Przejdź do zawartości

Rozprza: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Wieś infobox}}
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: redakcyjne
Linia 152: Linia 152:
Gród w Rozprzy rozwijał się w kilku etapach. Pierwszy ma szerokie ramy chronologiczne (wyznaczone na podstawie datowań ceramiki), gdyż obejmują okres od VI do IX wieku. Wówczas istniało grodzisko pierścieniowe, które zostało zniszczone w niewyjaśnionych okolicznościach. Ze względu na walory obronne, na wcześniejszych umocnieniach wybudowano nowy gród, który przetrwał do połowy X wieku. Jego kres według historyków mogło przypieczętować zajmowanie tych ziem przez państwo Polan<ref name=autonazwa1>Chmielowska, 1982</ref>. W II połowie X wieku wykształcił się system osad służebnych i tak na obszarze [[kasztelania|kasztelani]] rozpierskiej były to: Woźniki i Piekary położone w odległości około 15 km na północny zachód od Rozprzy, oraz znajdujące się w górnym odcinku [[Luciąża (rzeka)|Luciąży]] takie osady jak: Bartodzieje, Cieśle i Strzelce. W trzecim etapie nastąpiła całkowita przebudowa grodu, ponadto została wykopana fosa, mająca 12 metrów szerokości oraz wybudowany został wał zewnętrzny, co razem tworzyło system obronny o rozpiętości 30 m. W jego obrębie przebywała głównie załoga wojskowa, o czym według historyków świadczy brak znalezisk wskazujących na obecność kobiet. W tej fazie trwającej od XI do XIII wieku, Rozprza była już grodem kasztelańskim. Z tego okresu pochodzi też pierwsza historyczna wzmianka o Rozprzy zawarta w [[falsyfikat mogileński|falsyfikacie mogileńskim]] z [[1065]] r., wystawionym przez [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Szczodrego]] dla klasztoru benedyktynów w [[Mogilno|Mogilnie]], w którym wymienia się Rozprzę jako [[gród]], który ma płacić daninę – 7 grzywien. O znaczeniu, rozwoju i gospodarce w Rozprzy już jako [[kasztelania|kasztelanii]] mówi [[Bulla gnieźnieńska|Bulla Gnieźnieńska]] z [[1136]] roku ustanawiająca daniny na rzecz [[arcybiskupstwo w Gnieźnie|arcybiskupstwa w Gnieźnie]]. Z treści bulli wynika, iż istniała tutaj komora celna, karczmy, młyny, odbywały się targi. Świadczy to o rozwoju osad podgrodowych zajmujących się bezpośrednią obsługą grodu, gdyż targ i karczmy mogły funkcjonować tylko na podgrodziu. Zarówno znaleziska archeologiczne jak i informacje zawarte w bulli pozwalają stwierdzić, iż ówczesna ludność trudniła się rolnictwem, wytopem żelaza (z rud darniowych), łowiectwem i bartnictwem. O burzliwej historii tej miejscowości świadczy kolejne zniszczenie grodu w XIII wieku, które mogło być wynikiem najazdu tatarskiego w 1241 roku lub latach 1259-60, lecz brak na to dostatecznych dowodów. Podobny los spotkał wówczas osady na podgrodziu<ref>Kamieńska, 1971; Chmielowska, 1982</ref>. Przy ostatniej odbudowie grodu również wykorzystano wcześniejsze umocnienia, być może zyskał on formę stożkową. Jego egzystencja trwała od XIII do połowy XIV wieku. W tym czasie kompleks ten był znacznie bardziej rozwinięty niż w poprzednich okresach, jednakże miał on nadal charakter wojskowy. Ślady gwałtownego pożaru oraz elementy uzbrojenia znalezione na szczycie wału świadczą o końcu istnienia grodu w Rozprzy w warunkach wojennych<ref name=autonazwa1 />.Dalsze dzieje Rozprzy związane są z istniejącym po zachodniej stronie doliny miastem lokacyjnym, którego lokacja nastąpiła przed 1344 r.
