korpus tabularny. Parafia i urz. poczt. w Rzegocinie (o 3.7 do 5,6 klm.). Leżą w okolicy podgórskiej i lesistej, przy gościńcu z Bochni do Limanowy. R. Dolne wznies. 379 mt., ma 36 dm. i 287 mk. R. Górne zajmuje szczyt wzgórza (415 do 535 mt.); liczy 110 dm. i 823 mk. Prócz tego na rozparcelowanym obecnie obszarze więk. posiadłości jest 4 dm. i 21 mk. Pod względem wyznania jest ogółem 1098 rz.kat. i 33 izrael. Nazwę tę spotykamy w dypl. Bolesława Wstydliwego z d. 9 maja 1262 (Kod. dypl. kat. krak., wyd. Piekosiński, I, 86), w którym książę nadał las Rozdziele, położony w okolicy Bochni, Dzierżykrajowi z Niegowici i jego bratu Wrzonowi, kanon. krak. W r. 1581 (Pawińśki, Małop., 55) dzieliło się R. Dolne na dwie części: Otfinowskiego, mającą 23/4 łanu kmiec. i Zofii Kowalewskiej z 3/4 łanu kmiec.; Górne zaś, należące do par. w Tęgoborzy (tamże, 137), również na dwie części: Andrzeja Tęgoborskiego z półłankiem kmiecym i spadkobierców Jerzego Jordana z 3 półłankami i zagrodą z rolą. (Mac.)”

Początki wsi

Najdawniejsza wzmianka o Rozdzielu pochodzi z dokumentu wydanego w 1262 przez Bolesława Wstydliwego, w którym władca nadaje Dzierżykrajowi z Niegowici las położony w pobliżu miasta Bochni „[…]aż do Rozdziela, do granic góry Jeziernik”^[8]. Fakt ten nie świadczy o tym, że już wtedy istniała tu osada, gdyż w tamtych czasach nadawanie nazw wyprzedzało zakładanie osad. Rozdziele jest wymieniane w 1266 roku^[9], w dokumentach klasztoru Augustianów z Trzciany Libichowej, z których wynika, że obszar należący do klasztoru obejmował teren od potoku Sieradzki do Rozdziela („usque po Rozdele luctam sylvam”)^[10].

W księgach ziemskich krakowskich pod rokiem 1415 odnotowano, że Katarzyna – wdowa po Zawiszy z Łąkty sprzedała wsie: Rozdziele i Bytomsko – Piotroszowi ze Smolic, co świadczy o tym, że wieś musiała istnieć kilkadziesiąt lat wcześniej^[11]. W dokumentach parafii żegocińskiej z 1415 roku Rozdziele wspomniane jako „Rozdzielin”^[12]. W spisie wsi Rozdziele wymienione jest dopiero w 1490 roku.

Lata późniejsze

W 1504 roku Rozdziele należało do dóbr Strzeleckich i Jana z Otwinowa, a w 1513 tylko do tegoż Otwinowskiego. W 1581 były tu już dwa samodzielne folwarki, co świadczy o szybkim rozwoju osady. Dzieliło się już wtedy na dwie części: Józefa Otwinowskiego (2 i 3 łanu kmiecego) i Zofii Kowalewskiej (2/3 łanu). W XVI w. Rozdziele należało do powiatu szczyrzyckiego i graniczyło z powiatem sądeckim. Rozdziele należało do parafii w Żegocinie. W 1629 roku wieś zakupił ród Lubomirskich. Wizytacja kościelna z 1748 podaje, że żegociński organista otrzymywał z Rozdziela świadczenia w owsie.

W wyniku I rozbioru Polski Rozdziele znalazło się w zaborze austriackim. Panowała tu duża bieda wynikająca z przestarzałych metod gospodarowania na roli i kiepskiej jakości gruntów oraz przeludnienia i ucisku pańszczyźnianego. Dopiero zniesienie pańszczyzny w 1848 spowodowało wykarczowanie sporej części lasów dworskich i powstanie kilkudziesięciu nowych gospodarstw. Bieda zmusiła na przeł. XIX i XX w. wielu mieszkańców wsi do emigracji za chlebem. Dwór w dolnej części wsi w 1827 roku był w posiadaniu Michała Marszałkiewicza, a 1867 roku dziedziczył ten dworek Maxymilian Garlicki, zaś w 1902 Samuel Rosenblum.

