Samopał

Samopał

Polski herb szlachecki z nobilitacji Brzeźnicki (mąż zbrojny trzyma w lewej dłoni samopał lufą do góry)

Samopał (ros. самопал) – długa czarnoprochowa ręczna broń palna, używana w XVI-XVII wieku przez Kozaków na Ukrainie, w Rosji i Białorusi.

Ta staropolska i ruska nazwa określała broń „samostrzelającą”, wyposażoną w zamek kołowy, a następnie skałkowy. Pierwotnie odpalano ją przez przyłożenie płonącego lontu, rozżarzonego pręta lub hubki trzymanej w dłoni; później poprzez działanie „krzoski” (krzemienia).

Nazwy tej używano również dla określenia rusznicy. Zygmunt Gloger w Encyklopedii staropolskiej podawał, że „hakownica była pierwotnie samopałem, to jest zapalana ręcznie hubką bez zamka”. Rozwinięciem samopału był arkebuz.

Współcześnie samopałem określa się broń palną ustawianą przez kłusowników w lesie na ścieżkach (przesmykach) zwierzyny. Samopał wystrzeliwuje po potrąceniu przez zwierzynę drutu lub sznura uruchamiającego spust.

W literaturze

Przykłady cytowane za Słownikiem języka polskiego:

• Semenowie książęcy sypnęli się na ratunek swego wodza; huknęły samopały, wrzaski (...) zlały się ze szczękiem żelaza.
• Bokami w dwóch szeregach szli żołnierze z samopałami na ramionach.
• Kozacy mieli już piechotę w dobrą broń ze skałkami krzemiennymi, czyli w samopały, opatrzoną.
• Spisa i samopał były całym hajdamaki uzbrojeniem.
• Tegoż wieczora i kilku następnych stawiliśmy samopały, lecz tygrysów nie było.
• Tego rodzaju samopał jest to wynalazek jedyny na wilcze polowanie.

W powieści Sienkiewicza Ogniem i mieczem, Rzędzian ratujący z rąk Bohuna kniaziównę Kurcewiczównę, śmiertelnie postrzelił z samopału wróżbitkę Horpynę.

Zobacz też

• muszkiet
• piszczel