Gród w Rozprzy rozwijał się w kilku etapach. Pierwszy ma szerokie ramy chronologiczne (wyznaczone na podstawie datowań ceramiki), gdyż obejmują okres od VI do IX wieku. Wówczas istniało grodzisko pierścieniowe, które zostało zniszczone w niewyjaśnionych okolicznościach. Ze względu na walory obronne, na wcześniejszych umocnieniach wybudowano nowy gród, który przetrwał do połowy X wieku. Jego kres według historyków mogło przypieczętować zajmowanie tych ziem przez państwo Polan<ref name=autonazwa1>Chmielowska, 1982</ref>. W II połowie X wieku wykształcił się system osad służebnych i tak na obszarze [[kasztelania|kasztelani]] rozpierskiej były to: Woźniki i Piekary położone w odległości około 15 km na północny zachód od Rozprzy, oraz znajdujące się w górnym odcinku [[Luciąża (rzeka)|Luciąży]] takie osady jak: Bartodzieje, Cieśle i Strzelce. W trzecim etapie nastąpiła całkowita przebudowa grodu, ponadto została wykopana fosa, mająca 12 metrów szerokości oraz wybudowany został wał zewnętrzny, co razem tworzyło system obronny o rozpiętości 30 m. W jego obrębie przebywała głównie załoga wojskowa, o czym według historyków świadczy brak znalezisk wskazujących na obecność kobiet. W tej fazie trwającej od XI do XIII wieku, Rozprza była już grodem kasztelańskim. Z tego okresu pochodzi też pierwsza historyczna wzmianka o Rozprzy zawarta w [[falsyfikat mogileński|falsyfikacie mogileńskim]] z [[1065]] r., wystawionym przez [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Szczodrego]] dla klasztoru benedyktynów w [[Mogilno|Mogilnie]], w którym wymienia się Rozprzę jako [[gród]], który ma płacić daninę – 7 grzywien. O znaczeniu, rozwoju i gospodarce w Rozprzy już jako [[kasztelania|kasztelanii]] mówi [[Bulla gnieźnieńska|Bulla Gnieźnieńska]] z [[1136]] roku ustanawiająca daniny na rzecz [[arcybiskupstwo w Gnieźnie|arcybiskupstwa w Gnieźnie]]. Z treści bulli wynika, iż istniała tutaj komora celna, karczmy, młyny, odbywały się targi. Świadczy to o rozwoju osad podgrodowych zajmujących się bezpośrednią obsługą grodu, gdyż targ i karczmy mogły funkcjonować tylko na podgrodziu. Zarówno znaleziska archeologiczne jak i informacje zawarte w bulli pozwalają stwierdzić, iż ówczesna ludność trudniła się rolnictwem, wytopem żelaza (z rud darniowych), łowiectwem i bartnictwem. O burzliwej historii tej miejscowości świadczy kolejne zniszczenie grodu w XIII wieku, które mogło być wynikiem najazdu tatarskiego w 1241 roku lub latach 1259-60, lecz brak na to dostatecznych dowodów. Podobny los spotkał wówczas osady na podgrodziu<ref>Kamieńska, 1971; Chmielowska, 1982</ref>. Przy ostatniej odbudowie grodu również wykorzystano wcześniejsze umocnienia, być może zyskał on formę stożkową. Jego egzystencja trwała od XIII do połowy XIV wieku. W tym czasie kompleks ten był znacznie bardziej rozwinięty niż w poprzednich okresach, jednakże miał on nadal charakter wojskowy. Ślady gwałtownego pożaru oraz elementy uzbrojenia znalezione na szczycie wału świadczą o końcu istnienia grodu w Rozprzy w warunkach wojennych<ref name=autonazwa1 />.Dalsze dzieje Rozprzy związane są z istniejącym po zachodniej stronie doliny miastem lokacyjnym, którego lokacja nastąpiła przed 1344 r.