Dwór rozparcelowano w 1904 roku. W 1827 roku Michał Lewicki był dziedzicem dóbr dworu w górnej części wsi, w 1846 Jan Kanty Zabawski a ostatnim dziedzicem przed rozparcelowaniem – Roman Zabawski. We wsi istniała karczma „Murowaniec”, gdzie w 1900 roku zatrzymała się fala pogromu żydów na sądecczyźnie. W 1957 zarejestrowano miejscową jednostkę OSP, a 26 maja 2002 oddano do użytku remizę^[13]. W 1958 roku, staraniem ks. Michała Krawczyka, wzniesiono w Rozdzielu pierwszą kaplicę wokół przydrożnej figury uważanej przez okoliczną ludność za łaskami słynącą. Nadano jej wezwanie Niepokalanego Serca NMP. Wówczas w miesiącach letnich księża z Żegociny odprawiali w niej msze św.

W 1986 roku, staraniem ks. Antoniego Poręby, przeniesiono do wsi drewniany, XV-wieczny kościół pw. św. Jakuba Apostoła. Pod szczytem Łopusza Wschodniego, przy tak zwanej „starej drodze kościelnej” z Rozdziela do Żegociny, znaleźć można krzyż upamiętniający katastrofę lotniczą z 29 maja 2002^[14]. W wypadku zginęły wtedy 4 osoby – Polka i troje Niemców.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[15]:

Kościół pw. św. Jakuba Apostoła z końca XV wieku – gotycki, drewniany, konstrukcji zrębowej; wg tradycji przebudowany na koszt króla Zygmunta Augusta w 1563 roku. W XVI wieku, przez czterdzieści lat w rękach innowierców. W 1791 ochrzczono w nim Kazimierza Brodzińskiego – prekursora polskiego romantyzmu. W 1985 roku przeniesiony do Rozdziela z Królówki. Prostokątna nawa z węższym prezbiterium oddzielonym belką tęczową; z prawej strony kaplica z 1876 roku i zakrystia. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. W wejściu bocznym umieszczony gotycki portal z herbem Topór z XV wieku.

Wyposażenie:

barokowo-ludowe Stacje Męki Pańskiej z XVII wieku,
zrekonstruowany barokowy ołtarz główny z XVII wieku,
ołtarze boczne z końca XIX z warsztatu Samka z Bochni,
obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1860 roku namalowany w Oświęcimiu przez Jana Stankiewicza,
neogotycki ołtarz w kaplicy bocznej z XVII wieku,
konfesjonał z XVIII wieku, spowiadał w nim dwukrotnie ks. Karol Wojtyła,
zrekonstruowana chrzcielnica z 1540 i kropielnica,
resztki polichromii z XVI wieku.

Inne zabytki

Kaplica Niepokalanego Serca NMP z 1958 – drewniana, w stylu zakopiańskim, konstrukcji zrębowej; wzniesiona wokół przydrożnej figury z 1846 roku, którą ufundował miejscowy dziedzic w dziękczynieniu za przeżycie rzezi galicyjskiej.

Kaplica wzniesiona w 1958 z inicjatywy ks. Michała Krawczyka; zaprojektowana przez arch. Longina Kokocińskiego z Poznania; poświęcona 22 maja 1962 roku przez ks. Mikołaja Piechurę. Pierwotnie kryta gontem, obecnie blachą. Salowa, zamknięta trójbocznie; w ołtarzu figura Matki Bożej Rozdzielskiej z 1846 roku, która doznaje tu szczególnej czci. Otoczona jest lipami, dlatego często słyszy się nazwę kaplica „pod lipami”.

Rozdzielskie kapliczki – kilkanaście kapliczek, krzyży i figurek
Drewniany młyn wiatrowy (wiatrak) na Łopuszu Wschodnim.

Zbójnik Madej

Osobny artykuł: Zbójnik Madej.

Z Rozdzielem łączy się legenda o zbóju imieniem Madej, który mieszkał tutaj i napadał kupców podążających z Węgier.

