Samopał

Samopał (ros. самопал) – długa czarnoprochowa ręczna broń palna, używana w XVI-XVII wieku przez Kozaków na Ukrainie, w Rosji i Białorusi.
Ta staropolska i ruska nazwa określała broń „samostrzelającą”, wyposażoną w zamek kołowy, a następnie skałkowy[1]. Pierwotnie odpalano ją przez przyłożenie płonącego lontu, rozżarzonego pręta lub hubki trzymanej w dłoni; później poprzez działanie „krzoski” (krzemienia).
Nazwy tej używano również dla określenia rusznicy. Zygmunt Gloger w Encyklopedii staropolskiej podawał, że „hakownica była pierwotnie samopałem, to jest zapalana ręcznie hubką bez zamka”[2]. Rozwinięciem samopału był arkebuz.
Współcześnie samopałem określa się broń palną ustawianą przez kłusowników w lesie na ścieżkach (przesmykach) zwierzyny. Samopał wystrzeliwuje po potrąceniu przez zwierzynę drutu lub sznura uruchamiającego spust[3].
W literaturze[edytuj | edytuj kod]
Przykłady cytowane za Słownikiem języka polskiego[4]:
- Semenowie książęcy sypnęli się na ratunek swego wodza; huknęły samopały, wrzaski (...) zlały się ze szczękiem żelaza.
- Bokami w dwóch szeregach szli żołnierze z samopałami na ramionach.
- Kozacy mieli już piechotę w dobrą broń ze skałkami krzemiennymi, czyli w samopały, opatrzoną.
- Spisa i samopał były całym hajdamaki uzbrojeniem.
- Tegoż wieczora i kilku następnych stawiliśmy samopały, lecz tygrysów nie było.
- Tego rodzaju samopał jest to wynalazek jedyny na wilcze polowanie.
W powieści Sienkiewicza Ogniem i mieczem, Rzędzian ratujący z rąk Bohuna kniaziównę Kurcewiczównę, śmiertelnie postrzelił z samopału wróżbitkę Horpynę.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wyd. MON, 1987, s. 147.
- ↑ Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska, Tom 2, Warszawa 1901.
- ↑ Marek P. Rzemień: 1000 słów o łowiectwie. Warszawa: Wyd. MON, 1986, s. 126; samopał, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-09-09] .
- ↑ Witold Doroszewski: samopał. W: Słownik języka polskiego [on-line]. [dostęp 2018-09-09].