Od [[XIV wiek]]u Rozprza rozwijała się w cieniu szybko rozbudowującego się [[Piotrków Trybunalski|Piotrkowa Trybunalskiego]]. W okresie późnego średniowiecza Rozprza stała się miastem prywatnym.
Od [[XIV wiek]]u rozwój Rozprzy został zahamowany na skutek wzrastającej roli pobliskiego [[Piotrków Trybunalski|Piotrkowa Trybunalskiego]], który zastąpił ją w roli głównego ośrodka administracyjnego na tym obszarze. W okresie późnego średniowiecza Rozprza stała się miastem prywatnym.


Pod koniec XVIII wieku Rozprza liczyła niewiele ponad 300 mieszkańców, co sytuuje ją wśród mniejszych miast, mających charakter rolniczy. W wyniku II rozbioru Polski znalazła się w zaborze pruskim. Jednakże już w 1815 roku weszła w skład Królestwa Polskiego, pozostającego pod kuratelą Rosji. Ważnym wydarzeniem w rozwoju okolic Rozprzy była budowa kolei warszawsko-wiedeńskiej w latach 1846-47. Szczególne znaczenie dla Rozprzy miały represje carskie po powstaniu styczniowym, gdy w 1869 r. wiele miast, w tym właśnie Rozprza, utraciło prawa miejskie<ref>Wachowska, 1979</ref>.
Pod koniec XVIII wieku Rozprza liczyła niewiele ponad 300 mieszkańców, co sytuuje ją wśród mniejszych miast, mających charakter rolniczy. W wyniku II rozbioru Polski znalazła się w zaborze pruskim. Jednakże już w 1815 roku weszła w skład Królestwa Polskiego, pozostającego pod kuratelą Rosji. Ważnym wydarzeniem w rozwoju okolic Rozprzy była budowa kolei warszawsko-wiedeńskiej w latach 1846-47. Szczególne znaczenie dla Rozprzy miały represje carskie po powstaniu styczniowym, gdy w 1869 r. wiele miast, w tym właśnie Rozprza, utraciło prawa miejskie<ref>Wachowska, 1979</ref>.

Wersja z 15:22, 1 maj 2016

Artykuł

51°18'07"N 19°38'36"E

- błąd

38 m

WD

51°18'5"N, 19°38'39"E

- błąd

38 m

Odległość

89 m

Rozprza
miejscowość
Państwo łódzkie
Powiat

piotrkowski

Gmina

Rozprza

Liczba ludności (2011)

1676

Strefa numeracyjna

(+48) 44

Kod pocztowy

97-340

Tablice rejestracyjne

EPI

SIMC

0550717

Położenie na mapie brak
Mapa konturowa brak, u góry znajduje się punkt z opisem „Rozprza”
Brak mapy: łódzkie
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry znajduje się punkt z opisem „Rozprza”
Ziemia51,3019°N 19,6433°E/51,301944 19,643333

Rozprza – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Rozprza. Wieś leży nad rzeką Luciążą.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa piotrkowskiego.

Historia

Nazwa Rozprza najprawdopodobniej pochodzi od słowa "rozprza", które oznacza przedmiot sporu, bądź też "rozeprza", czyli rozszerzanie. W pierwszym przypadku wiąże się ona z funkcją sądowniczą, jaką pełniły kasztelanie wczesnośredniowieczne. Druga wersja nazwy może z kolei wiązać się z okresem, kiedy opolne jednostki terytorialne wchłaniane były przez większe wspólnoty terytorialne[1].

Pierwsze ślady osadnictwa w okolicach Rozprzy pochodzą z mezolitu, a znane są ze stanowisk w Ignacowie i Romanówce, jednakże do wczesnego średniowiecza nie powstała na tych terenach żadna trwała organizacja terytorialna[2].

W początkach państwa piastowskiego centralna Polska należała do prowincji łęczyckiej, która z kolei była podzielona na szereg kasztelanii. Jeden z ośmiu ówczesnych kasztelanów miał swoją siedzibę w grodzie rozpierskim. Kasztelania ta zajmowała powierzchnię ok. 1150 km² i cechowała się nierównomiernym rozmieszczeniem osadnictwa – niemal cała południowa część nie była zaludniona[3].


Kasztelanowie rozpierscy (rozpirscy)[4], [5] daty urzędowania lub wzmianki historyczne
Mikuł 1227
Mikołaj 1242-1243
Florian 1246-1247
Florian (ponownie) 1254-1268
Zawisza z Dąbrowy Zielonej 1271
Dziwisz 1273-1274
Tomasz 1276
Paweł 1286-1286
Mścigniew 1287
Tomasz 1291
Spycigniew 1310-1318
Jędrzej 1339
Jarand 1342
Sieciech (Seteg) 1352-1357
Maciej z Załęcza Wielkiego 1373
Jakub (Jakusz) 1398-1404
Hincza (Henryk) z Rogowa 1404-1406
Zbigniew Bąk z Bąkowej Góry (Zbigniew de Altomonte h.Ogończyk) 1411-1433
1434-1442
Jan Hińcza z Rogowa h.Działosza 1443-1452
Dziersław z Rytwian Zborowski h.Jastrzębiec 1453-1455
Piotr Zajączek z Wrzącej 1456-1467
Grabiński h.Pomian 1458
Zbigniew z Bąkowej Góry 1468-1469
Dobiesław z Kurozwęk h. Poraj 1472-1480
Mikołaj z Kurozwęk h. Poraj 1483-1485
Ambroży Pampowski h.Gozdawa 1487 -1494[6].
Piotr Myszkowski h. Jastrzębiec 1496
Jan Jarand z Brudzewa 1499
Hieronim z Kobylina Konarski h. Abdank 1505
Zbigniew Lanckoroński h. Zadora
Wincenty Przerębski h. Nowina
Stanisław Gomoliński h. Jelita 1548
Zaleski h. Bróg
Mikołaj Przebóg Koniecpolski h. Pobóg 1569
Jan Rudnicki h. Lis
Marcin Falęcki h. Leszczyc 1589
Hieronim Miłoński h. Sulima 1611-1616
Samuel ze Sładkowa h. Jastrzębiec 1632
Samuel Stanisław Nadolski 1653-1655
Adam Dzierżek h. Nieczuja 1658-1661[7]
Stanisław Suchecki h. Poraj
Wojciech Urbański h. Nieczuja 1690
Władysław Biernacki h. Poraj
Zygmunt Walewski h. Kolumna 1701-1733
Kazimierz Rychłowski 1734-1749
Felicyan Walewski h. Kolumna 1753-1754
Edward Garczyński herbu własnego 1755-1793