Szkolnictwo

We wsi Rozdziele szkoła istniała już w 1890 roku. Wcześniej dzieci nauczano po domach. W 1912 roku istniała już szkoła dwuklasowa z trzema pomieszczeniami do nauki dla dzieci oraz kuchnią dla nauczyciela. Obowiązki szkolne wypełniało wtedy 70 uczniów. Przy szkole znajdował się ogródek warzywny. Budynek tej szkoły znajdował się w miejscu dzisiejszego Szkolnego Schroniska Młodzieżowego. Już w latach 50. XX w. zaczęto myśleć o budowie nowej szkoły. Stara szkoła była ciasna, a poza tym jej stan techniczny był coraz gorszy. W latach 70. XX w. rozpoczęto i zakończono budowę szkoły w miejscu dawnego dworu, przy drodze z Limanowej do Bochni. Szkole podstawowej nadano imię Władysława Orkana. W 2003 roku przy szkole powołano gimnazjum, któremu w 2012 roku nadano sztandar i imię Karoliny Kózkówny. Przy szkole działa oddział przedszkolny.

Kultura

We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, założona w 1957 roku oraz Koło Gospodyń Wiejskich. Prócz tego we wsi znajduje się świetlica wiejska, mająca siedzibę w Wiejskim Domu Ludowym.

Turystyka

Rozdziele jest typową miejscowością turystyczną i wypoczynkową. Położona pomiędzy zalesionymi szczytami gór Beskidu Wyspowego wieś, jest dobrą bazą wypadową z pobliskich miast: Krakowa czy Bochni. Znajdują się tu dwa schroniska: PTSM i Bacówka nad Wilczym Rynkiem. Istnieje również kilka gospodarstw agroturystycznych, jedno z nich, pod szczytem Łopusza Zachodniego. Przez wieś przebiega niebieski szlak turystyczny z Bochni przez Nowy Wiśnicz, rezerwat przyrody Kamień Grzyb, Lipnicę Murowaną, Paprotną z rezerwatem przyrody Kamienie Brodzińskiego, Rajbrot, Łopusze, przełęcz Widomą i górę Kamionną (obok rezerwatu przyrody Kamionna) do Tymbarku. Ciekawym punktem turystycznym jest punkt widokowy na przełęczy Widoma, z którego w pogodne dni widać nawet Tatry.

Związani z Rozdzielem

Aleksander Gryglewski – malarz, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, współpracownik Jana Matejki, mąż ziemianki z Rozdziela Emilii Marii z Miczyńskich.
Adam Stachoń – ksiądz katolicki, malarz
Czesław Blajda – geograf, etnograf, historyk i społecznik
Jerzy Orzeł – polski polityk, przedsiębiorca, poseł na Sejm X kadencji, były wojewoda tarnowski
Józef Jagielski – nauczyciel w Szkole Powszechnej w Rozdzielu
Stanisław Jagielski – żołnierz, cichociemny
Tomasz Krzyski, do 1910 Tomasz Dudek – lekarz z tytułem doktora wszech nauk lekarskich, pułkownik lekarz Wojska Polskiego
Zbójnik Madej – legendarny XIV w. zbójnik z okolic Rozdziela

Ogólny widok miejscowości

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 116939
↑ Wieś Rozdziele – gm. Żegocina, Polska w Liczbach. (dostęp:2023-02-16).
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1085 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b ^c Beskid Wyspowy 1:50 000. Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.
↑ Rozdziale. zegocina.pl.
↑ Gmina Trzciana – rys historyczny [online], trzciana.pl [dostęp 2022-01-05] (pol.).
↑ Kronika gminy Żegocina. zegocina.pl. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-24)].
↑ Parafia W Łąkcie – Historia [online], strona archiwalna gminy Żegocina [dostęp 2022-01-05] .
↑ „Kronika Ziemi Żegocińskiej”. 1, 2015. Żegocina.
↑ OSP Rozdziele. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)].
↑ Katastrofa awionetki. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .

Bibliografia

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 116939

[2] Wieś Rozdziele – gm. Żegocina, Polska w Liczbach. (dostęp:2023-02-16).

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1085 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt1-4] Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-10].

[Dz.U._29/2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[teryt-6] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[Compass-7] Beskid Wyspowy 1:50 000. Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.

[8] Rozdziale. zegocina.pl.

[9] Gmina Trzciana – rys historyczny [online], trzciana.pl [dostęp 2022-01-05] (pol.).

[10] Kronika gminy Żegocina. zegocina.pl. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-24)].

[11] Parafia W Łąkcie – Historia [online], strona archiwalna gminy Żegocina [dostęp 2022-01-05] .

[12] „Kronika Ziemi Żegocińskiej”. 1, 2015. Żegocina.

[13] OSP Rozdziele. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)].

[14] Katastrofa awionetki. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)].

[15] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]