Sol Invictus

Sol Invictus na płaskorzeźbie rzymskiej z II w.

Sol Invictus (łac., dosł. Słońce Niezwyciężone) – bóstwo rzymskie, łączące cechy greckiego Apollona i indoirańskiego Mitry.

Kult Sol Invictus był nowym synkretycznym kultem łączącym w sobie elementy mitraizmu, kultu El Gabala, Baala, Astarte i rzymskiego bóstwa solarnego Sol. Czcił słońce jako uosobienie wszystkich innych bóstw. Kult Sol Invictus sprawowany był u schyłku cesarstwa, wprowadzony został przez cesarza Aureliana.

Obchodzenie święta Sol Invictus, przypadającego 25 grudnia, pierwszy raz jest źródłowo poświadczone w 354.

Jako że w III/IV w. chrześcijaństwo cieszyło się coraz większą popularnością, a religie pogańskie coraz bardziej traciły na znaczeniu, pierwsza wzmianka o tym, że święto Sol Invictus obchodzono 25 grudnia pojawia się w wykazie obchodów pogańskich zawartym w „Chronografie” Filokalusa z 354 roku, czyli na długo po tym jak chrześcijanie znali już tę datę (wspomina ją Hipolit Rzymski w latach 202-211), oraz pierwsi chrześcijanie, nic nie wspominając nt. pogańskich świąt, wyliczali datę narodzin Jezusa w oparciu o dane historyczne, dokonując różnego rodzaju wyliczeń opartych o dane, które przekazuje m.in. Ewangelista Łukasz, niektórzy uczeni wskazali na odwrotny do twierdzenia, że pogańskie święto Słońca Niezwyciężonego (Sol Invictus) obchodzone 25 grudnia zostało wyparte przez Boże Narodzenie, przebieg wydarzeń.

Thomas J. Talley wskazuje, że całkiem prawdopodobnie to cesarz Aurelian umieścił Sol Invictus 25 grudnia, tak by konkurować z chrześcijanami, którzy tego dnia odchodzili swoje święto.

Bibliografia

• Thomas J. Talley, „The Origins of the Liturgical Year”, Liturgical Press, 1991, s. 88-91; Steven Hijmans, „Sol Invictus, the Winter Solstice, and the Origins of Christmas”, Mouseion 47/3 (2003), s. 384-385.