Przez Rozprzę w okresie wczesnego średniowiecza przebiegały ważne szlaki handlowe – z Gdańska przez Kraków na Węgry i z Rusi przez Sieradz, Kalisz na Zachód. Ośrodek w Rozprzy został zlokalizowany na skraju terenów lesistych i na ważnym ciągu komunikacyjnym, biegnącym z południa na północ, w pobliżu przeprawy w Sulejowie. Tak jak w pozostałych grodach kasztelańskich tutaj również pobierane były opłaty celne, ponadto Rozprza odgrywała rolę kontrolną w stosunku do wcześniej wspomnianego szlaku komunikacyjnego i przeprawy. Kompleks ten znajduje się po wschodniej stronie doliny Luciąży, na gruntach miejscowości Rozprza i Łochyńsko, w odróżnieniu od znajdującego się na zachód od rzeki późniejszego miasta lokacyjnego[8].

Gród w Rozprzy rozwijał się w kilku etapach. Pierwszy ma szerokie ramy chronologiczne (wyznaczone na podstawie datowań ceramiki), gdyż obejmują okres od VI do IX wieku. Wówczas istniało grodzisko pierścieniowe, które zostało zniszczone w niewyjaśnionych okolicznościach. Ze względu na walory obronne, na wcześniejszych umocnieniach wybudowano nowy gród, który przetrwał do połowy X wieku. Jego kres według historyków mogło przypieczętować zajmowanie tych ziem przez państwo Polan[9]. W II połowie X wieku wykształcił się system osad służebnych i tak na obszarze kasztelani rozpierskiej były to: Woźniki i Piekary położone w odległości około 15 km na północny zachód od Rozprzy, oraz znajdujące się w górnym odcinku Luciąży takie osady jak: Bartodzieje, Cieśle i Strzelce. W trzecim etapie nastąpiła całkowita przebudowa grodu, ponadto została wykopana fosa, mająca 12 metrów szerokości oraz wybudowany został wał zewnętrzny, co razem tworzyło system obronny o rozpiętości 30 m. W jego obrębie przebywała głównie załoga wojskowa, o czym według historyków świadczy brak znalezisk wskazujących na obecność kobiet. W tej fazie trwającej od XI do XIII wieku, Rozprza była już grodem kasztelańskim. Z tego okresu pochodzi też pierwsza historyczna wzmianka o Rozprzy zawarta w falsyfikacie mogileńskim z 1065 r., wystawionym przez Bolesława Szczodrego dla klasztoru benedyktynów w Mogilnie, w którym wymienia się Rozprzę jako gród, który ma płacić daninę – 7 grzywien. O znaczeniu, rozwoju i gospodarce w Rozprzy już jako kasztelanii mówi Bulla Gnieźnieńska z 1136 roku ustanawiająca daniny na rzecz arcybiskupstwa w Gnieźnie. Z treści bulli wynika, iż istniała tutaj komora celna, karczmy, młyny, odbywały się targi. Świadczy to o rozwoju osad podgrodowych zajmujących się bezpośrednią obsługą grodu, gdyż targ i karczmy mogły funkcjonować tylko na podgrodziu. Zarówno znaleziska archeologiczne jak i informacje zawarte w bulli pozwalają stwierdzić, iż ówczesna ludność trudniła się rolnictwem, wytopem żelaza (z rud darniowych), łowiectwem i bartnictwem. O burzliwej historii tej miejscowości świadczy kolejne zniszczenie grodu w XIII wieku, które mogło być wynikiem najazdu tatarskiego w 1241 roku lub latach 1259-60, lecz brak na to dostatecznych dowodów. Podobny los spotkał wówczas osady na podgrodziu[10]. Przy ostatniej odbudowie grodu również wykorzystano wcześniejsze umocnienia, być może zyskał on formę stożkową. Jego egzystencja trwała od XIII do połowy XIV wieku. W tym czasie kompleks ten był znacznie bardziej rozwinięty niż w poprzednich okresach, jednakże miał on nadal charakter wojskowy. Ślady gwałtownego pożaru oraz elementy uzbrojenia znalezione na szczycie wału świadczą o końcu istnienia grodu w Rozprzy w warunkach wojennych[9].Dalsze dzieje Rozprzy związane są z istniejącym po zachodniej stronie doliny miastem lokacyjnym, którego lokacja nastąpiła przed 1344 r.

Od XIV wieku rozwój Rozprzy został zahamowany na skutek wzrastającej roli pobliskiego Piotrkowa Trybunalskiego, który zastąpił ją w roli głównego ośrodka administracyjnego na tym obszarze. W okresie późnego średniowiecza Rozprza stała się miastem prywatnym.

Pod koniec XVIII wieku Rozprza liczyła niewiele ponad 300 mieszkańców, co sytuuje ją wśród mniejszych miast, mających charakter rolniczy. W wyniku II rozbioru Polski znalazła się w zaborze pruskim. Jednakże już w 1815 roku weszła w skład Królestwa Polskiego, pozostającego pod kuratelą Rosji. Ważnym wydarzeniem w rozwoju okolic Rozprzy była budowa kolei warszawsko-wiedeńskiej w latach 1846-47. Szczególne znaczenie dla Rozprzy miały represje carskie po powstaniu styczniowym, gdy w 1869 r. wiele miast, w tym właśnie Rozprza, utraciło prawa miejskie[11].

W okresie II wojny światowej częściowemu zniszczeniu uległo grodzisko w Rozprzy. Pozostała tylko jego wschodnia część.

W roku 1965 dla upamiętnienia 900-lecia powstania grodu Rozprza ustawiono na prastarym grodzisku pamiątkowy głaz oraz tablicę z wyrytymi datami 1065 – 1965.

Ludzie związani z Rozprzą

  1. ↑ Kozierowski S., 1926
  2. ↑ Chmielowska A., 1982
  3. ↑ Dylik, 1971
  4. ↑ Kasper Niesiecki, Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Lipsk 1839, tom 1, s.314-315
  5. ↑ Janusz Bielak, Alicja Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku. Spisy. Polska Akademia Nauk. Biblioteka Kórnicka, Warszawa 1985, s.95-99
  6. ↑ Jacek Wiesiołowski, Ambroży Pampowski [w] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań, s.551
  7. ↑ Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, tom III, Gebethner i Wolff Warszawa 1906, s. 353
  8. ↑ Kamieńska, 1971
  9. ↑ a b Chmielowska, 1982
  10. ↑ Kamieńska, 1971; Chmielowska, 1982
  11. ↑ Wachowska, 1979

Bibliografia

  1. Chmielowska A., 1982 – Rozprza we wczesnym i późnym średniowieczu. [w:] PMMAE, s.a. PWN, 29: 159 – 206.
  2. Czyżewska K., 1982 – Środowisko roślinne osadnictwa średniowiecznego okolic Rozprzy. [w:]PMMAE, s.a. PWN, 29: 153 – 158.
  3. Dylik J., 1971 – Województwo ze stolicą bez antenatów : geografia historyczna województwa łódzkiego.,PWN Łódź
  4. Goździk J., 1982 – Środowisko przyrodnicze osadnictwa średniowiecznego okolic Rozprzy. [w:] PMMAE, s.a. PWN, 29: 129 – 151.
  5. Kamieńska J., 1971 – Grody Polski środkowej w organizacji wczesnopaństwowej. [w:] PMMAE, s.a. PWN, 18: 41 –72.
  6. Kozierowski S., 1926 – Badania nazw topograficznych, t. VI. Poznań, s 26
  7. Wachowska B., 1979 – Lata 1793-1945. [w:] Województwo piotrkowskie. Monografia regionalna. pod red. Z. Stankiewicza.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Stare zdjęcia Rozprzy – http://www.rozprza.pl/index.php?dzial=galeria&kat=26

Gmina Rozprza
Siedziba gminy
Miasto
Wsie
Kolonie
Osady
Integralne
części wsi
  • Chaptyzów
  • Folwark
  • Huby
  • Łazy-Dąbrówka
  • Łysa Góra
  • Nowa Wieś
  • Piaski
  • Straszówek
Dawne wsie

Herb gminy Rozprza

Powiat piotrkowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–1975)
Gromady
(1954–1972)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rozprza&oldid=45667332”